ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟIΗΣΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΒΙΩΜΑ - GLOBALIZIMI DHE BIOMA FETARE

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟIΗΣΗ ΚΑΙ  ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΒΙΩΜΑ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Ἀλβανίας κ. Ἀναστασίου Παγκoσμιότητα και Ορθοδοξία, Αθήνα 2005. Ἡ προσέγγιση, γνωριμία καί δημιουργική συνύπαρξη τῶν ἀνθρώπων καί τῶν λαῶν τῆς οἰκουμένης ἦταν κάποτε ὅραμα ἑλκυστικό. Στόν αἰώνα μας  ἔγινε συνειδητή  ἐπιδίωξη. Τελευταῖα κινδυνεύει νά  ἐξελιχθεῖ σέ ἰδιότυπο ἐφιάλτη. Ὅμως, ὅπως καί ἄν χαρακτηρισθεῖ, ἡ διαδικασία αὐτή ἐπιταχύνεται καθημερινά. Μέ συνδρομή πολλῶν παραγόντων καί μέ ἀπροσδιόριστη ἀκόμη τελική ἔκβαση. Ἡ  λέξη παγκοσμιοποίηση (globalization,  mondialisation)  ἔχει προσλάβει  ἕνα  ἰδιαίτερο νόημα καί συνοψίζει  ἐξελίξεις καί δυναμικές τάσεις πού χαρακτηρίζουν τό τελευταῖο τέταρτο τῆς δεύτερης χιλιετίας. Εἰδικότερα στόν χῶρο τῆς οἰκονομίας,  ὁ ὅρος δηλώνει τή διαδικασία σύμφωνα μέ τήν ὁποία οἱ οἰκονομίες τῶν διαφόρων χωρῶν ἐντάσσονται ὁλοκληρωτικά σ᾽ ἕνα παγκόσμιο οἰκονομικό σύστημα, μέ συγκέντρωση τῆς παγκόσμιας παραγωγῆς, τοῦ ἐμπορίου καί τῆς πληροφορήσεως σέ ὁρισμένα κέντρα.  Ἡ διεθνοποίηση πού  ἀκολουθεῖ συμβάλλει στήν αὐξανόμενη ἀλληλεξάρτηση τῶν κοινωνιῶν. Πολλά βιβλία καί ἄρθρα δημοσιεύονται τά τελευταῖα χρόνια γύρω ἀπό τό θέμα. Ἀπό τήν πολύπλευρη συζήτηση πού  βρίσκεται σέ  ἐξέλιξη, περιορίζομαι νά  ἐπισημάνω  ἁδρά μερικά χαρακτηριστικά τά  ὁποῖα προσδιορίζουν τά νέα πλαίσια ὅπου ἀναπτύσσεται τό θρησκευτικό βίωμα στήν ἐποχή μας. Α’ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ  ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΕΩΣ Παράγοντες τῆς παγκοσμωποιήσεως. 1. Στή διαδικασία παγκοσμωποιήσεως συνέβαλαν: Πρῶτον, ἡ ταχύτατη ἀνάπτυξη τῆς τεχνολογίας καί κατ᾽ἐξοχήν  ἡ ἠλεκτρονική  ἐπανάσταση, πού  ἐπέφεραν καταλυτικές  ἀλλαγές στούς τομεῖς παραγωγῆς, ἐπικοινωνίας,  ἐκπαιδεύσεως,  ψυχαγωγίας.  Ἀλλαγές πού διευκόλυναν κερδοσκοπικά ἐνδιαφέροντα καί οἰκονομικές δραστηριότητες, διεθνεῖς καί ἀπρόσωπες, ἀπό τή φύση τους συγκεντρωτικές. Δεύτερον,  ἡ κατάρρευση  ἑνός  ὁλόκληρου κόσμου  ἰδεῶν, προσδοκιῶν, δομῶν, στίς χῶρες του  ὑπαρκτοῦ σοσιαλισμοῦ, μέ τήν  ἐξάρθρωση τῶν  οἰκονομιῶν τους καί τήν προβολή τοῦ καπιταλισμοῦ ὡς τῆς μόνης ἐναλλακτικῆς λύσεως. Τρίτον, οἱ ενέργειες καί  ἀποφάσεις μεγάλων κρατῶν καί διεθνῶν ὀργανισμῶν, οἱ ὁποίες δείχνουν  ὅτι  ἡ παγκοσμιοποίηση δέν εἶναι πλέον αὐτόνομο φαινόμενο,  ἀλλά  ἀποτελεῖ πολιτική  ἰδεολογία καί σχεδιασμό τῶν οἰκονομικῶς ἰσχυρῶν. Ἡ  ταχύτητα μέ τήν  ὁποία συντελοῦνται οἱ ἀλλαγές σ᾽ ὅλους τούς βασικούς τομεῖς οἰκονομίας, τεχνολογίας, πληροφορήσεως, δημιουργεῖ συχνά  ἴλιγγο καί  ἀνησυχία.  Ἔτσι,  ἐνῶ  οἱ  προσπάθειες παγκόσμιας προσεγγίσεως καί συντονισμοῦ ἔμοιαζαν στήν ἀρχή μέ εὐεργετική βροχή πού θά γονιμοποιοῦσε  ὅλη τήν  οἰκουμένη, τώρα  ἐξελίσσονται πλέον σέ καταιγίδες καί πλημμύρες πού ἀπειλουν κάθε γωνιά τῆς γῆς μέ ὁρμητικούς χειμάρρους. Βασικούς ρόλους, μέ ποικίλης χροιᾶς θετικές ἤ ἀρνητικές  ἐπιδράσεις στή διαδικασία τῆς παγκοσμωποιήσεως διαδραματίζουν: Πρῶτον, μερικές ἑκατοντάδες πολυεθνικῶν ἑταιρειῶν πού παίρνουν στήν ἐξουσία τους τήν παγκόσμια παραγωγή, τή διακίνηση τῶν ἀγαθῶν καί τήν πληροφόρηση. Δεύτερον, συνεργασίες κρατῶν (ὅπως  NAFTA ASEAN).  Τρίτον, μή κυβερνητικές  ὀργανώσεις σέ πλανητικό  ἐπίπεδο,  ἐνῶ,  τέταρτον, τόν συντονιστικό ρόλο ἐπιδιώκουν νά παίξουν παγκόσμιοι οἰκονομικοί θεσμοί, ὅπως τό Διεθνές Νομισματικό Ταμεῖο (International Monetary Fund,  IMF) καί ἡ Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank). Οἱ γενικές  ἀντιλήψεις σχετικά μέ τήν πρόοδο καί  ἀνάπτυξη διαμορφώνονται  ἰδίως στίς μεγαλουπόλεις, σύμφωνα μέ δυτικά πρότυπα. Τά ποικίλα μέσα ενημερώσεως καί κατ᾽ ἐξοχήν  ἡ δορυφορική τηλεόραση ἀδιάκοπα τροφοδοτοῦν τούς  ἀνθρώπους σέ  ὅλο τόν κόσμο μέ πρότυπα ζωῆς πού κατασκευάζονται σέ συγκεκριμένα κέντρα καί  ἐξυπηρετοῦν ἰδωτελεῖς στόχους. Ὁρισμένοι μελετητές ὑπερασπίζονται τήν οὐδετερότητα καί τίς θετικές ὄψεις τοῦ φαινομένου, ὅπως ὁ Ἀμερικανός Paul R. Κrugmann στό ἔργο του Λαϊκός Διεθνισμός.  Ἐνῶ ἀλλοι,  ὅπως  ὁ Γάλλος  Emm.  Todd, τό ἀμφισβητοῦν αὐτό καθ᾽ ἑαυτό:  «Ἡ ὑπόθεση μιᾶς  ῾παγκοσμωποιήσεως᾽, μιᾶς ἀφηρημένης  ἀρχῆς πού  ἐνεργεῖ ῾ἐκ τῶν ἔξω᾽ πάνω σέ  ὅλα τά  ἔθνη, δέν  ἔχει  ὑπόσταση. Δέν εἶναι παρά μύθος, σκηνοθεσία τοῦ αἰσθήματος ἀδυναμίας τῆς πολιτικῆς καί πολιτιστικῆς ῾ἐλίτ᾽».  Ριζικές ἀλλαγές. 2.  Γεγονός  εἶναι  ὅτι  ἡ διαδικασία  αὐτή  πού  ὁνομάζεται παγκοσμιοποίηση ἐπιφέρει ριζικές ἀλλαγές στή ζωή τῶν ἀνθρώπων. Τόσο θετικές, οἱ ὁποῖες εὐκολότερα παραθεωροῦνται  ὡς αὐτονόητες,  ὅσο καί ἀρνητικές. Στίς πρῶτες δεσπόζουν: α) Ἡ ἁλματώδης πρόοδος καί  ἐξέλιξη τῆς τεχνολογίας καί  ὅλων τῶν ἐπιστημῶν. β) Ἡ ταχύτατη διακίνηση τῶν ἀγαθῶν καί τῶν νέων ἐπιτευγμάτων. γ) Ἡ διευκόλυνση τῆς ἐπικοινωνίας τῶν ἀνθρώπων σέ ὅλα τά μέρη τῆς γῆς μέ  ἐκμηδενισμό τῶν  ἀποστάσεων  - ἐξελιγμένα δίκτυα τηλεφωνίας, διαδίκτυα (Internet), δορυφορική τηλεόραση, συγκοινωνίες. δ) Ἡ καταπολέμηση πολλῶν ἀσθενειῶν, παγκοσμίως. ε) Ὁ περιορισμός τοῦ ἀναλφαβητισμοῦ. ς)  Ἡ ἀναγνώριση τῆς θέσεως, τῆς σημασίας καί τοῦ ρόλου τῶν γυναικῶν καί τῆς νεότητος. ζ)  Ἡ ἐπέκταση τῶν όριζόντων σκέψεως πού κατοχυρώνει, θεωρητικά τουλάχιστον, τήν ἐλευθερία καί τά βασικά ἀνθρώπινα δικαιώματα. η) Ἡ προώθηση καί ἐνίσχυση τῶν δημοκρατικῶν ἀρχῶν καί δομῶν. θ) Οἱ διάφορες μορφές  ἀλληλεγγύης τῶν λαῶν πού διευκολύνουν τή συμμετοχή ὅλο καί περισσοτέρων ἀνθρώπων στόν διαμορφούμενο κόσμο. Γενικά  ἡ παγκοσμιοποίηση συνετέλεσε σέ μιά  ἐκπληκτική  ἀνάπτυξη τῆς ἀνθρωπότητος, ἐνῶ προσφέρει ὅλο καί μεγαλύτερες δυνατότητες στά ἄτομα καί στούς λαούς νά γνωρίσoυν καί νά  ἀξιοποιήσουν εὐκαιρίες ἀπρόσιτες καί ἀδιανόητες σε προηγούμενες γενιές. Παράλληλα ὅμως κινοῦνται, καί μάλιστα μέ μεγαλύτερη ταχύτητα,  οἱ ἀρνητικές συνέπειες τῆς παγκοσμιοποιήσεως: α) Τά χάσματα μεταξύ τῶν χωρῶν τοῦ κόσμου βαθαίνουν. Οἱ πλούσιες χῶρες γίνονται πλουσιότερες καί οἱ φτωχές φτωχότερες λυγίζοντας κάτω ἀπό τό βάρος τεραστίων ἐξωτερικῶν δανείων. Ἀλλά καί στήν κάθε χώρα ἐμφανίζονται νέα ρήγματα μεταξύ  ἐχόντων καί στερουμένων. «Στίς ἀνεπτυγμένες χῶρες  ἀπό τίς  ἐλεύθερες συναλλαγές  ὠφελεῖται μόνο τό 20% τοῦ πληθυσμοῦ». β)  Σέ  ὅλα τά κράτη διαμορφώνεται μιά μικρή μειοψηφία, εὔρωστη οἰκονομικά, μέ μεγάλες δυνατότητες ἐπιρροῆς, ἡ ὁποία κυρίως ἀσχολεῖται μέ τήν  ἐπιδίωξη τῶν δικῶν τῆς συμφερόντων.  Ἕνας  ἑπόμενος κύκλος  ἀτόμων καί ὁμάδων προσπαθοῦν νά προσαρμόσουν τόν ρυθμό ζωῆς τους πρός ἐκεῖνο τοῦ προνομιακοῦ κοινωνικοῦ πυρῆνος. γ)  Συγχρόνως  ἑκατομμύρια  ἀνθρώπων  ὠθοῦνται στό περιθώριο καί καταλήγουν σέ συνθῆκες ζωῆς κάτω  ἀπό τό  ὅριο τῆς φτώχειας. Παράλληλα  ἐξαρθρώνονται οἱ δυνατότητες τῶν τοπικῶν κοινωνιῶν νά στηριχθοῦν στίς δικές τους μορφές πνευματικότητος καί κοινωνικότητος. δ) Νέες μεγάλες μετακινήσεις ἐργατικοῦ δυναμικοῦ παρατηροῦνται καί νέα κύματα μεταναστῶν καί οἰκονομικῶν προσφύγων κατακλύζουν τίς εὔπορες χῶρες.  Ἡ  ἀνεργία  ὀγκοῦται  ἀπειλητικά καί σέ πολλές χῶρες ἀναπτύσσεται ἐπικίνδυνα ἡ ξενοφοβία καί ὁ ρατσισμός. ε) Τά πρότυπα συνεχοῦς  ἀναπτύξεως καί καταναλώσεως  ἀγαθῶν, μέ τήν  ἀλόγιστη καί  ἀνηλεή  ἐκμετάλλευση τῶν φυσικῶν πόρων ὁδηγοῦν σέ οἰκολογικές καταστροφές στόν πλανήτη ὁλόκληρο. ς) Τό ἔγκληµα καί ἡ διαφθορά ἀναπτύσσονται µέ ἀνεξέλεγκτους τρόπους σέ πλανητικό ἐπίπεδο µέ πλήρη τεχνολογικό ἐκσυγχρονισµό. Μεγάλο µέρος, ἰδιαίτερα τῆς νεολαίας,  ὑπό τήν πίεση αὐτῆς τῆς δίνης ἀναζητεῖ διέξοδο στή βία, στήν αὐτοεγκατάλειψη, στά ναρκωτικά. Παρά τίς πολλές διακηρύξεις γιά τήν ἀξία τοῦ ἀνθρώπου, κυριαρχεῖ ἡ περιφρόνηση τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Ἄβυσσος ὑποκρισίας χωρίζει τίς γενικές ἐξαγγελίες καί τίς θεωρητικές ἀρχές τῶν παγκοσμίων οργανισμῶν,  ἀπό τήν  ἐφαρμογή τους στά διάφορα μήκη καί πλάτη τῆς  ὑδρογείου.  Ὅπως εὔγλωττα διατυπώνει  ὁ Χρ. Γιανναρᾶς, ἔχουμε «τήν  ἱεροποίηση τῆς  ῾ἐλεύθερης ἀγορᾶς᾽ καί τῶν κανονιστικῶν επιταγῶν της, τή χρηστική  ἐκδοχή τῶν  ἀτομικῶν δικαιωμάτων (πού  ἐπειδή εἶναι χρηστική,  ἀλλά θρησκειοποιημένη,  εὔκολα  προσαρμόζεται  σέ  ἀπάνθρωπες  ῾ἱερές᾽ φαρισαϊκές σκοπιμότητες)». ζ) Στό πολιτικό ἐπίπεδο ὑπονομεύονται πολλοί ἀπό τούς δημοκρατικούς θεσμούς καί ἐξασθενεῖ ἡ ἰσχύς, τό κύρος, ἡ ἀποτελεσματικότητά τους. Τά ἐθνικά κέντρα ἐξουσίας δέν ἐλέγχουν πλήρως τήν οἰκονομική πολιτική. Εἶναι ὑποχρεωμένα νά προσαρμόζονται στίς ἐπιταγές ἄλλων, διεθνῶν κέντρων, στά εὐρύτερα παγκόσμια ρεύματα. Μετά τόν θρίαμβο τῆς οἰκονομίας τῆς ἀγορᾶς, δύο εἶναι οἱ δυνατότητες πού διαγράφονται. Ὅπως ἐπισημαίνει ὁ Gérard J. Lafay: «Ἀπό τή μιά πλευρά, ἡ διαδικασία τῆς παγκοσμιοποιήσεως πού προωθεῖται ἀπό τίς ἐπιχειρήσεις καί διευκολύνεται ἀπό τή μείωση τοῦ κόστους μεταφορῶν καί ἐπικοινωνιῶν. Ἀπό τήν ἄλλη, ἡ διατήρηση τῶν ἐθνῶν πού εἶναι προσκολλημένα στό ἔδαφός τους καί ζητοῦν νά όργανωθοῦν σέ τοπικό πλαίσιο ... ».   Ἐξάλλου, μέ τό τέλος τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου δέν ἦρθε ἡ εἰρήνη στή γῆ. Ἄναψαν σχεδόν ἄλλοι 50 πόλεμοι καί βρίσκονται σέ ἐξέλιξη περί τούς 40. Ἔτσι ἔχει διαμορφωθεῖ, κατά διατύπωση τοῦ Μποῦτρος Μποῦτρος Γκάλι, «μιά νέα κατηγορία κρατῶν πού δέν εἶναι οὔτε ἀνεπτυγμένα, οὔτε ἀναπτυσσόμενα, οὔτε βρίσκονται σέ μεταβατικό στάδιο, ἀλλά ἀνήκουν σέ μιά τέταρτη κατηγορία: κάνουν πόλεμο εἴτε μεταξύ τους, εἴτε ἐμφύλιο ἤ βρίσκονται ἀκόμη σέ μεταβατική περίοδο μετά ἀπό ἕναν πόλεμο πού διήρκεσε χρόνια». Καί ὁ τέως γεν. γραμματέας τοῦ ΟΗΕ καταλήγει: «Τά πραγματικά προβλήματα πού θά ταλαιπωρήσουν τόν πλανήτη εἶναι προβλήματα πού δέν μποροῦν νά λυθῦν παρά σέ πλανητικό ἐπίπεδο». Τέτοια προβλήματα εἶναι μεταξύ ἄλλων τό δίκαιο τῶν θαλασσῶν, οἱ κλιματικές μεταλλαγές, οἱ ὑδάτινοι πόροι, τά νέα χημικά καί βιολογικά ὅπλα, οἱ μετακινήσεις ἑκατομμυρίων μεταναστῶν σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο. Εἶναι φανερό ὅτι ἡ παγκοσµιοποίηση συνδέεται µέ τήν εἰσβολή ἑνός πολιτισµοῦ,  οἱ δηµιουργοί τοῦ ὁποίου ἰσχυρίζονται ὅτι εἶναι ὁ καλύτερος.  Ἡ σύλληψη, τά κριτήρια καί ὁ τρόπος λειτουργίας τοῦ ὅλου συστήματος ἔχουν στηριχθεῖ στόν δυτικό καπιταλισμό, στή λογική μιᾶς ἐλεύθερης οἰκονομίας, της  ὁποίας  ἡ δυναμική  στηρίζεται  στή  διαρκή  κερδοφορία.  Ἡ παγκοσμιοποίηση δέν εἶναι μόνο οἰκονομική διαδικασία. Πρόκειται γιά ἄμεση ἤ ἔμμεση ἐπιβολή ἑνός συστήματος σκέψεως πού ἀγνοεῖ ἤ καί καταστρέφει τίς  ἰδιαιτερότητες τῶν ἐπί μέρους λαῶν καί ἀνθρώπων καί παραμερίζει ἤ καί διαλύει ἀξίες ὅπως  ἡ φιλία,  ἡ ἐντιμότητα,  ἡ ἐγκράτεια, προβάλλοντας ἕνα καταναλωτικό πρότυπο μέ ἀδιάκοπη ἐπιδίωξη κέρδους, ἀπό τήν ἐπίδραση τοῦ ὁποίου συχνά συνθλίβονται οἱ ἀνθρώπινες σχέσεις. Στό τελευταῖο τοῦ βιβλίο πού κυκλοφόρησε πρό μηνῶν  (Ἡ παγκοσμιοποίηση),  ὁ Philippe Moreau Defarges, καταλήγει: «Ἡ παγκοσμιοποίηση φαίνεται νά  ἀνοίγει στήν  ἀνθρωπότητα δύο δρόμους ἀκραίους. Δίνει στούς ἀνθρώπους τήν αἴσθηση ὅτι εἶναι κλεισμένοι μέσα σέ μιά φυλακή, τή γῆ ...  Ἤ γεννᾶ τή συνείδηση τῆς  ἐνότητος τῆς ἀνθρωπότητος. Ἡ παγκοσμιοποίηση δέν δίνει τέλος οὔτε στόν ἄνθρωπο οὔτε στήν  ἱστορία του. Δέν εἶναι παρά  ἕνα  ὑποπροϊόν τῆς τεχνικῆς προόδου.  Ἀσφαλῶς δέν εἶναι τυχαίο  ὅτι ἡ  παγκοσμιοποίηση πραγματοποιεῖται τή στιγμή πού  ὁ ἄνθρωπος βυθίζεται σέ δύο  ἄπειρα: στό ἀπείρως σμικρό τῆς ὔλης· καί στό ἄπείρως μεγάλο τῶν ἄστρων». Β' ΤΟ  ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ  ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ  ΤΟΥ 200ῦ  ΑΙΩΝΟΣ Ἡ  φορά πρός τό  Ἄπειρο παραμένει τό χαρακτηριστικό τῆς θρησκευτικῆς  ἐμπειρίας. Τό θρησκευτικό βίωμα, καί κατ᾽ ἐπέκταση θρησκεία πού τό  ἐκφράζει στόν χρόνο καί τόν τόπο, δέν εἶναι ἐπιφαινόμενο τῆς ήθικῆς, τῆς λογικῆς, τοῦ ψυχικοῦ βίου, τῆς κοινωνίας, ἀλλά ἀποτελεῖ αὐτόνομο φαινόμενο μέ πρωτογενή κατηγορία ἀναφορᾶς, κάτι  ἀποκλειστικά  ἰδιαίτερο: τό  Ἱερό, τό  Ἅγιο. Ἡ θρησκεία  ἀρχίζει μέ τό δέος ἐνώπιον τοῦ Ἱεροῦ καί κορυφώνεται στήν προσωπική συνάντηση, στή βιωματική σχέση τοῦ ἀνθρώπου μέ τό Ἅγιο, στήν ὁποία συμμετέχουν νόη- ση, συναίσθημα, βούληση, συνειδητό καί  ὑποσυνείδητο. Μέσα στόν ἄνθρωπο ἐνυπάρχει  ἔφεση,  ὁρμή πρός τό  Ἄπειρο. Πρόκειται γιά ὑπαρξιακή,  ἀδιάκοπη «ἐπέκταση» πέρα  ἀπό τά αἰσθητά σύνορα, στό ἐπέκεινα, στό αἰώνιο. Σ᾽αὐτό τό πεδίο κινεῖται  ἡ θρησκευτική  ἐμπειρία· ἐμφανίζεται  ἤδη σέ πρωτόγονες θρησκευτικές  ἐκφράσεις,  ὅπως  ἡ πνευματοληψία· φθάνει σέ μυστικές πνευματικές  ἀνατάσεις, γιά νά κορυφωθεῖ στήν  ὑπαρξιακή  ὑπέρβαση, τήν  ὀντολογική μεταμόρφωση «ἀπό δόξης εἰς δόξαν» (Β' Κορ. 3:18), τήν κοινωνία ἀγάπης μέ τόν Θεό. Παγκόσμια ἡ προοπτική τῶν μεγάλων θρησκειῶν. Τό  ὅραμα μιᾶς  παγκόσμιας κοινωνίας  ὑπῆρξε πάντα χαρακτηριστικό τῶν μεγάλων θρησκειῶν. Καί αὐτή τήν πνευματική, πολιτιστική παγκοσμιοποίηση προσπάθησαν νά ἐπιτύχουν μέ τή διάδοση τῆς πίστεώς τους σέ  ὅλο καί μεγαλύτερους γεωγραφικούς κύκλους.  Ἀρχικά  ὁ Βουδδισμός, ἀργότερα ὁ Χριστιανισμός καί μεταγενέστερα τό Ἰσλάμ. Ἀπό αὐτή τή δράση προῆλθαν καί οἱ γνωστές σφαῖρες ἐπιρροῆς τῶν διαφόρων θρησκειῶν. Οἱ ποικίλες σχολές τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ, τονίζοντας τή σχετικότητα καί τόν πλουραλισμό τῶν θρησκευτικῶν  ἀληθειῶν, δέν κινήθηκαν μέ θέρμη γιά νά ἐπιτύχουν τήν προβολή τους πρός τά ἔξω. Οἱ θρησκεῖες, πού εὐδοκίμησαν στήν Κίνα  ἀκολουθώντας τόν δικό τους δρόμο, υἱοθέτησαν παλαιότερα τίς προτάσεις τοῦ  Κομφουκίου σέ συμβιβασμό μέ τίς  προτεινόμενες ἀπό τόν Λάο-Τσέ ἀντιθετικές ρήσεις, ἐνῶ ἀφομοίωσαν καί ἀνέπτυξαν σημαντικές  ἰδέες του Μαχαγιάνα Βουδδισμοῦ. Στήν  ἐποχή μας  ὁ κινεζικός λαός, πού  - ἄς μή λησμονεῖται - ἀποτελεῖ τό 1/5 τοῦ πληθυσμοῦ τῆς γῆς,  ἐνστερνίσθηκε τή μαρξιστική θεωρία, τήν  ὁποία ἐπεξεργάσθηκε  ὁ Μάο-τσέ-Τούνγκ καί  ἀναπροσαρμόζουν  ἔντεχνα  οἱ διάδοχοί του. Ἡ βασική διαφορά τοῦ θρησκευτικοῦ ὁράματος  ἀπό τή σύγχρονη παγκοσμιοποίηση εἶναι  ὅτι οἱ  θρησκεῖες  ἐπιδιώκουν τήν καθολίκευση προτείνοντας τίς δικές τους δογματικές ἀλήθειες καί ἀρχές συμπεριφορᾶς. Ὅλες δέ, μέ τόν ἕνα ἤ τόν ἄλλο τρόπο, τόνισαν τήν ἀνάγκη συμπαθείας, ἐπιεικείας, φιλανθρωπίας, λιτότητος, δικαιοσύνης. Στόν χῶρο τῶν μονοθεϊστικῶν  θρησκειῶν  τό  σταθερό  κέντρο  ἀναφορᾶς  καί ἀντιμετωπίσεως τοῦ ἀνθρώπου καί τῶν κοινωνικῶν προβλημάτων ὑπῆρξε ἡ πίστη στόν ζωντανό Θεό, Δημιουργό καί προ νοητή τοῦ σύμπαντος. Παράλληλα ὅμως μέ τή συμβολή τους στήν προσέγγιση ἀνθρώπων καί λαῶν,  οἱ θρησκεῖες  ὑπῆρξαν συχνά παράγοντες φοβερῶν συγκρούσεων καί  ἀγεφυρώτων διαιρέσεων, πού  ὕψωσαν στόν πλανήτη μας διάφορα ἀτσάλινα παραπετάσματα, δημιούργησαν στεγανά πολιτιστικά σύνολα καί ἀνέστειλαν τήν πορεία πρός παγκόσμια ἁρμονική συμβίωση. Δέν εἶναι λίγες  οἱ περιπτώσεις  ὅπου οἱ θρησκεῖες, σέ συνδυασμό μέ διάφορες πολιτικές, στήριξαν τήν ἀλαζονεία καί τήν ἐπιθετικότητα πολλῶν λαῶν. Ἀντοχή τῆς θρησκευτικῆς πολυμορφίας. 2. α) Σέ μερικές  ἱστορικές περιόδους καί σέ  ὁρισμένα  ἐπί μέρους θρησκευτικά κέντρα καλλιεργήθηκε ἡ ἀντίληψη ὅτι ἡ παγκόσμια κοινωνία θά ἐπραγματοποιεῖτο μέ τήν ἐπιβολή μιᾶς συγκεκριμένης θρησκείας. Καί πρός αὐτή τήν κατεύθυνση  ἐπιστρατεύθηκε  ὄχι μόνο  ὁ λόγος καί τό φιλανθρωπικό ἔργο ἀλλά, μέ ἀνάλογο ἐνθουσιασμό, ἡ βία καί ὁ πόλεμος. Πάντα βέβαια μέ τήν  ἀντίληψη ἤ τό πρόσχημα  ὅτι  ἐπρόκειτο γιά τό ... καλό τῶν αλλῶν. Σήμερα, κανείς μελετητής τοῦ φαινομένου τῆς θρησκείας δέν ὑποστηρίζει τέτοια δυνατότητα. Ὁ  θρησκευτικός πλουραλισμός εἶναι ἀδιαμφισβήτητο γεγονός. Μία  ἀπό τίς τελευταῖες στατιστικές (1991), σέ συνολικό πληθυσμό τοῦ πλανήτου 5.480.010.000, δίδει τούς έξῆς ἀριθμούς: Χριστιανοί: 33,4% (1.833.022.000). Μουσουλμάνοι: 17,7%, (971.328.700). Ἄνευ θρησκείας: 16% (876.232.000).  Ἰνδουϊστές: 13,4% (732.812.000). Βουδδιστές: 5,7%  (314.939.000).  Ἄθεοι:  4,4%  (240.310.000).  Ὀπαδοί  κινεζικῶν θρησκευτικῶν παραδόσεων: 3,4% (187.107.000).  Ὀπαδοί νέων θρησκειῶν: 2,6% (143.415.000). Ὀπαδοί φυλετικῶν παραδοσιακῶν θρησκευμάτων: 1,8% (96.531.000). Καί  ἀκολουθοῦν σέ ποσοστό λιγότερο τοῦ 0,3% γιά κάθε θρησκευτική κοινότητα, οἱ σικχιστές, οἱ έβραίοι, οἱ σαμανιστές, οἱ παραδοσιακοί κομφουκιανοί, οἱ μπαχάι, οἱ τζαϊνιστές, οἱ σιντοϊστές. Μέ τή μετανάστευση πληθυσμῶν σέ  ἄλλες χῶρες καί κυρίως σέ νέες μεγάλες πόλεις σέ  ὅλες σχεδόν τίς  ἠπείρους,  ἡ παρουσία πολλῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων εἶναι ταυτόχρονη στήν  ἴδια περιοχή καί κοινωνία. Ἀνά τόν κόσμο, οἱ χριστιανοί βρίσκονται καί στίς 270 χῶρες τοῦπλανήτη, οἱ μή θρησκευόμενοι σέ 236, οἱ μπαχάι σέ 220, οἱ μουσουλμάνοι σέ 184, οἱ ἀθεϊστές σέ 139, οἱ ἑβραίοι σέ 134, οἱ φυλετικῶν θρησκευμάτων σέ 104. Οἱ ὑπόλοιπες θρησκείες βρίσκονται σέ λιγότερες ἀπό 100 χῶρες ἡ κάθε μία. Οἱ στατιστικές αὐτές,  ἔστω καί  ἄν εἶναι σχετικές,  ἀναμφισβήτητα βεβαιώνουν τόν σημερινό πλουραλισμό τῶν θρησκευμάτων. β) Σέ μιά περίοδο τοῦ αἰῶνος μας καλλιεργήθηκε ἡ προσδοκία - ἰδίως μέ τήν  ἐπικράτηση τῆς κομμουνιστικῆς  ἰδεολογίας - ὅτι  ἡ θρησκευτική  σύγκλιση καί  ὁμοιομορφία στή γῆ τελικῶς  θά  ἐπετυγχάνετο μέ τή δυναμική  ἐξάλειψη ἤ τήν πλήρη  ἀρνηση τῆς θρησκείας.  Ἀκραῖο παράδειγμα αὐτοῦ τοῦ σχεδιασμοῦ ὑπήρξε ἡ Ἀλβανία, ὅπου ἐπεβλήθη διά τῆς βίας  ἡ αθεἴστική  ὁμοιογένεια.  Ἀνάλογη προσδοκία ἀπό τήν  ἀντίθετη πλευρά καλλιεργήθηκε σέ ἄλλες χῶρες πού εἶχαν ἐπηρεασθεῖ πολιτιστικά ἀπό τόν καπιταλισμό, μέ τή διάδοση τῆς ἀντιλήψεως ὅτι ἁπλώς ἡ θρησκεία θά καταστεί  ἄχρηστη.  Ὁ ἄνθρωπος  ὅλο καί λιγότερο θά τή χρειάζεται ἐφόσον θά βρίσκει τίς λύσεις τῶν προβλημάτων του μέ τήν ἐπιστήμη καί τήν τεχνολογία.  Ἔτσι  ὑποστηρίχθηκε  ὅτι  ἡ θρησκεία θά πεθάνει  ἀπό παρακμή ἡ ἀπό  ἀσφυξία. Ἡ πρόβλεψη  ὅμως  ὅτι ή προσέγγιση τῶν ἀνθρώπων θά ἐρχόταν μέ τό τέλος τῆς θρησκείας δέν ἐπαληθεύθηκε. γ) Δέν ἔχει ἀκόμα τελειώσει ὁ εἰκοστός αἰώνας καί τά γεγονότα ἔδειξαν πόσο ἐπιφανειακές καί ἁπλουστευτικές ἦσαν αὐτές οἱ ἀντιλήψεις. Ὁ  19ος αἰώνας  ἔληξε μέ τή Νιτσεϊκή  ἀναγγελία  ὅτι «ὁ Θεός πέθανε, ... καί τόν σκοτώσαμε ἐμεῖς!» Ἀλλά  ὁ 20ός αἰώνας  - καί μαζί του  ἡ δεύτερη χιλιετία μ.Χ. τελειώνει μέ μιά νέα  ἐντυπωσιακή  ἀναζωπύρωση τῆς θρησκείας. Πάνω ἀπό τό 70,2% τοῦ πληθυσμοῦ τῆς γῆς υἱοθετεῖ κάποια θρησκευτική πίστη καί ἄνω τοῦ ἡμίσεος τῆς σημερινῆς ἀνθρωπότητος ἐξακολουθεῖ νά πιστεύει κατά τόν Α ἤ Β τρόπο σέ Θεό. Ἡ νέα αὐτή δυναμική  ἔχει ἀποκτήσει σημαντικό ρόλο  καί στόν χῶρο τῆς πολιτικῆς (κίνημα Χομεϊνί στό  Ἰράν,  μουσουλμάνοι  ἀντάρτες  στήν  Ἀλγερία,  ὁργάνωση μουσουλμάνων στήν Τουρκία, «μαῦρα κόμματα» στό Ἰσραήλ, κινήματα Ἰνδουϊστῶν στή Σρί Λάνκα, ἄνοδος ἀκραίων Προτεσταντικῶν ρευμάτων στόν Τρίτο Κόσμο). Μετά τήν κάμψη τῆς κομμουνιστικῆς ἰδεολογίας, ἀναπτύσσεται σέ πολλές χῶρες ἕνας ἰδιαίτερος τύπος Ἰσλάμ, πού προσφέρει προστασία, συσπείρωση, καταφύγιο καί ἀξιοπρέπεια στούς πτωχούς, ἐλπίδα γιά καταξίωση καί κοινωνική δικαιοσύνη στούς περιθωριακούς.  Ἔτσι διαμορφώνεται ἕνα νέο προλεταριάτο πού ὁπλίζεται μέ θρησκευτική ἀποφασιστικότητα, ἀντοχή καί μαχητικότητα. Συγχρόνως ὅμως ἀναπτύσσεται ἕνας πολυδύναμος στροβιλισμός νέων θρησκευτικῶν ἰδεῶν καί ὁμάδων ποικίλης συστάσεως. Ἔτσι ἐμφανίζεται μιά «εἰσβολή τοῦ σχετικοῦ», πρός ἀντικατάσταση τοῦ θρησκευτικοῦ ἀπολύτου. Κατάφαση στόν πλουραλισμό σέ ἀντίθεση πρός τούς ἀπόλυτους κανόνες καί τίς ἀπόλυτες ἀλήθειες πού χαρακτηρίζονται δογματισμοί καί αὐταρχισμοί. Ἡ προτεραιότητα δίδεται στήν ἐμπειρία, τήν ἐνόραση καί ὄχι στή γνώση, τό δόγμα ἤ τόν θεσμό. Μέ κύριο πρωταγωνιστή τήν ἰνδική σκέψη, προτείνεται ἡ ἰδέα τῶν «ἐναλλακτικῶν ἀπολύτων». Τελικά παρουσιάζεται ἀπορρύθμιση πολλῶν θρησκευτικῶν πίστεων καθώς καί δημιουργία ἕνός νεφελώματος ὁμάδων, ὅπου συγχρωτίζονται ποικίλοι μυστικισμοί καί διάφορες παλιές ἀνατολικές σοφίες καί πρακτικές.  Οἱ φτωχές κοινωνίες τοῦ Τρίτου Κόσμου καθώς καί οἱ πρώην κομμουνιστικές εἶναι ἰδιαίτερα εὐάλωτες σ᾽αὐτές τίς ἐπιρροές, χωρίς νά ἐξαιροῦνται ἐντούτοις ἀπό τούς κνησμούς τους ἡ Ευρώπη καί ἡ Βόρειος Ἀμερική. Ἡ σημασία τοῦ θρησκευτικοῦ φαινομένου στή διαμόρφωση τοῦ πολιτισμοῦ τοῦ ἑπόμενου αἰῶνος εἶναι πλέον προφανής. Πρό ὀλίγων μάλιστα ἐτῶν διακεκριμένος ἀμερικανός καθηγητής στρατηγικῶν μελετῶν, ὁ Samuel Ρ. Huntington, μέ τό ἔργο του  Ἡ σύγκρουση τῶν πολιτισμῶν,  προέβλεψε σύγκρουση τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ,  ὅπως διαμορφώθηκε ἀπό τόν Ρωμαιοκαθολικισμό καί τόν Προτεσταντισμό μέ τόν ἀνατολικό, στόν ὁποίο ἐκτός τοῦ Ἰσλάμ ἐντάσσει καί τόν Ὀρθόδοξο Χριστιανισμό. Βεβαίως, ἕνας θρησκειολόγος ἔχει σοβαρές ἐνστάσεις ὡς πρός τήν ἀντιμετώπιση τοῦ θρησκευτικοῦ φαινομένου ἀπό τόν συγκεκριμένο μελετητή, κι ἕνας ἱστορικός ὡς πρός τή χρήση τῶν πορισμάτων τῆς ἱστορικῆς ἐπιστήμης καί τή σοβαρότητα πολλῶν ἰσχυρισμῶν τοῦ συγγραφέως. Πίσω ἀπό τίς προβλέψεις συγκρούσεως πολιτισμῶν φαίνεται νά ὑφέρπει ἡ ἀλαζονεία τοῦ δῆθεν καλύτερου καί ἡ μέριµνα πῶς θά προστατευθεῖ αὐτός. Καί ἀκόμη, ἡ μεταφορά τοῦ ἐμμέσου μηνύματος: «Ἀπειλούμεθα· πρέπει νά ἐτοιμασθοῦμε γιά ἄμυνα». Ἡ ἀνάλυση γίνεται μέ βάση  a priori σχήματα· π.χ. συγγένεια ὀρθόδοξου κόσμου καί Ἰσλάμ, μέ πλήρη παραγνώριση τῆς θεολογικῆς βάσεως καί τῶν  ἱστορικῶν πολιτιστικῶν διαφορῶν τῶν δύο θρησκειῶν. Ἀλλά τό θρησκευτικό βίωμα  ἔχει τή δική του δυναμική καί δέν ὑπακούει στίς σχηματικές  ὁρισθετήσεις στρατηγικῆς τῶν μεγάλων. Στή θρησκευτική  ἀναζήτηση καί  ἐξέλιξη  ὑπάρχει πάντα κάτι τό  ἀστάθμητο πού  ἔρχεται  ἔξω  ἀπό τόν χῶρο τῶν  ἀνθρωπίνων προβλέψεων. Γιά τή θρησκευτική συνείδηση δισεκατομμυρίων  ἀνθρώπων, πάνω  ἀπό τίς ἐξελίξεις τῆς  ἀνθρωπότητος βρίσκεται μιά  ἄλλη δύναμη, πρόνοια καί ἀγάπη, ἡ θεϊκή. Ὅµως,  ὅσο ριζικά καί ἄν διαφωνεῖ κανείς σέ πολλά σηµεῖα τῆς ἱστορικῆς ἀναλύσεως τοῦ Huntington, ἡ µελέτη τοῦ φανερώνει πώς ἡ παράµετρος τῆς θρησκείας διατηρεῖ ἐξαιρετική σηµασία καί θά ἀποκτήσει ἀκόµη µεγαλύτερη στά χρόνια πού ἔρχονται. Ἀναπροσαρμογή σχέσεων τῶν θρησκειῶν. 3. Μέσα στή διαδικασία παγκοσμιοποιήσεως  ἀναπροσαρμόζονται καί οἱ σχέσεις τῶν θρησκειῶν: α)  Ἤδη  ἀπό τά τέλη του  19ου αἱ.,  ὁμάδες διανοουμένων διαφόρων θρησκευτικῶν πεποιθήσεων προσπάθησαν νά μιλήσουν γιά τή διαμόρφωση μιᾶς νέας, κοινῆς θρησκείας,  ἀναζητώντας τούς κοινούς παρονομαστές. Μετά τόν Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μάλιστα, ἀναπτύχθηκε ἡ τάση συνεργασίας τῶν θρησκειῶν γιά συγκεκριμένα θέματα,  ὅπως π.χ. της εἰρήνης (World Conference οn Religion and Peace). Ἀλλά  ὁ συμπαγής  συντηρητικός  πυρήνας τῶν  περισσοτέρων θρησκευτικῶν κοινοτήτων  ἀντιστέκεται.  Ἔτσι αὐτές  οἱ προσπάθειες μένουν  μιά τάση  ὁρισμένων διανοουμένων, πού συχνά  ἀποσπώνται  ἀπό τήν  ὀργανική ζωή τῆς συγκεκριμένης θρησκευτικῆς κοινότητος, μέ ἀποτέλεσμα νά γίνονται περιθωριακοί καί ἡ φωνή τους ἀδιάφορη γιά τούς πολλούς. Παρά ταῦτα, ἡ συζήτηση γιά μιά «παγκόσμια θρησκεία» συνεχίζεται. β)  Πολλές  ἐλπίδες  προσεγγίσεως  ἔδωσαν  ἀρχικά  διάφορες  προσπάθειες διαλόγου μεταξύ  ἐκπροσώπων δύο ἤ  περισσοτέρων θρησκευτικῶν κοινοτήτων. Ὅμως, μετά τή στενότερη γνωριμία συχνά ἀκολουθεῖ ἡ ἀπογοήτευση  ἀπό τίς διαπιστούμενες  ἀντιθέσεις καί διαφορές. Παρά ταῦτα, ἡ ὁδός τῆς  ἐπικοινωνίας καί τοῦ διαλόγου παραμένει σημαντική, ἄν μή τι ἄλλο γιά τήν ἀλληλοκατανόηση. γ) Μιά  τρίτη τάση τονίζει τό χρέος σεβασμοῦ στήν  ἐλευθερία καί τήν ἰδιαιτερότητα τοῦ ἄλλου, τήν ἀποδοχή τῆς πολυμορφίας καί τή συνειδητή εἰρηνική συνύπαρξη.  Ἀντί γιά  ἀπομόνωση καί καλλιέργεια  ἐχθρότητος, συνιστάται συνεργασία ὅσο τό δυνατόν περισσότερη σέ θέματα κοινῆς ἀποδοχῆς καί ἐνδιαφέροντος, ὅπως ἡ κοινωνική δικαιοσύνη καί ἡ εἰρηνική διευθέτηση τῶν διαφορῶν σέ τοπικό καί οἰκουμενικό  ἐπίπεδο.  Ἡ κάθε θρησκευτική κοινότητα ἔχει ἀναπτύξει στή διαδρομή τῶν αἰώνων τίς δικές τῆς  ἀρχές,  ἐμπνεύσεις καί  πρακτικές πού μπορεῖ νά  ἀποδειχθοῦν πολύτιμες γιά τήν ἐπίτευξη ἀρμονικῆς συμβιώσεως τῶν άνθρώπων. Στό εἰδικότερο φαινόμενο τῆς παγκοσμιοποιήσεως, μέ τήν τάση ἐπιβoλῆς  ἑνός πολιτισμοῦ ἀπό συγκεκριμένο κέντρο  ἐξουσίας, οἱ θρησκευτικές κοινότητες προβλέπεται ὅτι θά  ἀποτελέσουν κέντρα ἀντιστάσεως. Οἱ θρησκεῖες προσφέρονται  ὡς φρούρια τῆς ταυτότητος πολλῶν λαῶν γιά τή διατήρηση τῆς φυσιογνωμίας τους. Εἶναι ἐνδεχόμενο νά ἐξελιχθοῦν σέ νησίδες ἀσφαλείας, ὅπου οἱ ἄνθρωποι καταφεύγουν γιά νά  ἀποφύγουν τά δεινά πού συνεπιφέρει  ἡ παγκοσμιοποίηση.  Ἡἀναζήτηση τελικά τῆς  ὑπέρτατης πραγματικότητος, τῆς  ἀλήθειας, τῆς ὑπερβάσεως τοῦ θανάτου, παραμένει βαθύς πόθος καί δικαίωμα τοῦ κάθε ἀνθρώπου. Ἡ  παγκοσμιοποίηση  ἐνδέχεται ἐπίσης νά συμβάλει στήν  ἐξέλιξη καί τήν  ἀνάπτυξη λανθανόντων σπόρων καί τάσεων στά σπλάχνα τῶν διαφόρων θρησκειῶν. Τά ἐπί μέρους θρησκεύματα εἶναι ὀργανικά σύνολα ἐξελισσόμενα, πού δέχονται ἐπιδράσεις, ἀφομοιώνουν καί οἰκεωποωῦνται νέες  ἰδέες. Δέν κινοῦνται στό  ἀφηρημένο κενό· ἀναπροσαρμόζονται. Τόν  τελευταίο αἰώνα, κατά τόν ὁποῖο δόθηκε ἔμφαση στά θέματα τῆς εἰρήνης, τῆς δικαιοσύνης, τῆς  ἰσοτιμίας τῶν λαῶν, τῆς  ἐλευθερίας, τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου, τῆς  ἀγάπης, πολλοί συγγραφεῖς  ἀνήκοντες σέ διάφορες θρησκείες ὄχι ἁπλώς υἱοθέτησαν ἀλλά καί προσπάθησαν νά τά ἀναδείξουν ὡς συστατικά τῆς δικῆς του θρησκείας ὁ καθένας. Δέν ἔχει σημασία γιά τό θέμα μας  ἡ ἱστορική  ἀκρίβεια τῶν  ἰσχυρισμῶν αὐτῶν, ἀλλά τό γεγονός τῆς  ἐπιθυμίας συγκλίσεως.  Ἡ θρησκευτική συνείδηση ζυμώνεται,  ἀνανεώνεται,  ἀναπροσαρμόζεται στά νέα  δεδομένα, ἐπηρεάζεται  ἀπό νέες ὅσο καί παλαιές  ἰδέες κατά τήν πορεία πρός παγκοσμωποίηση, ἀλλά ἔχει τή δυνατότητα καί νά ἐπηρεάσει τήν τελική μορφή της. Γ´ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΗ Δυναμική τοῦ θρησκευτικοῦ βιώματος. 1. Στίς διορθωτικές ἐπεμβάσεις, πού πρέπει νά γίνουν γιά τή θεραπεία πολλῶν  ἀρνητικῶν συνεπειῶν τῆς παγκοσμιοποιήσεως ἡ συμβολή τοῦ ὑγιοῦς θρησκευτικοῦ βιώματος  εἶναι  καθοριστική καί  ἀναντικατάστατη. Διότι  ἡ θρησκευτική πίστη  ἐπηρεάζει τό βάθος τῆς  ἀνθρώπινης συνειδήσεως καί βουλήσεως, διαμορφώνει τή σκέψη, τό  ἦθος, τόν χαρακτήρα τῶν  ἀνθρώπων. Τήν οἰκουμένη μποροῦν νά  ὁδηγήσουν σέ τραγικές περιπέτειες τά  ἐγωκεντρικά  ἄτομα πού συνήθως συγκροτοῦν διάφορα ἀλαζονικά σύνολα. Αὐτό τόν θανατηφόρο ἰό τοῦ ἐγωισμοῦ, μόνο τό γνήσιο θρησκευτικό βίωμα εἶναι σέ θέση νά τόν ἐξουδετερώσει. Γιά νά ἀντιμετωπισθοῦν λοιπόν οἱ ἀρνητικές συνέπειες τῆς παγκοσμιοποιήσεως, χρειάζονται σέ ὅλα τά ἐπίπεδα λήψεως ἀποφάσεων προσωπικότητες πού θά ἐμπνέονται ἀπό ὀρθή καί δίκαιη κρίση, ἀγαθή συνείδηση, ἀπό τόν πό- θο γιά μιά εἰρηνική οἰκουμένη μέ σεβασμό στήν  ἐλευθερία καί στήν ἰδιαιτερότητα τοῦ κάθε  ἀνθρώπινου προσώπου καί λαοῦ.  Ὅσο πιό αὐθεντικό καί καθαρό εἶναι τό θρησκευτικό βίωμα, τόσο πιό ἀποφασιστικά συμβάλλει  - μέ τήν ἀφύπνιση καί τό ἀγωνιστικό φρόνημα ὀργανωμένων  ὁμάδων καί λαῶν - σέ μιά θετική προσφορά μέσα στό παγκόσμιο γίγνεσθαι. Οἰκουμενικότητα, ὁ πνευματικός χῶρος τῆς Ὀρθοδοξίας. 2. Οἱ χριστιανοί, καί μάλιστα οἱ Ὀρθόδοξοι, δέν  αἰσθανόμαστε ἀμηχανία  οὔτε  αἰφνιδιαζόμαστε  ἀπό  τή  διαδικασία  τῆς παγκοσμιοποιήσεως.  Ἡ οἰκουμενικότητα  ὑπῆρξε  ὁ αὐτονόητος  πνευματικός μας χῶρος.  Ἡ διάσταση τῆς παγκοσμιότητος  ἀποτελεῖ βασικό συστατικό τῆς  Ὀρθοδοξίας.  Ἀπό τό πρῶτο κεφάλαιο τῆς  Ἁγίας Γραφῆς (Γεν. 1:1), τονίζεται ὅτι οὐρανός, γῆ, ἀνθρώπινο γένος, τά πάντα, δημιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό· ἐνῶ τά τελευταία κεφάλαιά της (Ἀποκ. 21- 22)  ἀφιερώνονται στό  ὅραμα τοῦ καινοῦ ούρανοῦ καί τῆς καινῆς γῆς (Ἀποκ. 21:1). Μέ τή Σάρκωσή Του ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ προσέλαβε ὁλόκληρη τήν  ἀνθρώπινη φύση καί καλεῖ στή Βασιλεία  Του  τούς πάντες, χωρίς ἐξαίρεση, χωρίς διάκριση φυλῆς, γλώσσας, καταγωγῆς. Τελικά,  ἡ παγκοσμιότητα τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ὑπερβαίνει ἀκόμα καί τή σφαίρα τοῦ πανανθρώπινου, ἐπεκτείνεται σέ ὅλη τήν κτίση, στήν ὁποία ὀργανικά ὁ ἄνθρωπος μετέχει. Ἡ χριστιανική διδασκαλία πρωτακούσθηκε σέ συγκεκριμένο τόπο καί χρόνο, ἀλλά εἶχε ἀπό τήν ἀρχή καί διατηρεῖ σταθερά τόν παγκόσμιο καί ἐσχατολογικό χαρακτήρα της. Στίς  ἐπιστολές τοῦ ἀποστόλου Παύλου τονίζεται  ἰδιαιτέρως  ἡ παγκοσμιότητα σέ συσχέτιση μέ τό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας. Τό καθολικό αὐτό  ὅραμα φθάνει στό κορύφωμά του  ὅταν  ὁ Παῦλος  ἀναφέρεται στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, εἰς τό «μυστήριον τοῦ θελήματος αὐτοῦ», πού πρόκειται νά πραγματοποιηθεῖ «εἰς οἰκονομίαν τοῦ πληρώματος τῶν καιρῶν,  ἀνακεφαλαιώσασθαι τά πάντα  ἐν τῷ Χριστῷ, τά ἐπί τοῖς ούρανοῖς καί τά ἐπί τῆς γῆς ἐν αύτῷ» (Ἐφεσ. 1:9-10). Γιά τήν καταγραφή τοῦ χριστιανικοῦ μηνύματος, κατά τήν πρώτη φάση τῆς διαδόσεώς τοῦ στόν κόσμο, χρησιμοποιήθηκε  ἡ ἑλληνική γλώσσα καί  ὁ ἑλληνικός πολιτισμός,  ἕνα ἀπό τά βασικά χαρακτηριστικά τοῦ ὁποίου  ὑπηρξε  ἡ  οἰκουμενικότητα19 . Κυρίως αὐτή διαπότισε τήν ἑλληνική φιλοσοφία, τήν  ἐπιστήμη, τήν τέχνη καί τή γλώσσα πού διευκόλυνε τήν πολύμορφη  ἐπικοινωνία  ἀνάμεσα στούς  ἀνθρώπους καί τούς λαούς.  Ἡ οἰκουμενική συνείδηση καλλιεργήθηκε μέ νέα δύναμη ἀπό τούς μεγάλους Ἱεράρχες καί οἰκουμενικούς Διδασκάλους τοῦ τετάρτου αἰ, οἱ ὁποῖοι πραγματοποίησαν τή σύνθεση  ἀρχαιοελληνικῆς οἰκουμενικῆς σκέψεως καί χριστιανικῆς πίστεως. Καί ἀργότερα, στή συνάντησή τῆς μέ τούς λαούς τῆς Ν.Α. Εὐρώπης, «ἡ βυζαντινή αὐτοκρατορία θυσιάζει τόν οἰκουμενισμό τῆς  ἑλληνικῆς γλώσσας γιά νά διατηρήσει τήν παγκοσμιό- τητα τοῦ πολιτισμοῦ της». Ὁλόκληρη ἡ ὀορθόδοξη λατρευτική ζωή κινεῖται σ᾽αὐτό τό παγκόσµιο ὅραµα.  Τόν πυρήνα της ἀποτελεῖ ἡ Κυριακή προσευχή: «ἐλθέτω ἡ  βασιλεία σου, γενηθήτω τό θέληµά σου ὡς ἐν οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς». Ὄχι ἁπλῶς ἐν ἐµοί ἤ ἐν ἡµῖν,  ἀλλά «πανταχοῦ τῆς γῆς».  Ὁ πιστός,  προτοῦ ἀναφερθεῖ στά ἄµεσα προβλήµατα τοῦ ἐπιουσίου ἄρτου,  καλεῖται νά κινηθεῖ σέ παγκόσµιο ὁρίζοντα.  Τό προσωπικό καί τό συγκεκριμένο δέν τόν ἐμποδίζουν νά σκέπτεται τό οἰκουμενικό. Στήν κάθε θεία Λειτουργία, πού ἀποτελεῖ τή σύνοψη τοῦ μυστηρίου τῆς σωτηρίας, οἱ δεήσεις ἀρχίζουν «ὑπέρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου», γιά νά κορυφωθοῦν μέ τήν προσφορά τῶν Τιμίων Δώρων, πού γίνεται «κατά πάντα καί διά πάντα», «ὑπέρ τῆς οἰκουμένης». Ὅλες οἱ μεγάλες ὀρθόδοξες ἑορτές ἀνοίγουν στήν ψυχή μας ὁρίζοντες παγκοσμιότητος. Ἰδιαίτερα ἔντονη εἶναι ἡ ἀτμόσφαφα αὐτή στήν περίοδο τοῦ Πάσχα καί τῆς Πεντηκοστῆς. Γενικά, τό παγκόσμιο ὅραμα παραμένει ἡ δυναμική προοπτική τῆς ὀρθοδόξου διδασκαλίας καί λατρείας. Ἡ  ὀρθή  ἀντιμετώπιση τοῦ φαινομένου τῆς παγκοσμιοποιήσεως  ἀπό ὀρθοδόξου πλευρᾶς δέν  εἶναι  ἀποκλειστικό ζήτημα τοῦ κλήρου ἤ ὁρισμένων λαϊκῶν θεολόγων.  Ἀπαιτεῖ ἐνασχόληση καί  ὑπεύθυνη στάση ὅλων τῶν λαϊκῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας, μέ σοβαρή μελέτη, ἀνάλυση καί προτάσεις σχετικά μέ τά  ἐπιστημονικά, πολιτικά, πολιτιστικά καί οἰκονομικά δεδομένα. Θά χρειασθεῖ συνεχής δημιουργικός στοχασμός σέ ὅλους τούς τομεῖς τῶν άνθρωπιστικῶν, πολιτικῶν καί οἰκονομικῶν ἐπιστημῶν. Τό ζητούμενο ἀπό τήν Ὀρθοδοξία. 3. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀσφαλῶς δέν θά πρέπει νά παρασυρθεῖ στήν τακτική τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς, νά σπεύδει νά  ἀποφαίνεται  ἐπί παντός ἀναφυομένου θέματος καθορίζοντας λεπτομέρειες λύσεων. Αὐτό  εἶναι ἔργο τῆς  ἀναζητήσεως τῶν εἰδικῶν  ἐρευνητῶν στίς πολιτικές καί κοινωνικές ἐπιστῆμες. Τό μεγάλο ζητούμενο ἀπό τήν  Ἐκκλησία θά παραμένει  ἡ πνευματική ἀναγέννηση τοῦ ἀνθρώπου,  ἡ ἐν Χριστῷ σωτηρία,  ἡ νοηματοδότηση τῆς ζωῆς.  Ἔτσι προσφέρει τό σημαντικότερο: καλλιεργεῖ συνειδήσεις, διαμορφώνει προσωπικότητες πού μέ τή συνέπεια τοῦ βίου τους ἐνισχύουν τό  ἀνοσοποιητικό σύστημα τῆς κοινωνίας καί τό ζωογονοῦν. Τό πιό ἀναγκαῖο στή σύγχρονη ἐποχή εἶναι ἄνθρωποι πού διαθέτουν χαρακτήρα, ὅραμα, ἀντοχή καί ἀνυπόκριτη ἀγάπη, πού στηρίζουν τήν ἀντίσταση στόν ἐγωκεντρισμό  - ἀτομικό, ἐθνικό ἤ φυλετικό.  Ἡ ἀλαζονεία,  ἡ μανία τῆς ἐξουσίας καί  ἡ ὑποκρισία δέν  ἀποτελοῦν χαρακτηριστικά μόνο τῶν δυνατῶν καί τῶν μεγάλων κρατῶν  ἀλλά  ὑφέρπουν καί ζοῦν στίς  ψυχές ὅλων μας. Ἡ  Ἐκκλησία δέν μπορεῖ νά  ἀνήκει στή λέσχη τῶν δυνατῶν καί τῶν πλουσίων. Ἡ δύναμη τῆς  Ὀρθοδοξίας δέν ταυτίστηκε οὔτε στηρίχθηκε στήν  ἄσκηση τῆς κοσμικῆς  ἐξουσίας. Τό περίφημο κείμενο τοῦ Ντοστογιέφσκη γιά τόν Μέγα  Ἱεροεξεταστή23 προσδιορίζει καθαρά τόν μεγάλο πειρασμό τῆς κοσμικῆς ἐξουσίας πού ἀντιμετώπισε ἡ Δύση, ἀλλά πού δέν ὑπῆρξε ἄγνωστος καί στήν Ἀνατολή. Ἡ παρουσία τῆς Ἐκκλησίας  ὀφείλει νά εἶναι ἀδιάκοπα προφητική καί κριτική στά διάφορα φαινόμενα  ἀναλγησίας  ἀπέναντι στήν  ἐξαθλίωση. Μέ θυσιαστική  ἄσκηση τῆς διακονίας της. Μέ πρόσκληση σέ συνεχή καί συνεπή μετάνοια, μέ  διαρκή συμμετοχή σέ προσπάθειες γιά δικαιοσύνη καί εἰρήνη. Μέ ζωή λιτότητος, ἀσκήσεως καί ἐγκρατείας. Οἱ Μακαρισμοί, ὅπως τούς διετύπωσε στήν ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία Του ὁ Χριστός, καθορίζουν τό αὐθεντικό  ἦθος της. Σκοπός τῆς  ὀρθόδοξης χριστιανικῆς ζωῆς παραμένει ἡ ἀπόκτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καί αὐτός  ὁ σκοπός ἐπηρεάζει  ἄμεσα τίς  ἀνθρώπινες σχέσεις σέ τοπικό καί οἰκουμενικό ἐπίπεδο. Διότι «ὁ καρπός τοῦ Πνεύματος» δέν εἶναι κάποιες πτήσεις σέ ἐξωκόσμιους χώρους  ἀλλά «ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη,  ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης,  ἐγκράτεια» (Γαλ. 5:22),  ὑπέρβαση δηλαδή τῆς  ἀνθρώπινης ἐπιθετικότητος καί τῶν κοινωνικῶν συγκρούσεων,  ἐναρμόνιση τῶν σχέσεων μεταξύ ἀνθρώπων καί λαῶν. Μέ τήν αἴσθηση οἰκουμενικότητος πού καλλιεργεῖ,  ἡ Ἐκκλησία  ὄχι μόνο συμβάλλει στήν προσέγγιση τῶν ἀνθρώπων  ἀλλά καί  ἀναγγέλλει, συμβολικά καί λειτουργικά, τήν παγκόσμια κοινωνία  ἀγάπης. Τήν προγεύεται  ὡς  ἐσχατολογική προσδοκία.  Ὡς  ὅραμα καί  ἑορτή.  Ὅποιος θέλει, ἄς συμμετάσχει. Δέν τό ἐπιβάλλει μέ μεθόδους βίας. Τό ἀναγγέλλει μέ τή ζωή τῶν πιστῶν της. Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ «ἦλθε καί  ἔρχεται». Πρόκειται γιά «γεγονός» βιωμένο στή ζωή τῶν γνωστῶν καί  ἀγνώστων ἁγίων, τό  ὁποῖο προφητικά παρηγορεῖ γιά τίς δυνατότητες τῆς ἀνθρωπότητος. Ἐκείνο πού διαφοροποιεῖ τήν Ἐκκλησία ἀπό κάθε θρησκειακό σύστημα εἶναι ἡ οὐσιαστική σχέση μέ τόν ζῶντα Θεό, τήν  ὁποία προσφέρει μέ τή δύναμη καί τή χάρη τῆς Εὐχαριστιακῆς κοινότητος. «Ὁ Θεός γάρ  ἐστιν ό ἐνεργῶν ἐν ὑμίν καί τό θέλειν καί τό ἐνεργεῖν ὑπέρ τῆς εὐδοκίας» (Φιλιπ. 2:13).  Ὁ κόσμος δέν εἶναι στά δικά μας χέρια  ἀλλά στά  δικά Του. Μέ ρεαλισμό συνεχίζουμε τή σταυρική πορεία τῆς ζωῆς μας προσβλέποντας στήν  Ἀνάσταση. «Καινούς δέ οὐρανούς καί γῆν καινήν κατά τό ἐπάγγελμα αὐτοῦ (κατά τήν  ὑπόσχεση τοῦ Θεοῦ) προσδοκώμεν,  ἐν οἷς δικαιοσύνη κατοικεῖ» (Β´ Πέτρου 3:13). Οἱ τελευταῖες λέξεις καθορίζουν τήν οὐσιαστική εἰδοποιό διαφορά τοῦ χριστιανικοῦ παγκοσμίου ὁράματος ἀπό κάθε ἀλλη μορφή παγκοσμιοποιήσεως. Ὅποιος οὐσιαστικά πιστεύει στόν Χριστό, πού προσέλαβε καί ἀνακαίνισε ὅλο τό ἀνθρώπινο, ὅποιος μετέχει συνειδητά στή θεία λατρεία, ἐπιστρέφει στήν καθημερινότητα γιά νά ἐκτελέσει τό χρέος του στό τοπικό προσβλέποντας στό παγκόσμιο. Σύνοψη. Ἡ παγκοσμιοποίηση εἶναι πλέον μιά διαδικασία σέ ἐξέλιξη καί καμιά δύναμη δέν φαίνεται  ὅτι μπορεῖ νά τήν  ἀναστείλει.  Ἀνοίγει γιά τήν ἀνθρωπότητα ὑπέροχες δυνατότητες καί ἀπροσδόκητες προοπτικές. Ἀλλά καί συνεπιφέρει ἁλυσιδωτές ἀναταραχές καί ἀνακατατάξεις. Ἀνεξάρτητα ὅμως ἀπό τίς θετικές ἤ ἀρνητικές ἐπιπτώσεις, αὐτή συντελεῖται χωρίς νά τήν ἐμποδίζουν τυχόν ἀναστεναγμοί ἤ ἐξορκισμοί τών μή οἰκονομολόγων. Ἀπό  διάφορες  πλευρές  ἀκούονται  διαμαρτυρίες,  ὅτι  ἡ παγκοσμιοποίηση κινεῖται πρός κατευθύνσεις πού δέν  ἐξασφαλίζουν τίς βασικές  ἀνθρώπινες  ἀξίες, τή δικαιοσύνη, τόν σεβασμό τῆς ταυτότητος τῶν ἀνθρώπων, τήν πολυμορφία τἀν ἀνθρωπίνων πολιτισμῶν. Ὅτι ἡ νέα παγκόσμια τάξη, πού διευθύνεται  ἀπό τίς πολυεθνικές, εἶναι  ἐργαλεῖο πιέσεων γιά νέες μορφές ἀποικιοκρατίας. Ὁ πιστός δέν αἰφνιδιάζεται ἀπό αὐτό τό φαινόμενο.  Ἡ παγκοσμιότητα καί οἰκουμενικότητα  ἀποτελοῦν βασικό στοιχεῖο τῆς πίστεως καί τῆς προσδοκίας του.  Εἶναι  πεπεισμένος ὅτι τό γνήσιο θρησκευτικό βίωμα  ἔχει τή δύναμη νά συνεισφέρει ἀποφασιστικά μέ δημιουργικές  ἐπεμβάσεις, βασιζόμενο στίς αἰώνιες ἀρχές σεβασμοῦ τοῦ κάθε  ἀνθρώπινου προσώπου, τῆς  ἐλευθερίας, τῆς εἰρήνης, τῆς δικαιoσύνης καί ἀλληλεγγύης. Νά προσφέρει νόημα στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου καί ὑπέρβαση τῆς ἀγωνίας τοῦ θανάτου. Ἡ οἰκουμενικότητα εἶναι μέσα στό αἶμα τῶν  ὀρθοδόξων,  τό  ὁποῖο ἀδιάκοπα καθαίρεται μέ τό αἶμα τοῦ Χριστοῦ, τοῦ Λυτρωτοῦ τοῦ κόσμου. Στή θέση μιᾶς παγκοσμιοποιήσεως πού μετατρέπει λαούς καί ἀνθρώπους σέ πολτό χρήσιμο γιά τούς οἰκονομικούς σκοπούς μιᾶς ἀνώνυμης ὀλιγαρχίας, τό ὀρθόδοξο βίωμα καί ὅραμα προτείνει καί καλεῖ σέ προσπάθεια γιά κοινωνία  ἀγάπης. Τό αὐθεντικά χριστιανικό εἶναι: Νά πιστεύει κανείς  ἔκεί  ὅπου  ὅλα φαίνονται  χωρίς  ἐλπίδα. Διότι στηρίζεται στή βεβαιότητα  ὅτι  τελικά κάποιος  Ἄλλος ρυθμίζει τήν  ἐξέλιξη τοῦ σύμπαντος, «ὁ ὤν καί ὁ ἦν καί ὁ ἐρχόμενος, ὁ παντοκράτωρ»  (Ἀποκ. 1:8). Νά ζεί μέ τή βεβαιότητα  ὅτι ἡ παγκόσμια κοινωνία  ἀγάπης ἐλευθέρων προσώπων εἶναι  ἰδανικό  γιά τό  ὁποίο  ἀξίζει νά  ἀγωνίζεται. Νά δρᾶ δημιουργικά στό τοπικό μέ προοπτική τό παγκόσμιο· νά ἀνταποκρίνεται ὑπεύθυνα  στό συγκεκριμένο χρέος, μέ προσανατολισμό καί σκοπό ζωῆς τό Ἄπειρο - τόν Θεό τῆς Ἀγάπης.

GLOBALIZIMI DHE BIOMA FETARE Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit dhe i gjithë Shqipërisë Fortlumturia e Tij Anastasi Përkthyer nga Kostandin N. Xhuba Globalizmi dhe Orthodhoksia, Tiranë 2004. Afrimi, njohja dhe bashkekzistenca krijuese e njerëzve dhe e popujve të rruzullit tokësor, dikur ka qenë një vizion tërheqës. Gjatë shekullit tonë u bë synim i ndërgjegjshëm. Kohët e fundit rrezikon të zhvillohet në një makth specifik. Por, sido që të cilësohet, ky proces përshpejtohet përditë; me kontributin e shumë faktorëve dhe me rezultat përfundimtar ende të papërcaktuar. Fjala globalizim  (globalization, mondialisation) ka marrë një kuptim të veçantë dhe përmbledh zhvillimet dhe tendencat dinamike që karakterizojnë çerekun e fundit të mijëvjeçarit të dytë. Në veçanti, në fushën e ekonomisë, ky term tregon procedurën, sipas së cilës ekonomitë e vendeve të ndryshme inkuadrohen totalisht në një sistem ekonomik mbarëbotëror, me përqendrimin e prodhimit botëror, të tregtisë dhe të informacionit në disa qendra të caktuara. Ndërkombëtarizimi që pason, kontribuon në varësinë reciproke në rritje të shoqërive. Shumë libra dhe artikuj po botohen gjatë viteve të fundit rreth kësaj teme. Nga diskutimi i shumanshëm që po zhvillohet, unë do të kufizohem duke nënvizuar në vija të përgjithshme disa karakteristika, të cilat përcaktojnë kuadrin e ri ku zhvillohet bioma fetare në epokën tonë. A VEÇANTITË DHE PASOJAT E GLOBALIZIMIT Faktorët e globalizimit. 1. Në procesin e globalizimit kontribuan: Së pari, zhvillimi shumë i shpejtë i teknologjisë dhe, kryesisht, revolucioni elektronik, që sollën ndryshime katalitike në sektorët e prodhimit, komunikimit, edukimit dhe argëtimit. Ndryshime këto që lehtësuan interesat dhe aktivitetet ekonomike fitimprurëse, ndërkombëtare dhe pa emër, me natyrë centralizuese. Së dyti, shembja e një bote të tërë idesh, aspiratash dhe strukturash, në vendet e socializmit real, me shkatërrimin e ekonomive të tyre dhe evidentimi i kapitalizmit si zgjidhja e vetme alternative. Së treti, veprimet dhe vendimet e shteteve të mëdha dhe e organizmave ndërkombëtarë, që tregojnë se globalizimi nuk është tanimë një dukuri më vete, por është ideologji dhe planifikim politik i të fuqishmëve ekonomikisht. Shpejtësia me të cilën kryhen ndryshimet në të gjitha fushat kryesore të ekonomisë, të teknologjisë dhe të informacionit, shpesh krijon marramendje dhe shqetësim. Kështu, ndërsa në fillim përpjekjet për afrim dhe koordinim mbarëbotëror ngjanin me një shi të dobishëm që do të begatonte tërë rruzullin tokësor, tani ato kryhen në trajtë stuhish dhe përmbytjesh, që kërcënojnë çdo cep të tokës me përrenj të vrullshëm. Rol bazë, me ndikime të shumëllojshme, pozitive apo negative, gjatë procesit të globalizimit, luajnë: Së pari, disa qindra shoqëri shumëkombëshe, të cilat vënë nën pushtetin e tyre prodhimin botëror, lëvizjen e mallrave dhe informacionin. Së dyti, bashkëpunimet ndërmjet shteteve (si p. sh. NAFTA, ASEAN). Së treti, organizatat joqeveritare në nivel global dhe, së katërti, rolin koordinues synojnë ta luajnë institucionet financiare botërore, si Fondi Monetar Ndërkombëtar (International Monetary Fund, IMF) dhe Banka Botërore (World Bank). Pikëpamjet e përgjithshme lidhur me progresin dhe zhvillimin krijohen veçanërisht në qytetet e mëdha, sipas modeleve perëndimore. Mjetet e ndryshme të informimit dhe, kryesisht, televizioni satelitor, i furnizojnë në mënyrë të pandërprerë njerëzit në mbarë botën me modele jetese të prodhuara në qendra të caktuara, që u shërbejnë objektivave të leverdishme. Disa studiues mbrojnë asnjanësinë dhe aspektet pozitive të dukurisë, si p.sh. amerikani Paul R. Krugmann në veprën e tij “Internacionalizmi Popullor”. Ndërsa të tjerë, si francezi Emm. Todd, e kontestojnë në vetvete këtë fakt: “Çështja e një ‘globalizimi’, e një parimi abstrakt që vepron ‘nga jashtë’ mbi të gjitha kombet, nuk ka bazë. Nuk është veçse një mit, inskenim i ndjenjës së pamundësisë së ‘elitës’ politike dhe kulturore”. Ndryshimet rrënjësore. 2. Fakt është se ky proces që quhet globalizim sjell ndryshime rrënjësore në jetën e njerëzve; si ndryshime pozitive, të cilat më lehtë konsiderohen si të vetëkuptueshme, ashtu dhe negative. Ndër të parat veçohen: a) Përparimi dhe zhvillimi i vrullshëm i teknologjisë dhe i të gjitha shkencave. b) Lëvizja tepër e shpejtë e të mirave materiale dhe e arritjeve të reja. c) Lehtësimi i komunikimit ndërmjet njerëzve në të gjitha vendet e botës me zhdukjen e largësive - rrjete të zhvilluara të telefonisë, internet, televizion satelitor, komunikacion. d) Lufta kundër shumë sëmundjeve në shkallë botërore. e) Kufizimi i analfabetizmit. f) Njohja e pozitës, e rëndësisë dhe e rolit të gruas dhe të rinisë. g) Zgjerimi i horizonteve të mendimit që, të paktën teorikisht, sanksionon lirinë dhe të drejtat themelore të njeriut. h) Nxitja dhe forcimi i parimeve dhe i strukturave demokratike. i) Format e ndryshme të solidaritetit midis popujve, të cilat lehtësojnë pjesëmarrjen e sa më shumë njerëzve në botën që formohet. Përgjithësisht, globalizimi ka ndihmuar për një zhvillim mahnitës të njerëzimit, ndërsa u ofron individëve dhe popujve gjithnjë e më shumë mundësi për të njohur dhe për të shfrytëzuar shanse që për brezat e mëparshëm ishin të pakapshme dhe të paimagjinueshme. Por, paralelisht, lëvizin, madje me shpejtësi më të madhe, pasojat negative të globalizimit: a) Hendeku ndërmjet vendeve të botës po thellohet. Vendet e pasura bëhen më të pasura dhe ato të varfra bëhen më të varfra, duke u përkulur nën peshën e borxheve të jashtme tepër të mëdha. Por, dhe në çdo vend shfaqen çarje të reja ndërmjet të kamurve dhe të skamurve. “Në vendet e zhvilluara nga shkëmbimet e lira përfitojnë vetëm 20% e popullsive”. b) Në të gjitha shtetet po formohet një pakicë e vogël, e shëndoshë ekonomikisht, me mundësi të mëdha influence, e cila merret kryesisht me realizimin e interesave të saj. Një rreth tjetër individësh dhe grupesh, përpiqen të përshtasin ritmin e jetës së tyre me atë të bërthamës së privilegjuar të shoqërisë. c) Njëkohësisht, miliona njerëz mënjanohen nga shoqëria dhe përfundojnë në kushte jetese nën kufirin e varfërisë. Krahas kësaj, shkatërrohen mundësitë e shoqërive vendase për t’u mbështetur në format e tyre shpirtërore dhe shoqërore. d) Zhvendosje të reja të mëdha të fuqisë punëtore vihen re dhe dallgë të reja emigrantësh e refugjatësh ekonomikë dynden drejt vendeve të pasura. Papunësia është bërë kërcënuese dhe në shumë vende zhvillohen rrezikshëm ksenofobia dhe racizmi.  e) Modelet e zhvillimit të vazhdueshëm dhe të konsumit të të mirave materiale, me shfrytëzimin e pamenduar dhe të pamëshirshëm të burimeve natyrore çojnë drejt katastrofave ekologjike në të gjithë planetin. f) Krimi dhe korrupsioni zhvillohen me mënyra të pakontrollueshme në nivel planetar, me modernizimin e plotë teknologjik. Një pjesë e madhe, veçanërisht e rinisë, nën trysninë e kësaj vorbulle, kërkon rrugëdalje tek dhuna, vetëbraktisja dhe narkotikët. Me gjithë deklaratat e shumta për vlerën e njeriut, sundon përbuzja e jetës njerëzore. Humnerë hipokrizie i ndan deklarimet e përgjithshme dhe parimet teorike të organizmave botërore nga zbatimi i tyre në gjatësi dhe gjerësi të ndryshme të rruzullit tokësor. Siç thotë bukur Kr. Janaras, kemi “shenjtërimin e ‘tregut të lirë’ dhe kambialeve të tij rregulluese, variantin e dobishëm të të drejtave individuale (që meqë është i dobishëm, por i fetarizuar, u përshtatet lehtë qëllimeve farisaike ‘të shenjta’ çnjerëzore)”. g) Në nivelin politik, shumë nga institucionet demokratike po minohen dhe dobësohet fuqia, autoriteti dhe efektiviteti i tyre. Qendrat nacionale të pushtetit nuk e kontrollojnë plotësisht politikën ekonomike. Ato janë të detyruara që t’u përshtaten urdhrave të qendrave të tjera, ndërkombëtare, rrymave më të gjera të përbotshme. Pas triumfit të ekonomisë së tregut, dy janë mundësitë që paraqiten. Siç thekson Gérard J. Lafay:   “Nga njëra anë, procesi i globalizimit, që nxitet nga ndërmarrjet dhe lehtësohet nga ulja e kostos së transportit dhe komunikacioneve. Nga ana tjetër, ruajtja e kombeve që janë të ngjitura pas trojeve të tyre dhe që kërkojnë të organizohen në kuadër vendor...”. Veç këtyre, me mbarimin e Luftës së Ftohtë nuk erdhi paqja në tokë. Janë ndezur pothuaj 50 luftëra të tjera dhe janë duke u zhvilluar rreth 40 të tilla. Kështu, është krijuar, sipas formulimit të Butros Butros Galit, “një kategori e re shtetesh, që nuk janë as të zhvilluara, as në zhvillim, dhe nuk ndodhen as në fazën e tranzicionit, por bëjnë pjesë në një kategori të katërt: bëjnë luftë ose me njëri-tjetrin, ose luftë civile, ose ndodhen ende në një periudhë tranzicioni pas një lufte që zgjati për vite të tëra”. Dhe ish-Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së përfundon: “Problemet e vërteta që do të mundojnë planetin janë probleme që nuk mund të zgjidhen veçse në nivel planetar”. Probleme të tilla janë, ndërmjet të tjerave, e drejta e deteve, ndryshimet klimatike, burimet ujore, armët e reja kimike dhe biologjike, lëvizjet e miliona emigrantëve në nivel botëror. Eshtë e dukshme se globalizimi lidhet me imponimin e një kulture, krijuesit e së cilës pretendojnë se është më e mira. Perceptimi, kriteret dhe mënyra e funksionimit të tërë sistemit janë mbështetur tek kapitalizmi perëndimor, në logjikën e një ekonomie të lirë, dinamika e së cilës mbështetet në nxjerrjen e vazhdueshme të fitimeve. Globalizimi nuk është vetëm një proces ekonomik. Eshtë imponim, i drejtpërdrejtë apo i tërthortë, i një sistemi mendimi që injoron apo dhe shkatërron veçoritë e popujve dhe njerëzve të veçantë, dhe mënjanon ose prish vlerat, siç janë miqësia, ndershmëria dhe vetëpërmbajtja, duke paraqitur një model konsumi me synime për fitime të vazhdueshme, nën ndikimin e të cilit shpesh shkatërrohen marrëdhëniet njerëzore. Në librin e tij të fundit, i cili qarkulloi para disa muajsh  (Globalizimi), Philippe Moreau Defarges,  konkludon: “Globalizimi me sa duket po i hap njerëzimit dy rrugë të skajshme. U jep njerëzve ndjesinë se janë të mbyllur në një burg, që është toka... Ose gjeneron ndërgjegjen e unitetit të njerëzimit... Globalizimi nuk sjell fundin as për njeriun, as për historinë e tij. Nuk është veçse nënprodukt i progresit teknik. Sigurisht, nuk është rastësi që globalizimi realizohet në çastin kur njeriu zhytet në dy pafundësi: në vogëlsinë e pafund të materies dhe në madhësinë e pafund të yjeve”. B DUKURIA FETARE NË FUND TË SHEKULLIT XX Drejtimi për tek Pafundësia mbetet karakteristikë e përvojës fetare. Bioma fetare dhe, më gjerë, feja që e shpreh atë në kohë dhe në hapësirë, nuk është një mbifenomen i etikës, i logjikës, i jetës shpirtërore dhe i shoqërisë, por përbën një fenomen më vete me një kategori protogjene referimi; është diçka krejt e veçantë: e  Hirshme, e Shenjtë. Feja zë fill me frikën përpara së Shenjtës dhe arrin kulmin me takimin personal, në marrëdhënien përjetuese të njeriut me të Shenjtën, ku marrin pjesë intelekti, ndjenja, vullneti, koshienca dhe subkoshienca. Brenda njeriut ekziston dëshira, vrulli drejt Pafundësisë. Bëhet fjalë për një “shtrirje” të pandërprerë ekzistenciale tej kufijve shqisorë, tek e përtejshmja, e përjetshmja. Në këtë fushë lëviz përvoja fetare; tashmë paraqitet si shprehje primitive fetare, siç është pneumatolepsia [sundimi i shpirtrave]; kalon në lartësimet shpirtërore mistike, për të arritur kulmin në kapërcimin ekzistencial, në metamorfozën  ontologjike “nga lavdia në lavdi” (II Korint. 3:18), në shoqërinë e dashurisë me Perëndinë. Mbarëbotërore është perspektiva e feve të mëdha. 1. Vizioni i një shoqërie mbarëbotërore ka qenë gjithnjë karakteristikë e feve të mëdha . Dhe këtë globalizim shpirtëror, kulturor, ato u përpoqën ta arrinin me përhapjen e besimit të tyre në rrethe gjeografike gjithnjë e më të mëdha; fillimisht Budizmi, më pas Krishterimi dhe me vonë Islami. Nga ky veprim rezultuan edhe sferat e njohura të influencës së feve të ndryshme. Shkollat e shumëllojshme të Induizmit, duke theksuar relativitetin dhe pluralizmin e të vërtetave fetare, nuk vepruan me zell për të arritur evidentimin e tyre jashtë. Fetë që lulëzuan në Kinë, duke ndjekur rrugën e tyre, adoptuan në kohët e vjetra propozimet e Konfucit në përputhje me thëniet kontradiktore të propozuara nga Lao-Tse, ndërsa përvetësuan dhe zhvilluan ide të rëndësishme të Mahajana Budizmit. Në epokën e sotme, populli kinez - le të mos harrohet - përbën një të pestën e popullsisë së Tokës, përqafoi teorinë marksiste, të cilën e përpunoi Mao Ce Duni dhe e ripërshtasin mjeshtërisht pasardhësit e tij. Dallimi bazë i vizionit fetar nga globalizimi modern është se fetë synojnë universalizimin, duke propozuar të vërtetat e tyre dogmatike dhe parimet e sjelljes. Dhe të gjitha fetë, në një mënyrë apo në një tjetër, kanë theksuar nevojën e simpatisë, butësisë, njeridashjes, thjeshtësisë dhe drejtësisë. Në hapësirën e feve monoteiste, qendra konstante e referimit dhe e përballimit të njeriut, si dhe të problemeve shoqërore, ka qenë besimi tek Perëndia i gjallë, Krijuesi dhe mbrojtësi i gjithësisë. Por, krahas kontributit të tyre në afrimin e njerëzve dhe të popujve, fetë shpesh kanë qenë faktorë konfliktesh të tmerrshme dhe ndarjesh të papajtueshme, që ngritën në planetin tonë perde të  ndryshme prej çeliku, krijuan grupe kulturash të mbyllura hermetikisht dhe ndaluan rrugën drejt bashkëjetesës harmonike  mbarëbotërore. Nuk janë të pakta rastet kur fetë, në kombinim me politika të ndryshme, kanë përkrahur arrogancën dhe agresivitetin e shumë popujve. Qëndresa e shumëllojshmërisë fetare. 2. a) Në disa periudha historike dhe në disa qendra të veçanta fetare, është kultivuar pikëpamja se shoqëria mbarëbotërore do të realizohej me imponimin e një feje konkrete. Dhe në këtë drejtim, u mobilizua jo vetëm fjala dhe puna filantropike, por, me të njëjtin entuziazëm, dhuna dhe lufta. Natyrisht, gjithnjë me mendimin ose me preteksin se është fjala për ...të mirën e të tjerëve. Sot, asnjë studiues i fenomenit të fesë nuk përkrah një mundësi të tillë. Pluralizmi fetar është një fakt i padiskutueshëm. Një nga statistikat e fundit (1991), për numrin e përgjithshëm të popullsisë së planetit prej 5.480.010.000 njerëzish, jep këto shifra: të Krishterë: 33,4% (1.833.022.000). Myslimanë: 17,7% (971.328.700). Pa fe: 16% (876.232.000). Induistë: 13,4% (732.812.000). Budistë: 5,7% (314.939.000). Ateistë: 4,4% (240.310.000). Pasues të traditave fetare kineze: 3,4% (187.107.000). Ithtarë të feve të reja: 2,6% (143.415.000). Ithtarë të besimeve tradicionale racore: 1,8% (96.531.000). Dhe vijojnë, në përqindje më pak se 0,3% për çdo komunitet fetar, sikët, hebrenjtë, shamanistët, konfucianët tradicionalë, bahai, xhainistët dhe shindoistët. Me emigrimin e popullatave në vende të tjera dhe, kryesisht, në qytete të reja të mëdha, pothuajse në të gjitha kontinentet, prania e shumë komuniteteve fetare është e njëkohshme në të njëjtin rajon dhe shoqëri. Nëpër botë të krishterët janë vendosur në të 270 vendet e planetit, jofetarët në 236 vende, bahai në 220, myslimanët në 184, ateistët në 139, hebrenjtë në 134, ithtarët e besimeve racore në 104. Besimet e tjera ndodhen në më pak se 10 vende secili. Këto statistika, edhe pse mund të jenë relative, vërtetojnë pa dyshim pluralizmin e sotëm të besimeve fetare. b) Në një periudhë të këtij shekulli është kultivuar aspirata - sidomos me mbizotërimin e ideologjisë komuniste - se konvergjenca dhe njëtrajtshmëria fetare në tokë do të arrihej përfundimisht me zhdukjen dinamike ose me mohimin e plotë të fesë. Një shembull i skajshëm i këtij planifikimi ka qenë Shqipëria, ku me forcë u imponua uniformiteti ateist. Një aspiratë e ngjashme nga ana e kundërt u kultivua në vende të tjera, që ishin ndikuar nga ana kulturore nga kapitalizmi, me përhapjen e pikëpamjes se thjesht feja do të bëhet e pavlefshme. Njeriut do t’i nevojitet gjithnjë e më pak, përderisa zgjidhjet e problemeve të veta do t’i gjejë tek shkenca dhe teknologjia. Kështu u përkrah mendimi se feja do të vdesë nga dekadenca ose nga asfiksia. Por, parashikimi se afrimi i njerëzve do të vinte me fundin e fesë, nuk doli i vërtetë. c) Nuk ka mbaruar ende shekulli i njëzetë dhe ngjarjet kanë treg  c) Nuk ka mbaruar ende shekulli i njëzetë dhe ngjarjet kanë treguar se sa të cekëta dhe të thjeshtësuara ishin këto koncepte. Shekulli i 19-të u mbyll me shpalljen e Niçes se “Perëndia vdiq, ...dhe e vramë ne!”. Por shekulli i 20-të dhe bashkë me të edhe mijëvjeçari i dytë - mbaron me një rigjallërim mahnitës të fesë. Mbi 70,2% e popullsisë së Tokës ka adoptuar një besim fetar dhe më shumë se gjysma e njerëzimit të sotëm vazhdon, me njërën ose tjetrën mënyrë, të besojë tek Perëndia. Kjo dinamikë e re ka ndërmarrë një rol të rëndësishëm edhe në fushën e politikës (lëvizja Khomeini në Iran, luftëtarët myslimanë në Algjeri, organizimi i myslimanëve në Turqi, “partitë e zeza” në Izrael, lëvizjet e induistëve në Sri Lanka, rritja e rrymave protestante ekstremiste në Botën e Tretë). Pas rënies së ideologjisë komuniste, në shumë vende po zhvillohet një tip i veçantë i Islamit, i cili u ofron mbrojtje, bashkim, strehim dhe dinjitet të varfërve, shpresë për afirmim dhe drejtësi shoqërore të braktisurve. Kështu po formohet një proletariat i ri, i cili armatoset me vendosmëri, qëndresë dhe militantizëm fetar. Por, njëkohësisht po zhvillohet një shakullimë shumë e fuqishme idesh të reja fetare dhe grupesh me përbërje të ndryshme. Kështu, shfaqet një “agresion i relatives” për të zëvendësuar absoluten fetare. Pranohet pluralizmi në kundërshtim me rregullat absolute dhe të vërtetat absolute, të cilat cilësohen si dogmatizma dhe autoritarizma. Përparësi u jepet përvojës, vështrimit dhe jo njohurisë, dogmës apo institucionit. Duke pasur si protagonist kryesor mendimin indian, propozohet ideja e “absoluteve alternative”. Përfundimisht, paraqitet një çrregullim i shumë besimeve fetare, si dhe krijimi i një nebuloze grupesh, ku gërshetohen misticizmat e shumëllojshme me urtitë dhe praktikat e ndryshme të vjetra lindore. Shoqëritë e varfra të Botës së Tretë, si dhe ato ish-komuniste, janë më se të prekshme nga këto ndikime, por pa u përjashtuar edhe Evropa dhe Amerika e Veriut nga këto acarime. Rëndësia e fenomenit fetar në formimin e kulturës së shekullit të ardhshëm, është tashmë e dukshme. Madje para pak vitesh, një pedagog i shquar amerikan i studimeve strategjike,  Sammuel O. Huntington, me veprën e tij  “Përplasja e kulturave”, ka parashikuar një përplasje të kulturës perëndimore, siç është formuar nga romano-katolicizmi dhe protestantizmi, me kulturën lindore, në të cilën përveç Islamit ai përfshin edhe Krishterimin Orthodhoks. Sigurisht, një studiues i feve ka objeksione serioze për sa i përket trajtimit të fenomenit fetar nga ana e studiuesit në fjalë, dhe një historian për sa i përket përdorimit të rezultateve të shkencës historike dhe seriozitetit të shumë pretendimeve të autorit.   Pas parashikimeve për përplasje kulturash me sa duket vjen arroganca e gjoja kulturës më të mirë dhe preokupimi se si do të mbrohet ajo. Gjithashtu, përcjellja e mesazhit indirekt: “Jemi të kërcënuar. Duhet të përgatitemi për t’u mbrojtur”. Analiza bëhet në bazë të skemave  a priori;  p.sh. afrim i botës orthodhokse me Islamin, duke injoruar bazën theologjike dhe dallimet historike e kulturore midis dy feve. Por bioma fetare ka dinamikën e vet dhe nuk iu bindet kufizimeve skematike të strategjisë së të mëdhenjve. Në kërkimet dhe zhvillimin fetar ka gjithmonë diçka pa peshë që vjen jashtë hapësirës së parashikimeve njerëzore. Për ndërgjegjen fetare të miliarda njerëzve, përtej zhvillimeve të njerëzimit, ndodhet një tjetër fuqi, përkujdesje dhe dashuri, ajo e Perëndisë. Por, sado të mos jetë dakord radikalisht dikush me shumë pika të analizës historike të Huntingtonit, studimi i tij tregon se parametri i fesë ruan një rëndësi të jashtëzakonshme dhe do të ketë rëndësi edhe më të madhe në vitet që do të vijnë. Ripërshtatja e marrëdhënive midis feve 3. Gjatë procesit të globalizimit ripërshtaten edhe marrëdhëniet midis feve: a) Që nga fundi i shek. të 19-të, grupe intelektualësh me bindje të ndryshme fetare, janë përpjekur të flasin për formimin e një feje të re, të përbashkët, duke kërkuar emëruesat e përbashkët. Madje, pas Luftës së Dytë Botërore u zhvillua tendenca e bashkëpunimit të feve për çështje konkrete, si p.sh. për paqen (World Conference on Religion and Peace). Por, bërthama kompakte konservatore e shumicës së komuniteteve fetare, doli kundër. Kështu që këto përpjekje mbeten një tendencë e disa intelektualëve, që shpesh shkëputen nga jeta organike e komunitetit konkret fetar dhe si rezultat ata u mënjanuan dhe zëri i tyre u bë indiferent për shumicën e njerëzve. Megjithatë, kërkimet për një “fe mbarëbotërore” po vazhdojnë. b) Shumë shpresa për afrim dhanë fillimisht përpjekjet e ndryshme për dialog ndërmjet përfaqësuesve të dy ose me shumë komuniteteve fetare. Por, pas njohjes më të ngushtë, vjen zhgënjimi nga kontradiktat dhe divergjencat e konstatuara. Megjithatë, rruga për komunikim dhe dialog mbetet e rëndësishme, dhe nuk është veçse ajo e mirëkuptimit reciprok.  c) Një tendencë e tretë thekson detyrën e respektimit të lirisë dhe veçantisë së tjetrit, pranimin e shumëformësisë dhe bashkekzistencën e ndërgjegjshme  paqësore. Në vend të izolimit dhe të kultivimit të armiqësisë, rekomandohet sa më shumë bashkëpunim për çështje të aprovimit dhe interesit të përbashkët, siç është drejtësia shoqërore dhe rregullimi paqësor i divergjencave në nivel lokal dhe universal. Çdo komunitet fetar gjatë shekujve ka zhvilluar parimet, frymëzimet dhe praktikat e veta, që mund të rezultojnë te çmuara për arritjen e bashkëjetesës harmonike të njerëzve. Tek dukuria e posaçme e globalizimit, me tendencën e imponimit të një kulture nga një qendër konkrete e pushtetit, komunitetet fetare parashikohet se do të jenë qendra rezistence. Fetë ofrohen si kështjella identiteti për shumë popuj për ruajtjen e fizionomisë së tyre. Pritet që ato të zhvillohen në ishuj sigurie, ku njerëzit gjejnë strehë për t'iu shmangur të këqijave që sjell globalizimi. Përfundimisht, kërkimi i realitetit suprem, i së vërtetës, i kapërcimit të vdekjes, mbetet një dëshirë e thellë dhe e drejtë e çdo njeriu. Gjithashtu, globalizimi pritet që të kontribuojë në rritjen dhe zhvillimin e farërave dhe tendencave të gabuara në gjirin e shumë feve. Besimet fetare të veçanta janë grupe organike në zhvillim, që bëhen pre e ndikimeve, asimilojnë dhe adoptojnë ide të reja. Ato nuk lëvizin në boshllëk abstrakt; por ripërshtaten. Gjatë shekullit të fundit, ku iu dha emfazë çështjeve të paqes, të drejtësisë, të barazisë së popujve, lirisë, të drejtave të njeriut dhe të dashurisë, shumë shkrimtarë që bëjnë pjesë në fe të ndryshme, jo thjesht i kanë adoptuar por, edhe janë përpjekur për t'i paraqitur secili si pjesë përbërëse të fesë së tyre. Nuk ka rëndësi për temën tonë saktësia historike e këtyre pretendimeve, por fakti i ekzistencës së dëshirës për afrim. Ndërgjegjja fetare gatuhet, ripërshtatet, rinovohet sipas të dhënave të reja, ndikohet si nga ide të reja ashtu dhe nga të vjetra gjatë ecjes drejt globalizimit, por e ka mundësinë edhe për të ndikuar mbi formën e saj përfundimtare.  C PËRGJEGJËSIA DHE KONTRIBUTI ORTHODHOKS Dinamika e biomës fetare. 1. Kontributi i biomës fetare të shëndoshë në ndërhyrjet korrigjuese që duhen kryer për shërimin e pasojave të shumta negative të globalizimit, është përcaktues dhe i pazëvendësueshëm. Sepse besimi fetar ndikon në thellësinë e ndërgjegjes dhe vullnetit njerëzor, formon mendimin, moralin dhe karakterin e njerëzve. Mbarë botën mund ta çojnë drejt peripecive tragjike individët egocentristë që zakonisht krijojnë grupe të ndryshme arrogante. Këtë virus vdekjeprurës të egoizmit, vetëm bioma fetare e vërtetë është në gjendje ta neutralizojë. Ndaj, që të përballohen pasojat negative të globalizimit, në të gjitha nivelet e vendimmarrjes duhen personalitete që do të frymëzohen nga gjykimi i saktë dhe i drejtë, ndërgjegjja e pastër, nga dëshira për një botë paqësore duke respektuar lirinë dhe veçantitë e çdo personi njerëzor dhe çdo populli. Sa më autentike dhe e pastër të jetë bioma fetare, aq më me vendosmëri ndihmon me një kontribut pozitiv në skenën botërore, me zgjimin dhe frymën militante të grupeve dhe popujve të organizuar. Ekumenizmi, hapësira shpirtërore e Orthodhoksisë 2. Të krishterët, madje ne orthodhoksët, nuk ndjejmë hutim dhe as nuk befasohemi nga procesi i globalizimit. Ekumenizmi ka qenë hapësira jonë shpirtërore e vetëkuptueshme. Dimensioni i globalizmit është pjesë përbërëse bazë e Orthodhoksisë. Që në kapitullin e parë të Shkrimit të Shenjtë (Gjen. 1:1), theksohet se qielli, dheu, gjinia njerëzore, të gjitha, u krijuan nga Perëndia; ndërsa kapitujt e fundit të tij (Apok. Jn. 21-22) i kushtohen vizionit të qiellit të ri dhe tokës së re (Apok. 21:1). Me Trupëzimin e Saj, Fjala e Perëndisë mori tërë natyrën njerëzore dhe i fton në Mbretërinë e Tij që të gjithë, pa përjashtim, pa dallim race, gjuhe, prejardhjeje. Së fundi, universaliteti i Ungjillit të Jisu Krishtit kapërcen madje edhe sferën e mbarënjerëzores, shtrihet në mbarë krijesën, në të cilën njeriu merr pjesë organikisht. Doktrina e krishterë u dëgjua për herë të parë në një vend dhe kohë konkrete, por që në fillim kishte dhe ende ruan vendosmërisht karakterin e saj mbarëbotëror dhe eskatologjik. Në Letrat e Apostull Pavlit theksohet veçanërisht globalizmi në raport me misterin e Kishës. Ky vizion universal arrin kulmin, kur Pavli i referohet vullnetit të Perëndisë, "misterit të vullnetit të tij", që pritet të realizohet "sipas planit kur të plotësohen kohët, që të përmblidhen të gjitha më Krishtin, edhe ato që janë në qiejt, dhe ato mbi dhé" (Efes. 1:9-10). Për të shkruar mesazhin e krishterë, gjatë fazës së parë të përhapjes së tij nëpër botë, u përdor gjuha greke dhe kultura greke, një nga karakteristikat bazë të së cilës ka qenë karakteri ekumenik. Ky ka përshkuar sidomos filozofinë, shkencën, artin dhe gjuhën greke, që lehtësonte komunikimin e shumëllojshëm ndërmjet njerëzve dhe popujve. Ndërgjegjja ekumenike u kultivua me një forcë të re nga Hierarkët e mëdhenj dhe Mësuesit Ekumenikë të shekullit të katërt, të cilët realizuan kompozimin e mendimit ekumenik të lashtë grek dhe të besimit të krishterë. Edhe më vonë, në takimin e saj me popujt e Evropës Juglindore, “perandoria bizantine sakrifikon ekumenizmin e gjuhës greke për të ruajtur globalizmin e kulturës së saj”. E tërë jeta orthodhokse adhuruese lëviz në këtë vizion mbarëbotëror. Bërthamën e saj e përbën Lutja drejtuar Zotit: “ardhtë mbretëria jote, u bëftë dëshira jote si në qiell ashtu dhe mbi dhé”. Jo thjesht "për mua" ose "për ne", por "kudo mbi dhé". Besimtari, para se t'u referohet problemeve imediate të "bukës së përditshme", ftohet për të lëvizur në një horizont mbarëbotëror. Personalja dhe konkretja nuk e pengojnë atë për të menduar të përgjithshmen. Në çdo Liturgji Hyjnore, e cila është përmbledhje e misterit të shpëtimit, lutjet fillojnë "për paqen në mbarë botën" dhe arrijnë kulmin me blatimin e Dhuratave të Nderuara, që bëhet "nga të gjitha dhe për të gjitha", "për gjithë botën". Të gjitha të kremtet e mëdha orthodhokse na hapin në shpirt horizonte globalizmi. Tejet intensive është kjo atmosferë gjatë periudhës së Pashkës dhe të Pentikostisë. Përgjithësisht, vizioni mbarëbotëror mbetet perspektiva dinamike e doktrinës dhe adhurimit orthodhoks. Përballimi i drejtë i fenomenit të globalizimit nga ana orthodhokse, nuk është çështje ekskluzive e klerit apo e disa theologëve laikë. Ai kërkon preokupimin dhe qëndrimin e përgjegjshëm të të gjithë pjesëtarëve laikë të Kishës, me studim serioz, analizë dhe propozime lidhur me të dhënat shkencore, politike, kulturore dhe ekonomike. Do të duhet një meditim i vazhdueshëm krijues në të gjitha fushat e shkencave humanitare, politike dhe ekonomike. Ç’kërkohet nga Orthodhoksia. 3. Kisha Orthodhokse, sigurisht, nuk duhet të ndjekë taktikën e Kishës Romano-katolike, të nxitojë të prononcohet për çdo problem që del, duke përcaktuar zgjidhje të detajuara. Kjo është punë e kërkimeve të studiuesve specialistë në shkencat politike dhe shoqërore. Ajo që kërkohet para së gjithash nga Kisha mbetet rilindja shpirtërore e njeriut, shpëtimi më Krishtin, dhënia kuptim jetës. Kështu ajo ofron më të rëndësishmen: kultivon ndërgjegjen, formon personalitete, që me konsekuencën e jetës së tyre forcojnë sistemin imunitar të shoqërisë dhe e gjallërojnë atë. Gjëja më e nevojshme për epokën e sotme janë njerëzit që disponojnë karakter, vizion, durim dhe dashuri të sinqertë, që mbështesin qëndresën ndaj egocentrizmit - individual, kombëtar apo racor. Arroganca, mania për pushtet dhe hipokrizia nuk janë vetëm karakteristika të shteteve të fuqishme dhe të mëdha, por ato depërtojnë dhe rrojnë në shpirtrat tanë. Kisha nuk mund të bëjë pjesë në klubin e të fuqishmëve dhe të pasurve. Fuqia e Orthodhoksisë nuk është pajtuar dhe nuk është mbështetur në ushtrimin e pushtetit të kësaj bote. Teksti i famshëm i Dostojevskit për Inkuizitorin e Madh 23 , përcakton qartë ngasjen e madhe të pushtetit të kësaj bote që ka përballuar Perëndimi, por që nuk ka qenë e panjohur edhe në Lindje. Prania e Kishës duhet të jetë vazhdimisht profetike dhe kritike ndaj dukurive të ndryshme të pandjeshmërisë kundrejt mjerimit: me të ushtruarit flijues të shërbesës së saj; me ftesën për pendesë të vazhdueshme dhe konsekuente, me pjesëmarrje të përhershme në përpjekjet për drejtësi dhe paqe; me jetë të thjeshtë, në të ushtruarit dhe vetëpërmbajtje. Lumurimet, siç i ka formuluar Krishti në fjalën e Tij mbi Mal, përcaktojnë moralin autentik të saj. Qëllimi i jetës së krishterë orthodhokse mbetet marrja e Shpirtit të Shenjtë. Dhe ky qëllim ndikon drejtpërdrejt në marrëdhëniet njerëzore, në nivel lokal dhe global. Sepse "fryte të Shpirtit" nuk janë disa fluturime në hapësirat jashtë botës, por "dashuri, gëzim, paqe, mirësi, besim, butësi, vetëpërmbajtje" (Gal. 5:22), pra, kapërcimi i agresivitetit njerëzor dhe i konflikteve sociale, harmonizimi i marrëdhënieve midis njerëzve dhe popujve. Kisha, me ndjenjën ekumenike që kultivon, jo vetëm kontribuon në afrimin e njerëzve, por dhe shpall, në mënyrë simbolike dhe liturgjike, shoqërinë mbarëbotërore të dashurisë. E parashijon atë si aspiratë eskatologjike. Si vizion dhe festë. Kush dëshiron, le të marrë pjesë. Ajo nuk e imponon me metoda dhune. E shpall me jetën e besimtarëve të saj. Mbretëria e Perëndisë "erdhi dhe po vjen". Eshtë fjala për një "ngjarje" e përjetuar në jetën e shenjtorëve, të njohur dhe të panjohur, që ngushëllon në mënyrë profetike për mundësitë e njerëzimit. Ajo që e diferencon Kishën nga çdo sistem fetar është marrëdhënia thelbësore me Perëndinë e gjallë, të cilën e ofron me fuqinë dhe hirin e komunitetit Eukaristik. "Sepse Perëndia është ai që vepron ndër ju dhe të doni e të veproni sipas pëlqimit të Tij" (Filip. 2:13). Bota nuk ndodhet në duart tona, por në duart e Tij. Me realizëm ne vazhdojmë rrugën e Kryqit të jetës sonë, duke synuar Ngjalljen. "Qiej të rinj dhe tokë të re, pas zotimit të atij (sipas premtimit të Perëndisë) presim, aty ku banon drejtësia" (II Petrit 3:13). Fjalët e fundit 'aty ku banon drejtësia' përcaktojnë ndryshimin thelbësor dallues të vizionit të krishterë mbarëbotëror nga çdo formë tjetër globalizimi. Kush beson thelbësisht tek Krishti, që ka marrë dhe ka përtëritur tërë natyrën njerëzore, kush merr pjesë me vetëdije në Adhurimin hyjnor, kthehet në të përditshmen për të zbatuar detyrën ndaj lokales, duke synuar mbarëbotëroren. Sinopsis. Globalizimi është tashmë një proces në evolucion dhe nuk ka fuqi, me sa duket, që të mund ta ndalojë atë. Ai i hap njerëzimit mundësi të shkëlqyera dhe perspektiva të papritura. Por, gjithashtu mbart turbullira dhe rivendosje të njëpasnjëshme. Ndërkaq, pavarësisht nga pasojat, pozitive apo negative, kryhet pa u penguar nga psherëtimat e mundshme ose yshtjet e joekonomistëve. Nga shumë anë dëgjohet protesta se globalizimi lëviz në drejtime që nuk garantojnë vlerat njerëzore bazë, drejtësinë, respektimin e identitetit të njerëzve, shumëllojshmërinë e kulturave njerëzore. Se rendi i ri botëror, që drejtohet nga shoqëritë shumëkombëshe, është instrument presioni për forma të reja kolonializmi. Besimtari nuk befasohet nga kjo dukuri. Globalizmi dhe ekumenizmi përbëjnë një element bazë të besimit dhe të aspiratave të tij. Ai është i bindur se bioma e vërtetë fetare ka forcë për të kontribuar vendosmërisht me ndërhyrje krijuese, duke u mbështetur në parimet e përjetshme të respektit të çdo personi njerëzor, të lirisë, paqes, drejtësisë dhe solidaritetit. T'i japë kuptim jetës së njeriut dhe tejkalimin e ankthit të vdekjes. Ekumenizmin, orthodhoksët e kanë në gjak, i cili pastrohet vazhdimisht me gjakun e Krishtit, Shpëtimtarit të botës. Në vend të një globalizimi, që i shndërron popujt dhe njerëzit në pelte, të vlefshëm për qëllimet ekonomike të një oligarkie anonime, bioma dhe vizioni orthodhoks propozon dhe na fton në një përpjekje për shoqërinë e dashurisë. E krishterë autentike është: Të besosh atje ku gjithçka duket   e pashpresë. Sepse mbështetet në sigurinë se përfundimisht dikush Tjetër rregullon evolucionin e gjithësisë, "ai që është, që ka qenë dhe që do të vijë, i Gjithëpushtetshmi" (Apok. 1:8). Të rrosh me sigurinë se shoqëria mbarëbotërore e dashurisë e personave të lirë është një ideal, për të cilin ia vlen të luftosh. Të veprosh në mënyrë krijuese tek lokalja me perspektivë mbarëbotëroren; t'i përgjigjesh me përgjegjësi detyrës konkrete, duke pasur si orientim dhe qëllim jete Pafundësinë - Perëndinë e Dashurisë.