ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ- URA E ARTES

Τ

ραγούδια περί “του εντοιχισμού της πρωτομάστορισσας” -παραλογή για τους Έλληνες, μπαλάντα για τους υπόλοιπους βαλκανικούς λαούς- έχουν καταγραφεί και στην Αλβανία σε πολλές παραλλαγές. Αναφέρονται κυρίως σε χτίσιμο κάστρων στα βόρεια της χώρας και γεφυριών στις νότιες περιοχές, χωρίς όμως αυτό να αποτελεί απαράβατο κανόνα. Ουσιαστικά αποτελούν παράλληλα του ελληνικού “του γεφυριού της Άρτας”, με μικρές ή μεγαλύτερες μεταξύ τους διαφορές στην υπόθεση του μύθου, αλλά βέβαια με μελωδίες που έχουν να κάνουν με τα ντόπια ηχοχρώματα.

Μια ξεχωριστή υπόθεση, για την Αλβανία, αποτελούν οι παραλλαγές που έχουν καταγραφεί στον χώρο της πάλαι ποτέ Τσαμουριάς, σημερινής Θεσπρωτίας. Αυτές, με τίτλο ακριβώς “Το γεφύρι της Άρτας” (Ura e Artes), σχεδόν ταυτίζονται με το ελληνικό τραγούδι.

Η παραλλαγή που θα ακούσουμε εδώ να τραγουδάει ο Sali Mani (1944-2009) έχει μια ιδιορρυθμία. Η υπόθεση, με κάποιες πρόσθετες λυρικές εκφράσεις, είναι όμοια με την τοπική παραλλαγή της Άρτας, αλλά εκφέρεται σε βαριά βορεινή διάλεκτο (ο Mani καταγόταν από την Σκόδρα). Στη μελωδία, μονοφωνική εν αντιθέσει με τη νότια πολυφωνική*, κυριαρχεί το çifteli ή çiftelia ή qifteli, μουσικό όργανο με δύο χορδές (ετυμ. Çift = διπλό και tel = χορδή), ιδιαίτερα αγαπητό στο Κόσσοβο και στη Βόρεια Αλβανία -η υψηλότερη χορδή παίζει τη μελωδία, η χαμηλότερη συνοδεύει κρατώντας το ίσο.

Disa mjeshtra duarart
     Μάστορες χρυσοί αντάμα po ndertonin ure ne Arte                  
      φτιάχνουν γέφυρα στην Άρταura diten lartesohej
      ό,τι μέρα σηκωνότανvinte nata e rrezohej 
     φτάνει η νύχτα γκρεμιζόταν.

Vjen aty nje magjistar
     Ένας μάγος εκεί πέρα…
- O fatkeqa pune e mbar
     - Κακή μοίρα, γεια στα χέρια
kur nje nuse te flijoni
     θέλει νύφη να θυσιάστε
uren e Artes ta maroni.
     τς Άρτας γέφυρα να φτιάστε 
                            Kryemjeshtri e degjoj                          
     Πρωτομάστορας π’ ακούει
nje bylbyl nuses i coj 
     στέλνει σπίτι του τ’  αηδόνι
- I thuaj nuses zog i bardhε
     - Ασπρο πες πουλί στη νύφη 
tash tek ura mos me ardhe.
     στο γεφύρι να μην τύχει. 
Dhe bylbyli fluturoι
     Πέταξε γοργά τ’ αηδόνι
lajmin vrap nuses i a coj.
     άλλα πάει και λέει στην κόρη.
Dridhen mjeshtrat si purteka
      Ψάρια τρέμουν οι μαστόροιtash prejt kujt po sillet dreka.
     ποια το φαγητό θα φέρει.
  

Ne gryk te rruges del tuj ardhe
     Βγαίνει στράτα. δρόμο παίρνει, nuse molla bor e bardhe
     νύφη μήλο, άσπρο χιόνι.Kryemjeshtri kur e pa
     Πρωτομάστορας τη βλέπειi shkoj zemra ne koke i ra.
     η καρδιά ραγίζει πέφτει.- Dora u lumt o ustallare

     - Γεια χαρά σας ρε μαστόροιpse spo shkoka puna mbar

     στράφι η δουλειά σας όλη 

kryemjeshtri ce ka gjet  
      τι τον μάστορά σας βρήκε
ka ule kryt e nuk po flet.

     δεν μιλά στη λύπη μπήκε.- Una zen ne uje ka tret.
     - Στο νερό η βέρα λειώνει.Ulet nusja me ia gjet
     Να τη βρει η νύφη μόνηkur ne themel e paskan hedh
     μπήκε κάτω στο θεμέλιe murrosen nusen vet.
     την εχτίσαν πέτρα όλη.

- Si po me dridhen kemb e dur
     - Όπως πόδια χέρια τρέμουν keshtu u dridh gjithmone kjo ure
     τα γιοφύρια σας να κρέμουν - Mos mallko i thot kryemjeshtri
      - Οι κατάρες σου δεν κάνειse vjen vllaj knej nga kurbeti
      απ’ τα ξένα αδέρφι φτάνει
- Fjala mbrapsht, goja mu thafte
      - Να’ ν το στόμα μου ξερόtrupi im hekur u beft 
      το κορμί μου σίδεροqumshti i gjinit drit e djellit
      ήλιου φως τα στήθια καίειshpirti yje neper qiell
      του ουρανού η ψυχή μου αστέριoj Cameri o vendi im
      Τσαμουριά μου ωχ εγώ
ε καμ len nje djale jetim
      έχω αφήσει ορφανό
gjini kurre mos mu shterofte
      το βυζί να μη στερέψεινανα kurre mos e haroft
      μάνα του νάχει στη σκέψηoj Cameri placave kulle e 
     όι, κάμποι Τσαμερίme ma rrit djalin per grue
      κάντε άντρα το παιδί
kur ti vjen malli per drite
      όταν ήλιο θα διψάσειqumesht e drite ti jap me pi.
       μάνας γάλα να θηλάσει.

Τραγουδάει

ο Sali Mani

(1944-2009)

ΒΙΝΤΕΟ

URA E ARTES  /  ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ

Μοντάζ: Σπύρος Μαντάς

Μετάφραση: Edmond Pashaj
Απόδοση: Σπύρος Μαντάς
Παραγωγή: Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων
2014