Ενίσχυση του έργου!

Ενίσχυση του έργου!
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα arumunët-αρουμάνοι. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα arumunët-αρουμάνοι. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Τετάρτη 26 Αυγούστου 2020

Φωτο: Ιταλικό Σχολείο στο Δυρράχιο- Fotografi: Shkolla Italiane në Durrës.


 

Φωτο: Ιταλικό Σχολείο στο Δυρράχιο]

Ο Burileanu ήταν διπλωμάτης της ρουμανικής πρεσβείας στη Ρώμη, βρισκόταν σε εντεταλμενη υπηρεσία και περιηγήθηκε (το 1904) διάφορες περιοχές της σημερινής Αλβανίας ώστε να πείσει τους Βλάχους να δηλώσουν Ρουμάνοι στην απογραφή που θα διενεργούνταν απο τον Χιλμή πασά. Στο βιβλίο του με τίτλο ''οι Ρουμάνοι της Αλβανίας'' γράφει:
''Στην ιταλική σχολή της πόλης [του Δυρραχίου] φοιτούν δεκαέξι άρρενες Ρουμάνοι μαθητές, επιδοτούμενοι με πέντε λίρες τον μήνα από τον Ιταλό πρόξενο. Κι εμείς; ''.
Νωρίτερα όμως ανέφερε ότι, γενικά οι Βλάχοι του Δυρραχίου έχουν ελληνικά αισθήματα αλλά θα πρέπει να τους πλησιάσουν και να τους απομακρύνουν από τους Έλληνες. Αναλύοντας το σκεπτικό του αναφορικά με το θέμα του προσεταιρισμού των Βλάχων, αναφέρει και το παραπάνω παράδειγμα του ιταλικού σχολείου, για να κινηθεί κι η Ρουμανία με τον ίδιον τρόπο, ''ώστε να μπουν στο σωστό μονοπάτι -όπως λέει- και σύντομα η νέα γενιά να γίνει εντελώς δική τους''...
Η καθηγήτρια Ελ. Νικολαϊδου στο βιβλίο της με τίτλο ''Ξένες προπαγάνδες και εθνική αλβανική κίνηση στις μητροπολιτικές επαρχίες Δυρραχίου και Βελεγράδων..'' γράφει:
''Όπως προέβλεπε ο Ελληνας Υποπρόξενος, θύμα του αμείλικτου προπαγανδιστικού πολέμου μεταξύ Ιταλίας και Αυστρίας στο Δυρράχιο έγινε ο εκεί ορθόδοξος πληθυσμός. Τα τεράστια ποσά που διαθέτονταν για τα σχολεία, τα οικοτροφεία, τα συσσίτια, το πολυάριθμο προσωπικό και την εξασφάλιση πρακτόρων, δεν δαπανώνταν για τους ευαρίθμους καθολικούς, που τους είχε αναλάβει κάτω από την προστασία της η Αυστρία, ούτε για τους ελαχίστους Ιταλούς, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι στο Δυρράχιο. Ο στόχος ήταν το ορθόδοξο στοιχείο, τον προσεταιρισμό του οποίου επιδίωκαν και οι δυο Δυνάμεις. Όπως συμβαίνει τις περισσότερες φορές σε ανάλογες περιπτώσεις, ήταν φυσικό, με την αφθονία των υλικών μέσων που διέθεταν οι Ιταλοί, να σημειωθούν κατά τις πρώτες προσπάθειες εντυπωσιακά αποτελέσματα. Κατά το σχολικό έτος 1902-1903 οι Ιταλοί στο Δυρράχιο είχαν κατορθώσει να προσεταιριστούν έναν υπολογίσιμο αριθμό φτωχών ορθοδόξων οικογενειών, οι οποίες, εξ' αιτίας της πενίας τους, εμφάνιζαν και ρευστή εθνική συνείδηση. Η αντίδραση τόσο της Ορθόδοξης Εκκλησίας όσο και της ελληνικής προξενικής αρχής ήταν σθεναρή και έφερε αποτελέσματα. Ως τα τέλη Οκτωβρίου 1903 είχαν ξαναγυρίσει στα ελληνικά σχολεία 27 μαθητές, από εκείνους που είχαν εγγραφεί στο ιταλικό σχολείο.''
Η T. Toleva γράφει:
''Στο Δυρράχιο υπήρχε από χρόνια ένα ελληνικό σχολείο, όμως εξαιτίας των πολύ κακών και ακανόνιστων μισθών των δασκάλων είχε πέσει σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Οι Αυστριακοί διπλωμάτες ήταν της άποψης ότι έπρεπε να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να κερδίσουν αυτούς τους Έλληνες μαθητές για το δικό τους σχολείο. Από την άλλη, οι Βλάχοι [σσ οι ρουμανίζοντες] σχεδίαζαν με τη βοήθεια της εγκατεστημένης στο Μοναστήρι ρουμανικής προπαγάνδας να ιδρύσουν στο Δυρράχιο ένα σχολείο με τη Ρουμανική ως γλώσσα μαθήματος. Αυτό το σχέδιο θα ήταν πιθανόν υλοποιήσιμο, αφού ένας από τους προπαγανδιστές του, ο οποίος προοριζόταν για δάσκαλος, είχε λάβει ήδη τον πρώτο μηνιαίο μισθό του. Ο βλάχικος πληθυσμός, λόγω της ελληνόφιλης στάσης του, μετείχε ελάχιστα στην περίσταση.'' [Πηγή: Theodora Toleva, Η επιρροή της Αυστροουγγαρίας στη διαμόρφωση του αλβανικού έθνους (1896-1908)]

Fotografi: Shkolla Italiane në Durrës.

 

Burileanu ishte dipllomat i ambasadës Rumune në Romë, gjendej i deleguar në shërbim dhe vizitoi (më 1904) zona të ndryshme të Shqipërisë së sotme në mënyrë që të bindte vllehët që të deklaroheshin Rumunë gjatë regjistrimit të popullatës që po realizohej nga Hylmi Pashai. Në librin e tij me titullin “Rumunët e Shqipërisë” shkruan:

“Në shkollën italiane të qytetit (të Durrësit) studiojnë gjashtëmbëdhjetë djem, nxënës rumunë, me bursë pesë lira në muaj nga konsulli italian. Po ne?”.

Por, më herët përmendi se, në përgjithësi vllehët e Durrësit kanë ndjenja helene por do të duhet që t’iu afrohen dhe t’i largojnë nga Grekët. Duke analizuar mendimin e tij në lidhje me çështjen e prozeletizmit e Vllehëve, përmend dhe shembullin e mësipërm të shkollës italiane, që të lëvizte dhe Rumania në të njejtën mënyrë “me qëllim që të hynin në monopatin e duhur – siç thotë- dhe shumë shpejt brezi i ri të bëhet plotësisht i tyre”...

 

Profesoarja El Nikolaidou në librin me titullin “Propaganda të huaja dhe lëvizja kombëtare shqiptare në zonën mitropolike të Durrësit dhe Velegradës..” shkruan:

“Ashtu siç kishte parashikuar nënkonsulli Helen, viktima e luftës propagandistike të pamëshirshme ndërmjet Italisë dhe Austrisë në Durrës u bë atje dhe popullata orthodhokse. Shumat e stërmëdha që disponoheshin për shkollat, konviktet, vaktet, personelin e shumtë në numër dhe sigurimin e agjentëvë, nuk harxhohej për katolikët  e shumtë në numër, të cilët i kishte marrë nën mbrojtjen e saj Austria, as për italianët e paktë, të cilët banonin në Durrës. Shenjestra ishte elementi orthodhoks, tërheqjen  e të cilit e synonin që të dyja Fuqitë. Ashtu siç ndodh shumicën e herëve në rastet respektive, ishte e natyrshme, me bollëkun e mjeteve materiale që dispononin Italianët, të arriheshin gjatë përpjekjeve të para, rezultate impresionuese. Gjatë vitit shkollor 1902-1903, Italianët në Durrës ia kishin dalë që të tërhiqnin në numër të llogaritshëm të familjeve të varfëra orthodhokse, të cilat për shkak të urisë së tyre, kishin një ndërgjegjie kombëtare të paqëndrueshme. Reagimi sa i Kishës Orthodhokse sa dhe i përfaqësisë konsullore helene ishte i fortë dhe solli rezultate. Deri në fund të Tetorit të vitit 1903, ishin rikthyer në shkollat helene 27 nxënës nga ata që ishin regjistruar në shkollën italiane.”.

 

T Toleva shkruan:

“Në Durrës kishte që vite më parë një shkollë helene, por për shkak të rogave shumë të këqija dhe të çrregullta të mësuesve kishte rrënë në një nivel shumë të ulët. Diplomatët austriakë ishin të mendimit që duhet të shfrytëzonin gjendjen e të tërhiqnin ata nxënës Helene për shkollën e tyre. Nga ana tjetër, Vllehët (pro rumunët) po përgatisnin me ndihmën e propagandës rumune të instaluar në Manastir që të themelonin një shkollë me gjuhën rumune si gjuhë mësimdhënieje. Ky plan do ishte sipas gjasave i realizueshëm, pasi një prej propagandistëve të tij, cili destinohej për mësuese, kishte marrë rogën e tij të parë mujore. Popullata vllehe, për shkak të pozitës së saj filohelene, merrte pjesë shumë pak në këtë rast.” [Burimi: Teodora Toleva. Ndikimi i Austrohungarisë në krijimin e kombit shqiptar (1896-1908)]

Δευτέρα 21 Μαΐου 2018

Η ρουμανική προπαγάνδα και οι βλάχοι! - Propaganda rumune dhe vllehët!

Θύμα της προπαγάνδας των Ρουμάνων και οι βλάχοι της περιοχής, όπως φαίνεται και από την πινακίδα
Viktima të propagandës rumune dhe vllehët e zonës, ashtu siç duket dhe nga tabela. 

Ιερομόναχος Αβέρκιος
Murgu Averkios ose Aberkios

Κεφάλαιο Γ'
Η ρουμανική προπαγάνδα
1. Γενικά περί τς ρουμανικς προπαγάνδας

Εναι γεγονός, τι λόγω το κινδύνου πού διέτρεξε Μακεδονία πό τή βουλγαρική πιβουλή, ατή τς Ρουμανίας πρξε νεπαίσθητη στήν τότε λεύθερη λλάδα, σως καί γνωστη στούς πολλούς ς τίς μέρες μας. Βέβαια, ατό οφείλεται ν πολλος καί στή γνωστή λληνική διαφορία πού κτρέφει τήν γνοια! τσι, ο κάτοικοι τν στικν κέντρων, διαστρεβλώνοντας τόν ρο Βλάχος, πονοον μ' ατόν τόν ρεσίβιο καί κατ' πέκταση τόν ξεστο, τόν γροκο!ταν φυσικό κατά τόν 19ο α. τν μεγάλων θνικιστικν ζυμώσεων καί τν θλίων διπλωματικν παιχνιδιν τν «Μεγάλων» δυνάμεων νά νακινηθε θέμα θνικς ποστάσεως τν Βλάχων πού ζοσαν στά δάφη τς ψυχορραγούσας θωμανικς ατοκρατορίας. διάφορο τό ν ο πλεστοι ασθάνονταν λληνες καί τό κδήλωναν μέ κάθε τρόπο. διάφορο κόμη τό ν, πως ποκάλυψε βυζαντινολόγος Nasturel, δη πό τόν 17ο α. γιά τούς Ρουμάνους, Κουτσόβλαχος σήμαινε λληνας.

Τό 1808 κτυπώθηκε στήν Πέστη τό βιβλίο κάποιου Γεωργίου Κ. Ρόζια, φοιτητο τς μαιευτικς, μέ τίτλο «ξετάσεις περί τν Ρωμαίων», δηλαδή τν Βλάχων, στήν λληνική καί γερμανική. συγγραφέας πέρριπτε τήν λληνική καταγωγή το συνόλου τν Βλάχων.
Τήν ποψη ατή πιδίωκε τότε νά πιβάλει γερμανική σχολή στορίας. Tό 1848, κ Τσαριτσάνης φοιτητής στήν ταλία Θεοδωρίδης, νημέρωσε τόν τότε λληνα πρωθυπουργό Κωλέττη γιά τήν αφνίδια γένεση το μακεδονικο ζητήματος κατά ρωσική πινόηση καί προώθηση στούς πανεπιστημιακούς χώρους τς Δύσεως.
Στίς προσπάθειες τν Ρώσων γιά ξάπλωση τς πιρρος τους στή Βαλκανική, ντέδρασαν ο Αστριακοί. κενοι κίνησαν τά νήματα τς προπαγάνδας γιά τόν φελληνισμό τν Βλάχων τς νότιας Βαλκανικς. Εχαν μως τούς λόγους τους νά μήν μφανιστον στό προσκήνιο, λλά νά ναθέσουν στούς φελες, πως ποδείχθηκε, μεγαλοϊδεάτες Ρουμάνους νά ναλάβουν τήν πιχείρηση, δαπανώντας κόπο καί χρμα σέ μιά πιχείρηση τελέσφορη.

Ο πρτες κινήσεις γιά πρόκληση θνικο ζητήματος στούς βλαχικούς πληθυσμούς κδηλώθηκαν τό 1849. Ο λόγοι νακάλυψης τς Μακεδονίας πό τούς Ρουμάνους εναι πολιτικοί, παρατηρε ο ρωμανιστής Λαζάρου.
ξάγεται ατό βίαστα πό μιλία το πρωτεργάτη τς πανάστάσης το 1848 στή Μολδαβία καί μετέπειτα διακεκριμένου πολιτικού Mihail Kogalniceanu πό τό βμα τς ρουμανικς βουλς, πόσπασμα πό τήν ποία εναι τό κόλουθο:
«ν γκαταλείψουμε τή μακεδονική πολιτική, ο συμπατριτες μας θά ναγκαστον νά στραφον πρός τήν Τρανσυλβανία. λλά α σχέσεις μας πρός τήν Αστρουγγαρία θά διαταραχθον σημαντικά, τό ποο μέ κάθε τρόπο πρέπει νά ποφύγουμε πό τίς παροσες περιστάσεις. Γι’ ατό εναι ναγκαο, πί το παρόντος, νά διευθύνουμε τήν προσοχή το ρουμανικο λαο πρός τή Μακεδονία».
Τρανσυλβανία στέναζε κάτω πό τήν τυραννία τς Αστρουγγαρίας, πού χρησιμοποιοσε ς κύριο μοχλό τό Βατικανό γιά τήν σκηση πιέσεως πρός μεταστροφή τν ρθοδόξων Ρουμάνων στόν καθολικισμό στήν Ονία καί τήν πώλεια τς θνικς τους συνειδήσεως μέσω τς μεταστροφς. Δοκιμασμένη κατά τό παρελθόν στήν Οκρανία καί στήν Πολωνία καί πιτυχημένη μέθοδος! «Ρεαλιστές» μως ο Ρουμάνοι πολιτικοί τς ποχς καί πό τόν φόβο τν Σλάβων, πού τούς περιέβαλλαν, ναζητοσαν διέξοδο κανοποίησης το ναδυομένου ρουμανικο θνικισμο, νακαλύπτοντας Ρουμάνους κε πού δέν πρχαν καί καλώντας σέ στράτευση γιά τήν πελευθέρωσή τους! Μάλιστα, τό 1883 Ρουμανία, ς νεξάρτητο πλέον κράτος, προχώρησε σέ σύναψη μυστικς μυντικς συνθήκης μέ τίς Αστρουγγαρία καί Γερμανία γιά λήψη βοήθειας σέ περίπτωση ρωσικς πίθεσης.

Πράκτορες τς προπαγάνδας στό ξεκίνημά της, ο ωάννης λιάδης-Ραντουλέσκου, Βλάχος πό τήν χρίδα καί Δημήτριος Μπολιντεάνου, περιόδευσαν τά μέρη τς Μακεδονίας καί πείρου, που κατοικοσαν Βλάχοι, κατά τό διάστημα 1850-1863. πρτος θεωρεται πατέρας τς ρουμανικς φιλολογίας. Στήν κατοχή του εχε περιέλθει τό 1828 τό τυπογραφεο το Κωνσταντίνου Καρακάση, γυιο το πρώτου γνωστο διδάξαντος στό σχολεο τν Γρεβενν (1749) Δημητρίου Καρακάση πό τή Σιάτιστα. λιάδης-Ραντουλέσκου (διατηρώντας τά δύο πώνυμα) ξελέγη τό 1860 μέλος τς «στορικς πιτροπς» γιά τή μελέτη το στορικο βίου τς Ρουμανίας. Καταγράφουμε τίς λεπτομέρειες ατές, γιά νά δείξουμε τή συνεργασία τν δύο θνοτήτων, πρίν μφανιστε δυτικοφερμένος θνικισμός.

Στήν ρχή τς δεκαετίας το 1850 δέν εχε συσταθε κόμη τό ρουμανικό κράτος καί, φυσικά, δέν εχε χρησιμοποιηθε ρος Ρουμανία γιά νά τό πικυρώσει. πικύρωση τς συμφωνίας πό τίς «Μεγάλες» δυνάμεις γιά τήν ναγνώριση τν ατονόμων γεμονιν Βλαχίας καί Μολδαβίας γινε στό Παρίσι τό 1861 καί τό 1862 σχηματίστηκε νιαία κυβέρνηση καί θνοσυνέλευση. δη μως, τό 1860 εχε δρυθε στό Βουκουρέστι «Μακεδονορουμανική πιτροπή» μέ κύριο σκοπό τήν δρυση κκλησιν καί σχολείων γιά τούς Κουτσοβλάχους. Τό 1865 εχε δρυθε τό πρτο ρουμανικό σχολεο στό Τίρνοβο, κοντά στό Μοναστήρι, καί μετά δύο χρόνια τό δεύτερο, στήν βδέλλα. Κατά τό διάστημα 1862-1878 Βλαχία καί Μολδαβία ποτέλεσαν νιαία γεμονία πό γερμανό πρίγκηπα καί μόνο τό 1878, μέ τή συνθήκη το Βερολίνου, ναγνωρίστηκε νεξαρτησία τς Ρουμανίας, μέ τήν προσάρτηση μως τς Βεσσαραβίας στή Ρωσία ς παρηγοριά της γιά τήν ποτυχία ναγνώρισης τς μεγάλης Βουλγαρίας.
ξίζει νά σημειωθε τι, κατά τήν ναρξη τς προπαγάνδας το ναδυόμενου ρουμανικο θνικισμο, πρόσωπα, χοντα στενούς δεσμούς μέ τήν λλάδα, στελέχωναν τόν κρατικό μηχανισμό τν γεμονιν, πό τήν νωση τν ποίων προλθε Ρουμανία. ναφέρονται ατά το ωάννου Κούζα, πού πρωτοστάτησε στήν νωση Μολδαβίας καί Βλαχίας καί πού δρυσε τό 1860 τήν Μακεδονορουμανική Πολιτιστική ταιρεία. Τό 1860 πουργός πί τν ξωτερικν τς γεμονίας τς Βλαχίας ταν πόστολος ρσάκης, Βλάχος πό χωριό το ργυροκάστρου καί μέγας εεργέτης τς λλάδος.  Σέ διάφορα κυβερνητικά σχήματα τς γεμονίας ς τό 1876 μετεχαν ο φαναριώτικης λλαδικς καταγωγς Λάσκαρης Καταρτζς, ς πρωθυπουργός καί πουργός τν σωτερικν, Πέτρος Μαυρογένης καί Κωνσταντνος Καντακουζηνός, ς πουργοί πί τν Οκονομικν, Πέτρος Κέρδος, ς πουργός Δημοσίας κπαιδεύσεως, Γεώργιος Κωσταφόρος καί λέξανδρος Λαχωβάρης, ς πουργοί τς Δικαιοσύνης.  δη προπαγάνδα εχε ερέως ξαπλωθε μεταξύ τν Βλάχων μέ χρήματα το προϋλογισμο τς γεμονίας. Καί τίθεται σφαλς τό ρώτημα: Τί καναν λοι ατοί, γιά νά ποκαλύψουν τά συμφέροντα πού κρύβονταν πίσω πό τήν κίνηση κείνη καί νά νισχύσουν τή φιλία μεταξύ τν δύο λαν, λληνικο καί ρουμανικο; ς πάντηση στό ρώτημα δίνεται, πό τόν ξαρχο, βλαχικς καταγωγς, ρπουσα καταγγελία τι ο Φαναριτες, ντες στήν πηρεσία το Πατριαρχείου, κολουθοσαν πιστά τήν τουρκόφιλη πολιτική ατο. Παρ’ λα ατά, χαρακτηρίζονται παράλληλα καί φορες τς μεγάλης δέας! συκοφαντία κατά το Πατριαρχείου εναι φοβερή, πως στή συνέχεια θά δειχθε. Εμαστε τς πόψεως τι στή σκέψη κείνων τν λληνικς καταγωγς πολιτικν πρυτάνευε διατήρησή τους στήν ξουσία στήν ναδυόμενη νέα τάξη πραγμάτων στή χώρα πού, σφαλς, θεωροσαν πατρίδα τους. Καί γνώριζαν τι ο ερωπαϊκές δυνάμεις σαν κενες πού διένειμαν τήν ξουσία. Γι’ ατό καί σιωποσαν!


Ο Αβέρκιος με μαθητές

Πρωτεργάτης καί πόστολος τς ρουμανικς θνικς δέας μεταξύ τν Βλάχων πρξε ερομόναχος πό τήν βδέλλα βέρκιος, κατά κόσμον θανάσιος Γιάτσου Μπούντας (1818-1874). ταν νεψιός (γυιός δελφς) το λέξη Μπάδρα, το οκιστο τς Σέλα ντί Νγκιός το Βερμίου (1826). ταν μητέρα του χήρεψε, ζήτησε καταφύγιο στο δελφο της, που θανάσιος ζησε τά παιδικά του χρόνια. Σέ λικία 16 τν μετέβη στό γιον ρος, που γινε μοναχός στή μονή βήρων καί ργότερα ερομόναχος.
ταν πρόσωπο μέ πολλές κανότητες, εφυής καί μεγαλόνους. σως γι’ ατό γκατέλειψε τή μονή του καί σπούδασε στή Ριζάρειο σχολή τν θηνν. ργότερα γκαταστάθηκε στήν περιοχή χρίδας. Εναι πολύ πιθανόν νά πρξε πό τά πρτα πρόσωπα πού συνδέθηκαν μέ τούς προπαγανδιστές Ραντουλέσκου καί Μπολιντεάνου, πού προαναφέραμε, καί ρχισε μέσως τή δράση. Γιά τή δράση του ατή, μεταξύ τν Βλάχων τς περιοχς χρίδας, κτοπίστηκε τό 1855 μέ νέργειες το μητροπολίτου του στή μονή τς μετανοίας του, τήν βήρων. πως ταν ναμενόμενο, δημιούργησε προβλήματα στούς κε μοναχούς καί, μετά πό λίγο, κατάφερε νά δραπετεύσει καί, μέσω θηνν, νά καταφύγει στό Βουκουρέστι. Στή Μολδαβία συνάντησε τόν ωάννη Καραγιάννη, καθηγητή τς λληνικς γλώσσας στό πανεπιστήμιο ασίου, συγχωριανό του καί θερμό κήρυκα τς δέας περί ρουμανικς καταγωγς τν Βλάχων. Καραγιάννης εχε σπουδάσει στήν θήνα, που ναφέρεται κατά τό 1857, καί ταν καί ατός συγγενής τς οκογενείας Μπαδραλέξη. Πιθανόν μέσω ατο νά γνώρισε βέρκιος καί τόν λέξανδρο Κούζα. φιλοδοξία δήγησε τόν βέρκιο νά σπασθε τήν δέα τς ποστολς πού στόχο θά εχε τήν καλλιέργεια ρουμανικς συνειδήσεως μεταξύ τν Βλάχων. Ο Ρουμάνοι πολιτικοί τόν φοδίασαν μέ σημαντικό χρηματικό ποσό καί βέρκιος νέλαβε νά πιλέξει παιδιά πό τά βλαχοχώρια τς Μακεδονίας καί τς πείρου καί νά τά φέρει γιά σπουδές στή Ρουμανία. να πό τά παιδιά ατά, Gusu Papacostea-Goga (Παπακώστας-Γκόγκας) γραψε ργότερα (1881) στά πομνημονεύματά του:
«Κάμποσοι νέοι πού πιστρέψαμε πό τή Ρουμανία, πό τό σχολεο τν γίων ποστόλων το Βουκουρεστίου, γιά νά διαφωτίσουμε τόν λαό τς Μακεδονίας, μολονότι μες εμαστε ρωμονοι, στίς κοινότητες πού πηγαίναμε μς θεωροσαν ντιπροσώπους ξένων συμφερόντων». βέρκιος πανλθε στή Μακεδονία τό 1862. Μέ φθονο χρμα, ποσχέσεις, πιέσεις καί ραδιουργίες πέτυχε τή συγκατάθεση γονέων γιά τήν ποστολή παιδιν τους γιά σπουδές στή Ρουμανία. Ατά στελέχωσαν μετά τό 1865 τά σχολεα, στήν δρυση καί λειτουργία τν ποίων πρωτοστάτησε βέρκιος.


Απόστολος Μαργαρίτης
νας πό τούς πιό δραστήριους πράκτορες τς προπαγάνδας ατς πρξε πόστολος Μαργαρίτης (1832 Μπλάτσι - 1903 Μοναστήρι), γυιός το Μαργαρίτη Κοντοστέργιου, πίσης πό τήν βδέλλα, καί νηψιός το βερκίου. καταγωγή του συνάγεται πό πηγές τς ποχς τς δράσεώς του, τόσο ρουμανική, σο καί λληνοβλαχική, καί μάλιστα νθρώπου, το ναστασίου Πηχενος, πού συνεργάστηκε καί συγκρούστηκε μαζί του . λλά καί σέ κθεση το προξενείου λασσόνος (1891) ναφέρεται σαφς πό τήν βδέλλα καταγωγή του. Τό ατό ναφέρεται καί στόν κώδικα λληλογραφίας το μητροπολίτη Γρεβενν Κλήμη. Καί Μόδης ς τόπο καταγωγς του σημειώνει την βδέλλα. Μαργαρίτης φοίτησε στά σχολεα βδέλλας, Σαμαρίνας, Ζάρκου καί Σιάτιστας. Σπούδασε κολούθως στή Ζωσιμαία σχολή ωαννίνων. Κατά τόν ξαρχο συνέχισε τίς σπουδές του, ς πότροφος το θωμανικο κράτους, στήν Κωνσταντινούπολη. Κατά τόν Χριστοδούλου συνέχισε τίς σπουδές του στήν θήνα, πιθανόν στό διδασκαλεο. ρχισε τή σταδιοδρομία του ς διδάσκαλος στό λληνικό σχολεο τς Γκορεάντσας(1854-1855) καί συνέχισε στό λληνικό σχολεο τς Κλεισούρας Καστορις (1855-1864) κατά σύσταση το μητροπολίτου Καστορίας πρός τούς προκρίτους, 135-136, 220. Στήν Κλεισούρα ρθε σέ σύγκρουση μέ τόν πίσης δάσκαλο στό κε σχολεο, ναστάσιο Πηχεώνα, εθύς μετά τόν κε διορισμό το δευτέρου (1862).
Πηχεών, Βλάχος πό τήν χρίδα, πρξε μετέπειτα πρωταγωνιστής τς ξεγέρσεως στόν Μπούρινο (1878). Ατία τς σύγκρουσης ταν εσαγωγή πό τόν Μαργαρίτη μεθόδου διδασκαλίας τς λληνικς γλώσσας ς ξένης μέσω τς βλαχικς. Εναι πολύ πιθανόν Μαργαρίτης νά εχε μυηθε στήν προπαγάνδα κατά τό θέρος το 1862 πό τόν πανακάμψαντα πό τό Βουκουρέστι θεο του βέρκιο καί νά εσήγαγε εθύς ρουμανικά καί χι βλάχικα βιβλία στήν κπαίδευση. Πηχεών πέτυχε, μέ τήν παρέμβαση το Πατριαρχείου, νά ληφθε πόφαση πό τήν φορευτική πιτροπή γιά λύση το συμβολαίου μέ τόν Μαργαρίτη τόν Φεβρουάριο το 1864, πότε ατός συνέχισε να διδάσκει κατ’ οκον. Τότε το νετέθη διεκπεραίωση πόθεσης κληρονομις, για τήν ποία μετέβη στό Βουκουρέστι, που γνώρισε στελέχη τς ρουμανικς προπαγάνδας καί συμφώνησε γιά τήν ξάπλωσή της.  πέστρεψε τόν Αγουστο το 1865.. Τό 1867 δρυσε ρουμανικά σχολεα στήν Κλεισούρα καί στήν βδέλλα. 135-136. Μαργαρίτης εχε ναλάβει τά νία τς προπαγάνδας περί τά τέλη τς δεκαετίας το 1860 καί κυριάρχησε μετά τόν θάνατο το βερκίου (1874 1875). Κατά μαρτυρία το ρχιμανδρίτη Γρηγορίου Δροσιν, ξάρχου το Παναγίου Τάφου στή Θεσσαλία, Μαργαρίτης το εχε ζητήσει (μλλον τό 1874) νά μεσολαβήσει, στε νά το δοθε ς ντάλλαγμα, προκειμένου νά σταματήσει τή δράση του, σόβια χορηγεία 100 χρυσν εκοσοφράγκων κατ’ τος.  Παρέμεινε στήν Κλεισούρα ς τό 1975, πότε κτοπίστηκε στά Γρεβενά μέ διαταγή το περιφερειάρχη Μοναστηρίου λόγω ταραχν, πού προκλήθηκαν κε. διαταγή τς κτόπισης νεκλήθη μέ παρέμβαση το Αστριακο προξένου στό Μοναστήρι. Τότε Μαργαρίτης λθε στό Μοναστήρι καί γνωρίστηκε μέ τούς Λαζαριστές μοναχούς καί τόν Αστριακό πρόξενο, λαβε μάλιστα καί τήν αστριακή πηκοότητα. χοντας πεισθε τι τό ατημά του γιά χορηγία το λληνικο κράτους δέν θά κανοποιετο, νεχώρησε γιά τό Βουκουρέστι (1878).
Ο Ρουμάνοι, χοντας σφαλς πληροφορίες γιά τίς σχέσεις του μέ τούς Αστριακούς, το ζήτησαν ξηγήσεις γιά τή στάση του καί τήν πολιτική πού κολουθοσε. Μάλιστα πέρασε κάποια δοκιμασία, ταν ποκαλύφθηκε τι διέθετε τήν αστριακή πηκοότητα, κατάφερε μως νά διασκεδάσει τίς πιφυλάξεις τν κρατούντων πρός τό πρόσωπό του καί νά πανέλθει στή Μακεδονία, που ρχισε νά νεργε, γιά νά ξασφαλίσει διασυνδέσεις σέ λη τήν κλίμακα τς θωμανικς ατοκρατορίας. ταν τό τος πού Ρουμανία ναγνωρίστηκε νεξάρτητο κράτος. δη τό 1879 ταν σημανον πρόσωπο καί πιθεωρητής τν ρουμανικν σχολείων.
Γιά τόν Μαργαρίτη γγλος πρόξενος στή Θεσσαλονίκη C. Blunt γραψε (18.11.1880) τι θεωρετο διαίτερα μισητό πρόσωπο πό τό σύνολο το λληνοβλαχικο πληθυσμο, κυρίως γιά τίς προσπάθειές του νά δημιουργήσει μιά νύπαρκτη ρουμανική θνότητα καί νά εσαγάγει τή ρουμανική γλώσσα στίς λληνικές κκλησίες καί στά σχολεα. Ατό μαρτυρεται πό τόν ξυλοδαρμό του στό Μοναστήρι κατά τό 1879, τόν ποο κατήγγειλε στήν Κωνσταντινούπολη ς πόπειρα δολοφονίας ναντίον του. Berard ναφέρει τρες πόπειρες δολοφονίας του.
Μία πό ατές συνέβη στό Μοναστήρι τό 1889, κατά τόν ναβρασμό μετά τή σύλληψη το ναστασίου Πηχενος, ξ ατίας συκοφαντιν ρουμανιζόντων. Μαργαρίτης τραυματίστηκε πολύ σοβαρά. ξι λληνες το Μοναστηρίου εχαν συλληφθε ς νοχοι γιά τήν πόπειρα.
Γάλλος ποπρόξενος Μοναστηρίου Th. Ledoux σέ ναφορά του (20.1.1898) χαρακτηρίζει τόν Μαργαρίτη «πατεώνα εφυ καί τολμηρό». Καί δημοσιογράφος M. Paillarés, πού ζησε πό κοντά τή μακεδονική θύελλα γράφει (1906):
«Ατός διάντροπος καιροσκόπος ταν νας χριστιανός!... ταν νας π’ ατούς τούς μακιαβελικούς νατολίτες πού χουν σταθερά προσηλωμένο τό βλέμμα στά μάτια το διαβόλου, γιά νά ποσπάσουν τήν πιό σατανική μπνευση πού θά τούς δηγήσει λόισια στήν περιουσία».
ξίζει νά τονιστε τι Μαργαρίτης συνεδέθη, μέ τή μεσολάβηση το προξένου τς Αστρίας, μέ τόν περιφερειάρχη (βαλή) το Μοναστηρίου Χαλήλ Ριφαάτ (1887-1889), γράφη μάλιστα τι τόν δωροδοκοσε. γυιός του Δημήτριος (Τάκε) Μαργαρίτης πρξε κατά κάποια περίοδο γραμματέας το Ριφαάτ, ταν ατός προήχθη σέ μεγάλο βεζύρη.
Τό Μοναστήρι πρξε τό στρατηγεο τς λης πιχειρήσεως τς προπαγάνδας. Κινούμενοι πρός νότον ο πράκτορες τς δέας το ρουμανισμο ρθαν σέ παφή στήν ρχή μέ τούς Βλάχους το Βερμίου. Μεταξύ ατν ρκετοί σαν πόγονοι κείνων πού εχαν μετακινηθε πό τά Βλαχοχώρια τς Πίνδου πί λ πασ. ναφέραμε δη τήν οκογένεια Μπαδραλέξη. Μετά τό 1878 θωμανική πολιτική κδηλώθηκε εμενς πέρ τν ρουμανιζόντων μέ διαταγές το μεγάλου βεζύρη πρός τούς βαλδες τν περιοχν, που κατοικοσαν Βλάχοι.

Τό 1880 Μαργαρίτης κινετο στίς βλαχόφωνες κοινότητες πείρου, Θεσσαλίας καί Μακεδονίας προσπαθώντας νά πείσει τούς Βλάχους νά γωνιστον κατά τς πεκτάσεως τν λληνικν συνόρων. Συγκέντρωνε πογραφές μέ χρηματισμό πιέσεις, βοηθούμενος πό τοπικούς θωμανούς ξιωματούχους. Ταξίδευσε στό Βουκουρέστι, γιά νά ποσπάσει περισσότερα χρήματα, πείθοντας τούς Ρουμάνους πολιτικούς τι ο Βλάχοι θά προέβαλλαν νοπλη ντίσταση κατά νδεχόμενη εσοδο λληνικο στρατο στή Θεσσαλία. δωσε διάφορες πληροφορίες στόν καθηγητή Καραγιάννη, ποος μετεχε στή ρουμανική ποστολή, ποία εχε ποσταλε στή Ρώμη γιά συνομιλίες, ν ψει καί το καθορισμο τν λληνοτουρκικν συνόρων. πιτροπή συνεργάστηκε καί μέ κπροσώπους το Βατικανο γιά τήν παγωγή τν βλαχόφωνων πληθυσμν τς θωμανικς ατοκρατορίας στήν πνευματική δικαιοδοσία το Βουλγαροουνίτη πισκόπου Νείλου ζβόρωφ καί τήν ριστική πομάκρυνσή τους πό τό οκουμενικό Πατριαρχεο. Ο παφές μως δέν κατέληξαν σέ οσιαστικά ποτελέσματα.  ρήμην νός πληθυσμο, διπλωμάτες σταδιοδρομίας καί τυχοδικτες τύπου Μαργαρίτη ποφάσιζαν γιά τά πνευματικά θέματά του! Τόν Μάιο το 1881 ταξίδευσε στήν Κωνσταντινούπολη, γιά νά δηλώσει τήν φοσίωσή του στήν Πύλη καί νά παναλάβει τά ψεύδη γιά νοπλη ντίσταση τν Βλάχων στή Θεσσαλία, λλά καί νά θέσει τόν κατάλογο μέ τίς πογραφές π’ ψη τν διπλωματν τν Μεγάλων Δυνάμεων. δη μως πό τόν πρίλιο, 300 κάτοικοι πό Σαμαρίνα, βδέλλα καί Περιβόλι μέ πόμνημά τους ξέφραζαν κατηγορηματικά τήν ποψη τι νκαν στήν λληνική θνότητα καί τό ρθόδοξο Πατριαρχεο καί ποκήρυσσαν τήν προπαγάνδα το Μαργαρίτη.
Ο προσπάθειες τν ρουμανιζόντων πεσαν στό κενό καί Τουρκία ναγκάστηκε νά πογράψει τή συνθήκη προσάρτησης τν δαφν πού πιδικάστηκαν στήν λλάδα (20 ουνίου / 2 ουλίου 1881). Μάλιστα, πόδειξη τν ψευδολογιν το Μαργαρίτη κανε τούς Τούρκους κάπως πιφυλακτικούς ναντι τς προπαγάνδας. Στό ξς κατάσταση τν λληνοτουρκικν σχέσεων θά καθόριζε καί τή στάση τς Τουρκίας ναντι ατς.

ντύπωση εχε κάνει στόν γγλο πρόξενο Blunt, πως φαίνεται στήν κθεσή του, πού προαναφέραμε, τό τι ο λληνοβλάχοι τς Βόρειας Μακεδονίας χι μόνο δέν συνεισέφεραν καθόλου στήν δρυση καί στή συντήρηση τν ρουμανικν σχολείων, λλά προσπαθοσαν μέ κάθε τρόπο ν’ ναστείλουν τή λειτουργία τους καί νά μποδίσουν τήν δραίωση τς ρουμανικς κίνησης. Πολλά χουν γραφε γιά τή χρηματοδότηση τς λης προπαγάνδας πό τό ρουμανικό θησαυροφυλάκιο. Θεωρομε μως πρακτικά νέφικτο να πό σύσταση κράτος νά ργανώσει καί νά κατευθύνει πιχείρηση ατο το μεγέθους. Πρέπει τόσο βέρκιος, σο καί Μαργαρίτης στήν κκίνηση τς προσπάθειας νά λαβαν οκονομική νίσχυση πό λλη πηγή. Ατό θά φανε καθαρά μέ τά σα θά παραθέσουμε στή συνέχεια. ς σημειωθε τι Μακεδονορουμανικός σύλλογος το Βουκουρεστίου, ποος νέλαβε τό κύριο βάρος ξεύρεσης πόρων γιά νίσχυση τς προπαγάνδας, δρύθηκε μόλις τό 1879. Τό 1882 ρουμανική κυβέρνηση στειλε στή Μακεδονία κπρόσωπό της, μέ σκοπό νά λέγξει τή διαχείρηση τν χρημάτων πό τόν Μαργαρίτη, γεγονός πού μαρτυρε τι δη εχαν ρχίσει κάποιοι νά μφιβάλλουν γιά τήν ντιμότητά του.


2. πολιτική το Βατικανο

Κατά τόν Ρουμάνο διπλωμάτη Trandafir (Τριαντάφυλλο) Djuvara, μλλον βλάχικης καταγωγς, καθολική προπαγάνδα στή Βαλκανική ρχισε τό 1845. Berard, πού περιόδευσε στήν λβανία καί στή Δυτική Μακεδονία πί διετία (1890-1982), παρέχει πολλά νδιαφέροντα στοιχεα γύρω πό τό θέμα μας. «Ο γάλλοι ησουίτες καί Λαζαριστές τς Κωνσταντινούπολης», γράφει, «νειρεύτηκαν μιά θαυμάσια κατάκτηση γιά τήν παποσύνη. καναν νά χνοφέξει στά μάτια τν Σλάβων λπίδα μις θνικς κοινότητας καί ζως, πού θά τούς κόμιζε Γαλλία, ν προσχωροσαν στή Ρωμαϊκή καθέδρα. πό τήν πλευρά της γαλλική πρεσβεία λπιζε τι καθολική Βουλγαρία θά ταν τό καλύτερο πρόχωμα μεταξύ Κωνσταντινούπολης καί Ρωσίας. Καταπιάστηκαν μέ τόν κκαθολικισμό τν Σλάβων μέσω σλάβων εραποστόλων καί μέσω πολωνν παπάδων. δρυσαν εραποστολές σ’ λόκληρη τήν ερωπαϊκή Τουρκία. Ο Λαζαριστές γκαταστάθηκαν στό Μοναστήρι τό 1857». Ατό γινε μέ πρωτοβουλία το Γάλλου προξένου Bellaigne de Bughas. ς σημειωθε τι κατά τήν ποχή κείνη καί Γαλλία τρεφε νειρα γιά πέκταση τς ζώνης πιρρος της στούς Βλάχους, πως πορρέει πό κθεση Αστριακο διπλωμάτη πρός τό πουργεο του πί τν ξωτερικν (1866): « πρό λίγου μετατεθείς ξ ωαννίνων ες Περσίαν Γάλλος πρόξενος Crampon διέσχισε τήν πειρον πρός λας τάς κατευθύνσεις καί πανταχο διέγνωσε δυσφορίας. κύριος ντικειμενικός σκοπός τς ταξιδιωτικς ατς ποστολς το Crampon φαίνεται πώς το προσπάθειά του νά πιτύχ αξησιν το κύρους τς πιβολς τς Γαλλικς πιδράσεως πί τν ες τήν ροσειράν τς Πίνδου γκατεστημένων πολυαρίθμων Βλάχων».

Κύριος στόχος τν Λαζαριστν σαν σφαλς ο Σλάβοι, μως δέν παρέλειψαν νά ρίξουν τά προσηλυτιστικά τους δίκτυα καί πρός τούς Βλάχους λλά καί τούς ρθοδόξους λβανούς καί λβανόφωνους λληνες. Κατά τόν Berard στήν ρχή εχαν πιτυχία μεταξύ τν Βουλγάρων. «Ο προσηλυτισμοί φθασαν τόν ριθμό 14.000 καί στίς 9 Ιουνίου 1861 Πύλη ναγνώρισε τήν ονιτική-βουλγαρική κοινότητα. αδεσιμότατος Σομπόλσκι, πρώην γούμενος βουλγαρικο μοναστηριο, εχε λάβει πό τόν Πάπα τήν πισκοπική χειροτονία στήν Καπέλλα Σιξτίνα στίς 14 το Απρίλη. γινε γέτης τς νέας κοινότητας. αδεσιμότατος Σομπόλσκι διοίκησε πί μία βδομάδα τούς βούλγαρους καθολικούς. Στίς 18 ουνίου 1861 ξαφανίστηκε, συναποκομίζοντας τή βούλα το Πάπα, τό βεράτιο το σουλτάνου καί τά δρα τς Γαλλίας. Δέν τόν ξανάδε ποτέ κανένας. Ποτέ δέν μαθεύτηκε οτε πο πγε οτε πο τελεύτησε. προσηλυτισμός τν Σλάβων στόν καθολικισμό σταμάτησε πότομα. πανήλθαν στούς Ρώσους καί στό ατημά τους γιά ατοκέφαλη κκλησία». Ο Βούλγαροι μέ τή βοήθεια τν Ρώσων πέτυχαν τήν ναγνώριση τς ξαρχίας τό 1870. Τά σχέδια το Βατικανο πρός τήν πλευρά ατή εχαν ριστικά ναυαγήσει. πόμεινε λπίδα πρός τήν πλευρά τν Βλάχων καί τν λβανν-λβανοφώνων. Στό πρόσωπο το Μαργαρίτη εχαν δη βρε τό καταλληλότερο ργανό τους. Μαργαρίτης, γιά νά χει τήν ενοια τν Λαζαριστν σπάσθηκε τόν καθολικισμό μέ λη τήν οκογένειά του.

Ρουμάνος πρόξενος στή Θεσσαλονίκη G. Linche, μέ ναφορά του (21.10.1881), νημέρωνε τό πουργεο του γιά μηχανορραφία πρός μεταστροφή «Ρουμάνων» τς Μακεδονίας καί τς πείρου στόν καθολικισμό, μέσω τς ονίας. Εχε λάβει γνώση νός μνημονίου, πού κατεχε πατήρ Bonetti, πικεφαλς τς ρωμαιοκαθολικς ποστολς στή Θεσσαλονίκη. Εχε κόμη γνωρίσει καί τόν Faveyrial, ποος το εχε δηλώσει μέ ναίδεια: «Τό πνεμα τς γαλλικς κυβερνήσεως εναι διάφορο σήμερα ς πρός τήν πρόοδο το καθολικισμο στόν κόσμο... φείλω νά παραμείνω πί μακρόν στά Μπιτόλια, διότι εμαι πιφορτισμένος νά διευθύνω τό ργο τς μεταστροφς τν μογενν σας... Τό δαφος εναι πλήρως τοιμασμένο. κ. π. Μαργαρίτης μο δίνει πολύ μεγάλες λπίδες πιτυχίας. Ατός καί πρόσωπα μέ πιρροή στή χώρα ργάζονται γι’ ατόν τόν σκοπό».   διος πρόξενος σέ λλη του ναφορά (9.6.1883) γνωστοποιοσε τι Bonetti, πού στό μεταξύ εχε κλεγε ρωμαιοκαθολικός πίσκοπος Θεσσαλονίκης, το εχε μιλήσει γιά τήν πρόθεσή του νά τοποθετήσει τόν Μαργαρίτη ποπρόξενο τς Γαλλίας στό Μοναστήρι. Μέ φορμή τήν πρόθεση ατή συμπληρώνει πρόξενος: «Κατάλαβα πλήρως τόν σκοπό τς προτάσεώς του, πού στοχεύει στήν καθολικοποίηση τν Ρουμάνων, τούς ποίους λπίζει νά μεταστρέψει εκολότερα, ν κάποιος πό τούς προστάτες τς καθολικς ποστολς εναι παράλληλα καί θύνων νος ατν, Μαργαρίτης». πρεσβευτής τς Ρουμανίας στήν Κωνσταντινούπολη Μ. Mitilineo (Μυτιληναος), σέ ναφορά του (26.6.1893), κθέτει τήν πληροφορία πού λαβε σχετικά μέ τό νειρο το Bonetti: «Δέν θά πεθάνω, επε Bonetti σέ ναν πό τούς φίλους μου, δίχως νά δ τήν ξουσία το λληνα πατριάρχη περιορισμένη στούς πτά πύργους πού περιβάλλουν τήν Κωνσταντινούπολη». Καί συμπληρώνει Mitilineo μέ τή διαπίστωση: « ξοχότης του, γιά νά μή μιλ παρά γιά τούς Ρουμάνους τς Τουρκίας, μήπως εναι βεβαία τι χει προσηλύτους μεταξύ τν ξεχόντων Μακεδόνων;... Μο φαίνεται δύσκολο νά ποδεχθ τι πολύς λαός, καί διαίτερα ο γυνακες τς Μακεδονίας, θά κολουθοσαν τούς γωνιζόμενους γιά μιά παρόμοια δέα».

Berard γνώρισε τόν Μαργαρίτη στή μονή τν Λαζαριστν στό Μοναστήρι. γούμενος Faveyrial πλεξε, κατά τή συνάντησή τους, τό γκώμιο το Μαργαρίτη μέ τά κόλουθα: « πόστολος θά μποροσε νά οκειοποιηθε τά λόγια το ποστόλου (σ.σ. Παύλου): δελφοί πέφερα γιά σς, πέρασα διά πυρός καί σιδήρου σέ στεριά καί θάλασσα, λλά Λόγος πέζησε μέσω μο». διος μς πληροφορε τι Μαργαρίτης γύρισε πό τό Βουκουρέστι τόν Αγουστο το 1865. «Μέχρι τότε ταν κι ατός ΄λληνας, πως καί τ’ δέλφια του ο Βλάχοι. Εχε κερδίσει στό μπόριο μιά περιουσία λόκληρη, πού, δίχως λλο, θά εχε περάσει στόν λληνισμό χωρίς τό ταξίδι ατό. μως λθεν, εδε καί πείσθηκε. ταν γύρισε πίσω, προσήλυτος πλέον τς νέας πίστης, ρχισε τν πογραφή το λαο του καί ταξίδεψε σέ λη τήν νωβλαχία».   προπαγάνδα θά φερνε σέ σύγκρουση δύο ρθοδόξους λαούς.


Μαργαρίτης, πως γράψαμε, γνωρίστηκε (1876) μέ τούς Λαζαριστές μοναχούς καί ποφάσισε νά τεθε μέ τό ζημίωτο στήν πηρεσία τους. Τό σχέδιο ταν Ρουμανία νά δαπανήσει γιά τήν ξάπλωση τς προπαγάνδας καί τό Βατικανό νά πωφεληθε πό τή σύγχυση πού θά πικρατοσε! Στόχος ρχικός προσέλευση τν γανακτησμένων κατά το Πατριαρχείου Βλάχων στήν ονία καί τελικός φομοίωσή τους στόν καθολικισμό. Ο Λαζαριστές παραχώρησαν πτέρυγα τς μονς τους, γιά νά στεγαστε τό ρουμανικό γυμνάσιο Μοναστηρίου. πό τόν Μαργαρίτη ζητοσαν νά προτρέπει τους βλαχόφωνους μαθητές ατο νά μεταστραφον στήν ονία.
ναφέρεται τι «καναν τήν μφάνισή τους κάποιοι κουτσόβλαχοι ονίτες στό Περιβόλι, τά Γρεβενά καί τή Θεσσαλονίκη».  Μεταξύ κείνων σαν ο κολουθοντες τόν ερέα Δημήτριο Τέγου - Κωνσταντίνου (Κωνσταντινέσκου) πό τό Περιβόλι, πού διέμενε κατά τό χειμώνα στά Γρεβενά. Στό Περιβόλι λειτουργοσαν στόν μή γκαινιασμένο ναό το γίου Παντελεήμονα. πως θά παρουσιάσουμε ναλυτικά σέ λλη σελίδα, ερέας Δημήτριος δέν γνωστοποίησε ποτέ στό ποίμνιό του τι εχε μεταστραφε στήν ονία. ταν τό πληροφορήθηκαν ατό κάποιοι ρουμανίζοντες Βλάχοι, ζήτησαν ξηγήσεις γιά τήν ξαπάτηση.

Τό σχέδιο το καθολικισμο ποκαλύφθηκε πλήρως σέ προκήρυξη (1877), κείμενο τν Faveyrial καί Μαργαρίτη, γραμμένη σέ γλσσες ρουμανική καί λβανική. Τήν πηύθυναν πρός τούς λβανούς. πόσπασμά της διέσωσε Berard: «...λβανοί δελφοί, θυμηθετε τι Τορκος μς κυβερν δ καί τετρακόσια πενήντα χρόνια. Ξένος πρός τή φυλή μας καί φέντης πάνω μας, δέν μς φαίρεσε ποτέ τόν λόγο, τήν προγονική γλώσσα, τήν θνικότητα οτε καί τά ρματα πού κρατομε κόμη περήφανα στά ζωνάρια μας. ν κάποτε φταίξαμε, στασιάζοντας ναντίον το νομίμου γεμόνα μας, ατό πάντοτε φειλόταν στήν παρότρυνση το λληνικο κλήρου, αωνίου χθρο το σλάμ. Μή λησμονετε μως, λβανοί δελφοί, τι Θεός πλασε τά θνη πρίν πό τίς θρησκεες. ν θέλουμε νά γλυτώσουμε πό τήν ρθοδοξία, πού εναι χθρική πρός τό Χριστό, τήν νθρωπότητα καί τίς θνότητες, ς φοσιωθομε, ψυχή τε καί σώματι, στήν θωμανική ατοκρατορία. θωμανική ατοκρατορία εναι γνήσιος, μεγαλύτερος προστάτης μας, λπίδα μας, τό στήριγμά μας. Ποτέ δέν θά μς γκαταλείψει στά χέρια τν χθρν μας, πού εναι καί δικοί της χθροί». Και συμπληρώνει Berard γιά τήν τακτική το Μαργαρίτη: «Δέν φειδωλεύεται οτε τίς ποσχέσεις, οτε τά χέγγυα νομιμοφροσύνης, χι τόσο γιατί εναι ναγκασμένος, λλά, πρέπει νά τό πομε ατό, γιατί εναι πεπεισμένος γι’ ατό: “Τό ψιστο συμφέρον μας, μν τν Βλάχων”, λέει καί ξαναλέει, “βρίσκεται στή διάσωση τς θωμανικς ατοκρατορίας”».  Φυσικά νδιαφερόταν γιά τή διάσωση τς ατοκρατορίας, σο καί ο πάτρωνές του. Μς πληροφορε πάλι Berard: «Στο πατρός Φαβεριάλ νταμώσαμε τόν πόστολο Μαργαρίτη. πόστολος ρχεται δ σχεδόν κάθε πρωί, σάν ξιωματικός στήν ναφορά, γιά νά φηγηθε τά μεγάλα καί τά μικρά νέα,... τί κανε χθές βράδυ διοικητής,... τί επε χθές λληνας ρχιεπίσκοπος στό διάκο του στή γέφυρα το παζαριο καί πόση ρα μεινε στο τάδε καί το δενα».  Καί καταλήγει στό συμπέρασμα: «Κοντολογίς, ο γωγιάτες τς Τζούρας δέν εχαν δικο. γούμενος τν Λαζαριστν εναι πικεφαλς στά βλάχικα πράγματα. Σέ τί νταλλάγματα μως μπορε νά λπίζει; μλλον ατά πού λπίζει, γιατί δέν χρειάζεται καί πολλή σοφία, γιά νά τά μαντέψει κανείς, εναι ραγε χίμαιρες καί τό παράδειγμα τν Βουλγάρων δέν πέδειξε τι ο ρθόδοξοι μπορε νά ξυπηρετονται πό τόν καθολικισμό, σκοπεύουν μως νά μήν τόν ξυπηρετήσουν ποτέ;». Πρός τιμή λων τν βλαχόφωνων λλήνων, ο προπαγανδιστές δέν κατάφεραν νά σχηματίσουν οτε μιά μικρή ονιτική κοινότητα!

Πηγή: Απ. Ι. Παπαδημητρίου, Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών, Τόμος Γ', σελ. 130-134
Πηγή: Απ. Ι. Παπαδημητρίου, Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών, Τόμος Γ', σελ. 122-130

Kapitulli III
Propaganda Rumune
1. Në përgjithësi për propagnadën rumune.

Është fakt, se për shkak të rrezikut që pati Maqedonia nga  pabesia bullgare, ajo e Rumanisë ishte e pandjeshme në Greqinë e lirë të asaj kohe, ndoshta dhe e panjohur pë shumicën deri në ditët tona. Sigurisht, kjo vjen në më të shumtën vjen si rrjedhim i indiferencës helene  që ushqen paditurinë!. Kështu , banorët e qëndrave qytetare, duke shtrembëruar përkufizimin Vlleh, nënkuptojnë me këtë malësorin dhe si rrjedhim të trashin, fshatarin! Ishte e natyrshme që gjatë shek. të 19-të , të përgatitjes së lojrave të mëdha nacionaliste dhe atyre të mjera dipllomatike të fuqive të "Mëdha" të trazohej dhe çështja e identitetit kombëtar  të Vllehëve të cilët jetonin në tokat e perandorisë në vdekje, osmane. Nuk i interesonte kujt, nëse shumica prej tyre ndjeheshin Helene dhe e demostronin këtë me çdo mënyrë. Nuk i interesonte kujt, edhe pse siç zbuloi bizantologu Nastruel, që prej shek të 17-të , për Rumunët , Kutsovllah, do të thotë "Helen".


Më 1808 u botua në Pesht,libri i një farë Gjergj K Rozia, student i obsterikës, me titull "Analiza mbi Romakët", dmth Vllehët, në greqisht dhe gjermanisht. Shkrimtari përjashtonte prejardhjen helene të bashkësisë së Vllehëve.
Këtë opinion kishte si qëllim atëhere që të impononte shkolla gjermane e historisë. Më 1848-ën, studenti nga Caricani në Itali, Theodhoridhi, informoi kryeminsitrin helen të kohës, Kolet, për lindjen e papritur të çështjes maqedonase , sipas krijimit rus dhe promovimin e tyre në ambientet universitare të Perëndimit.
Në përpjekjet e rusëve për shtrirjen e ndikimit të tyre në Ballkan, reaguan Austriakët. Ata lëvizën fijet e propagandës për dehelenizimin e Vllehëve të Ballkanit jugor. Por kishin arsye që të mos shfaqeshin në skenë, por t'ia u ngarkojnë këtë mendjelehtëve, mbartësve të idesë së madhe, rumunëve, që të marrin përsipër këtë fushatë, duke konsumuar mund dhe para në një fushatë të paefektshme.


Lëvizjet e para për shkakëtimin e një çështje kombëtare tek popullatat vllahe u shfaqën rreth viteve 1849. Arsyet e zbulimit të Maqedonisë nga Rumunët ishin politikë, specialisti mbi Rumunët, Lazaru, vëren.
Del kjo në mënyrë natyrale nga fjala mbajtur nga lideri i kryengritjes së 1848-ës në Moldave, dhe më pas politikanit me karrirë Mihail Kogalniceanu nga podiumi i parlamentit rumun, pjesë nga e cila është dhe kjo që vijon:  "Nëse braktisim politikën maqedonase, bashkëatdhetarët tanë do të detyrohen që të kthehen drejt Transilvanisë. Por marrdhëniet tona me Austrohungarinë kështu, do të tronditen rëndë, gjë të cilën duhet ta shmangim në kushtet në të cilat ndodhemi. Për këtë është e nevojshme, për momentin, të drejtojmë vemendjen e popullit rumun drejt Maqedonisë" .

Transilvania rënkonte nën këtë tirani të Austrohungarisë, që përdorte si levë kryesore Vatikanin për të ushtruar presion në konvertimin e rumunëve orthodhoksë në katoliçizëm ose në Uni dhe humbjen e ndërgjegjies së tyre kombëtare nëpërmjet konvertimit. E provuar më parë në Ukrainë dhe në Poloni dhe një metodë e sukseshme!

"Realistë" ishin politikanët rumunë të kohës dhe nën frikën e Sllavëve, të cilët i rrethonin, kërkonin një dalje e cila do të kënaqte nacionalizmin rumun në rritje, duke shpikur rumunë atje ku nuk ekzistonin dhe duke thirrur për rekrutim me qëllim që t'i çlironin ato! Bile, në vitin 1883 Rumania, si një vend i pavarur tashmë, lidhi një marrveshje të fshehtë mbrojtjeje me Austrohungarinë dhe Gjermaninë për të marrë ndihma në rast të një sulmi rus.




Agjentë të propagandës në fillimet e tyre, Joan Iliadi-Randulesku, Vlleh nga Ohri dhe Dhimitër Bolindeanu, kryen një ekspeditë në zonën e Maqedonisë dhe të Epirit, ku banonin Vllehë, gjatë periudhës 1850-1863. I pari konsiderohet baba i filologjisë rumune. Në pronësi të tij ishte që prej vitit 1828 shtypshkronja e Konstandin Karakasit, djalit të mësuesit të parë në shkollën e Grevenasë (1749) Dhimitër Karakasit nga Siatista. Iliadhi-Randualesku (duke ruajtur të dy mbiemrat) u zgjodh më 1860-ën anëtar i "Këshillit Historik" për studimin e jetës historike të Rumanisë. Po rregjistrojmë këto hollësi, që të tregojmë bashkëpunimin e dy kombësive, para se të shfaqej nacinalizmi i sjellë nga perëndimi.



Në fillim të dhjetëvjeçarit të 1850-ës nuk ishte krijuar akoma shteti rumun dhe, natyrisht, nuk ishte përdorur përkufizimi Rumani që ta konfirmojë. Konfirmimi i marrveshjes nga fuqitë e "Mëdha" për njohjen e principatave autonome të Vllahisë dhe Moldavisë u bë në Paris në vitin 1861  dhe në vitin 1862 u krijua një qeveri e përbashkët dhe asamble kombëtare. Por që prej vitit 1860, tashmë, ishte krijuar në Bukuresht "Këshilli maqedonorumun" me qëllim kryesor themelimin e kishave dhe shkollave për Kucovllehët. Më 1865-ën ishte themeluar shkolla e parë rumune në Tirnovë, pranë Manastirit,dhe pas dy vjetësh të dytën në Avdella. Gjatë periudhës 1862-1878, Vllahia dhe Moldavia, përbënë një mbretëri të përbashkët nën princin gjerman vetëm në vitin 1878, me marrveshjen e Berlinit, u njoh pavarësia e Rumanisë, por me aneksimin e Besarabisë në Rusisi ngushëllim i saj për dështimin e njohjes së Bullgarisë së Madhe.



Por ja vlen që të shënohet, se gjatë fillimit të propagandës së nacionalizmit rumun në zhvillim, personazhe, që kishin lidhje të ngushta me Greqinë, u bënë pjesë e mekanizmit shtetëror të hegjemonive, nga bashkimi i të cilave lindi Rumania. Këto i referohen Joani Kuza, që udhëhoqi bashkimin e Moldavisë dhe Vllahisë dhe që themeloi më 1860-ën Shoqërinë Kulturore Maqedonorumune. më 1860-ën ministri për çështjet e jashtme të hegjemonisë së Vllahisë ishte Apostol Arsaki, vllah nga fshat i Gjirokastrës dhe bamirës i madh i Greqisë.



Në kabinete të ndryshme qeveritare të hegjemonisë deri në vitin 1876 merrnin pjesë: Laskaris Katarxis me prejardhje fanariote ose greke, si kryeministër dhe ministër i Brendshëm, Petro Mavrogjenin dhe Konstandin Katakuzino, si ministra  të Ekonomisë, Petro Kerdho, si ministër i Edukimit Publik, Gjeorgjio Kostaforos dhe Aleksandros Lahoviaris, si ministër i Drejtësisë.

Tashmë, propaganda ishte shtrirë gjerësisht e shtrirë ndër vllehët me para të projektbuxhetit të hegjemonisë. Natyrisht lind pyetja: Çfarë bënë të gjithë këta, që të zbulonin interesat që fshehen prapa kësaj lëvizjeje  dhe të forconin miqësinë ndërmjet dy popujve, atij grek dhe rumun? Si përgjigje në këtë pyetje jepet, nga Eksarku, me origjinë vllahe, denoncimi i fshehur, se ata janë Fanariotë, nën shërbimin e Patriarkanës, ndiqnin në mënyrë të plotë, politikën e tij turkofile. Mgjth atë, ata cilësohen, paralelisht,  dhe si mbartës së idesë së madhe!

Shpifja, kundër Patriarkanës është e tmerrshme, ashtu siç do të duket dhe në vazhim. Jemi të opinionit se në mendiin e atyre politikanëve me origjinë helene, mbizotëronte, qëndrimi i tyre në pushtet në një rend të ri që po krijohej në vend, të cilin me siguri e konsideronin dhe atdheun e tyre.


E dinin se fuqitë europiane ishin ato që do të ndanin pushtetin.Për këtë arsye dhe heshtnin!.



Averki me nxënës.

Pioner dhe apostulli idesë kombëtare rumune ndër Vllehë ishte murgu nga Abdela, Averki, që njihej gjërësisht me emrin Athanas Jacu Bunda (1818-1874). Ishte nip (vëllai i motrës) së Aleksi Bardhës, i shtëpisë së Seladin Gjioshi të Vermiut (1826). Kur nëna e tij mbeti e ve, kërkoi strehë në vëllai i tij, ku Athanasi jetoi vitet e fëmijërisë. Në moshën 16 vjeçare shkoi në Malin e Shenjtë, ku u bë murg në Manastirin e Ivirës dhe më vonë u qeth murg.
Ishte një person, me shumë aftësi, i zgjuar dhe një mendje e madhe. Ndoshta për këtë braktisi manastirin dhe studioi në shkollën Rizario të Athinës.  Më vonë u vendos në zonën e Ohrit. Është shumë e mundur që ishte nga personat që u lidhën me propaganduesit e Randuleskut dhe Bolideanut, që përmendëm  më lart, dhe filloi menjëherë veprimin. Për këtë aktivitet të tij, ndër Vllehët e zonës së Ohrit, u dëbua më 1855 me veprimet e mitropolitit të tij në manastirin ku ai ishte qethur në Iviron. Ashtu siç pritej, krijoi probleme në murgjit atje dhe pas pak, ja doli që të arratiset dhe nëpërmjet Athinës, të shkonte në Bukuresht. Në Moldavi taki Joan Karajanin, profesor të gjuhës helene në universitetin e Iasios, bashkëfshatar të tij dhe predikues të flaktë të idesë mbi prejardhjen rumune të vllehëve. Karajani kishte studiuar në Athinë, ku përmendet gjatë vitit 1857 dhe ishte dhe ai i afërm i familjes së Bardhaleksit. Ka mundësi që nëpërmjet tij Averkioja njohu dhe Aleksandër Kuzan. Ambicia e çoi Averkin që të përqafonte idenë e misionit i cili do të kishte si qëllim përpunimin e ndërgjegjies rumune ndër Vllehë.  Politikanët rumunë e pajisën me një shumë të rëndësishme monetare dhe Averki mori përsipër që të zgjedhë fëmijë nga fshatrat vllehe të Maqedonisë dhe të Epirit dhe t'i sjellë për studime në Rumani.  Një nga këta fëmijë, Gusu Papacostea-Goga shkroi më vonë (1881) në kujtimet e tij:


"Disa të rinj që kthyhem nga Rumania, nga shkolla e Apostujve të Shenjtë në Bukuresht, për të ndriçuar popullin e Maqedonisë, mgjth se ne jemi Arumunë, në komunitetet që shkuam  na konsiderojnë përfaqësues të interesave të huaja". Averki u kthye sërish në Maqedoni në vitin 1862.  Me para pa fund, presione, dinakëri,  ja doli që të përfitojë aprovimin e prindërve për dërgimin e fëmijëve të tyre për studime në Rumani. Ata fëmijë ishin dhe stafi i parë i shkollave pas 1865-ës, në themelimin dhe funksionimin e tyre mbajti stafetën Averki.




Apostull Margariti


Një prej agjentët më aktivë të kësaj propagande ishte Apostoll Margariti (1832 Blaçi-1903 Manastir/Bitola)  djali i Margarit Kontosterjiut, gjithashtu nga Abdela/Avdela, dhe nip i Averkit. Prejardhja e tij  vjen nga burimet e kohës së aktivitetit të tij, sa rumune, sa dhe helenovllahe, bile nga ai njeri, Anastas Piheona, i cili bashkëpunoi dhe u përplas me të. Por dhe në raport të konsullatës së Elasonës (1891)përmendet qartë prejardhja e tij nga Abdela.
Kjo përmendet dhe në kodin e letërkëmbimit të Mitropolitit të Grevenasë Klimit. Modi, po ashtu, si vend i prejardhjes së tij  ka shënuar Abdelën. Margariti studioi në shkollën e Abdelës, Samarinës, Zarkut dhe Siatistë. Në vazhdim studioi në Zosimea e Janinës. Sipas Eksarhos vazhdoi studimet e tij, si një student me bursë të shtetit osman, në Konstandinupojë. Sipas Hristodhoulos vazhdoi studimet e tij në Athinë, ka mundësi në dhidhaskalio.

Filloi karrierën e tij si mësues në një shkollë hlene në Goreancë(1854-1855) dhe vazhdoi në shkollën helene të Klisurës së Kosturit (1855-1864) pas propozimit të mitropolitit të Kosturit ndaj kryepleqësisë 135-136, 220. Në Klisurë u përplas me mësuesin tjetër në atë shkollë, Anastas Piheona, menjëherë pas caktimit të të dytit (1862).
Piheoni, vlleh nga Ohri, më vonë, ishte një prej protagonistëve të kryengritjes në Burino (1878) . Shkak i përplasjes ishte futja nga ana e Margaritit i një metode mësimdhënieje të gjuhës greke si gjuhë e huaj, nëpërmjet asaj vllahe.
Është shumë e mundur që Margariti të kishte përqafuar propagandën që prej verës së vitit 1862 me ndihmën e xhaxhait të tij Averkio, që po rimëkëmbej në Bukuresht dhe kështu futi direkt libra rumunë dhe jo libra vllehë në arsim. Piheoni ja doli mbanë me ndërhyrjen e Patriarkanës, që të merrej një vendim nga këshilli mbikqyrës për prishjen e kontratës  me Margaritin në shkurt të vitit 1864, ur dhe ai vazhdoi që të jepte mësime në shtëpi. Atëhere mori përsipër të mbyllte një çështje trashëgimie, për të cilën shkoi në Bukuresht, ku dhe njohu anëtarë të propagandës rumune dhe u dakortësua për shtrirje të saj.

U kthye në gusht të vitit 1865. Më 1867-ën themeloi shkolla rumune në Klisura dhe në Abdela. (135-136). Margariti kishte marrë tashmë fretë e propagandës nga fundi i dhjetvjeçarit të 1860-ës dhe mbizotëroi pas vdekjes  së Averkit (1874 ose1875). Sipas dëshmisë të Arkimandritit Griogr Dhrosina, udhëheqës së Varrit të Tërëshenjtë në Thessali, Margariti i kishte kërkuar (ndoshta në vitin 1874) që të ndërmjetësonte, në mënyrë që t'i jepej si këmbim, me qëllim që të ndalonte aktivitetin e tij, një ndihmesë e përjetëshme prej 100 njëzetfrangëshe në vit.


Mbeti në Këlcyrë  deri në vitin 1975, kur dhe u dëbua në Grevena me urdhër të Prefektit të Manastirit , për shkak të rrëmujrave që  u shkaktuan atje. Urdhëri i dëbimit u tërhoq me ndërhyrje të konsullit austriak në Manastir.

Atëhere Margariti hyri në Manastir dhe u njoh me murgjit Lazaristes dhe Konsullin Austria, mori bile dhe nënshtetësinë Austriake. Duke qënë i bindur se kërkesa e tij për ndihmë nga shteti grek do të plotësohej, u largua për në Bukuresht (1878).


Rumunët, duke pasur sigurisht informacionet për marrdhëniet me Austriakët, i kërkuan shpjegime për këtë pozicion të tij dhe politikën që ai ndoqi.  Bile kaloi dhe një provë, kur u zbulua se dispononte nënshtetësi austriake, por ja doli mbanë që të tejkalonte këton ngurrime të shtetërorëve ndaj personit të tij dhe të kthehej sërish në Maqedoni, ku filloi që të aktivizohej, që të siguronte lidhjet në të gjitha nivelet e perandorisë osmane.
Ishte viti kur Rumani u njoh si shtet i pavarur. Që prej vitit 1879 ishte një personazh  i njohur dhe isnpektor i shkollave rumune.

Për Margaritin, konsulli Anglez në Thessaloni C Blunt shkruante (18.11.1880) se konsiderohet një personazh në veçanti i urryer  nga tërësia e popullatës helenovllahe, kryesisht për përpjekjet e tij që të krijonte një komb inekzistent rumun  dhe të futëte gjuhën rumune në kishat helene dhe në shkolla.
Kjo dëshmohet dhe nga rahja e tij në Manastir gjatë vitit 1879, të cilën e denoncoi në Konstandinupojë si një tentativë për vrasje  kundër tij.  Berard, përmend tre tentativa për vrasjen e tij.

Një prej tyre ndodhi në Manastir në vitin 1889, gjatë periudhës së arrestimit të Anastas Pikeonës, për shkak të filorumunëve. Margariti u plagos shumë rëndë.

Gjashtë grekë të Manastirit ishin arrestuar si fajtorë, për tentativën.


Nënkonsulli francez i Manastirit Th Ledoux, në raportin e tij (20.1.1898), e quan Margaritin "mashtrues inteligjent dhe të guximshëm". Gazetari M Paillares, që jetoi nga afër furtunën Maqedone  shkruan (1906): "Ky i pacipi, aventurieri ishte një i krishter!.... Ishte një prej atyre Lindorëve makiavelikë që kanë shkimin e përqëndruar në sytë e djallit, që të shkëputin frymëzimin më djallëzor që do t'i çonte drejt tek pasurimi".

Ja vlen të theksohet se Margariti u lidh, me ndërhyrjen e konsullit të Austrisë, me prefektin (Valiun) e Manastirit Halil Rifaat (1888-1889). është shkruar bile që i jepte dhe rryshfet. Djali i tij Dhimitri (Taqe) Margariti ishte në një farë kohe sekretar i Rifaatit, kur ai u ngrit në gradën e vezirit.


Manastiri ishte një shtab i të gjithë aktivitetit të propagandës. Duke lëvizur drejt jugut, agjentët e idesë së rumanizmit erdhën në kontakt në fillim me vllehët e Vermitu.
Ndër ta mjaft ishin pasaardhës të atyre që kishin lëvizur nga fshatrat vllehe të Pindhos në kohën e Ali Pashait.
Përmëndëm, tashmë familjen e Badhraleksit. Më pas më 1878-ën, politika osmane u shfaq pozitive ndaj filorumunëve me urdhëresa të vezirit të madh ndaj valinjëve të zonës ku banonin Vllehë. 

Më 1880- ën Margariti lëvizte në komunitetet  Vllahofone të Epirit, Thesalisë dhe Maqedonisë duke u përpjekur që të bindë Vllehët që të luftojnë kundër shtrirje së kufijve helenë. Mblodhi firma me para ose presione, i ndihmuar dhe nga oficerët osmanë lokalë. Udhëtoi në Bukuresht, që të merrte më tepër para, duke i bindur politikanët Rumunë se Vllehët do të organizonin rrezistencë të armatosur  në rast se do të hynte ushtria helene në Thesali


Dha informacione të ndryshme tek profesor Karajani, i cili merrte pjesë në komisionin e dërguar nga rumani, i cili ishte dërguar dhe në Romë për bisedime, para caktimit të kufijve greko-turk.




Komisioni bashkëpunoi dhe më përfaqësues të Vatikanit për instalimin e popullatave vllahofone  të perandorisë osmane nën juridiksionin shpirtëror të episkopit bullgarounit Nilo Izvorof dhe largimin përfundimtar të tyre  nga Patriarkana Ekumenike. Por kontaktet nuk përfunduan në rezultate esenciale.
Në mungesë të një popullate, dipllomatët e karrierës dhe aventurierët e llojit të Margaritit vendosën për çështjet e tyre shpirtërore. Në maj të 1881 udhëtoi në Konstandinupojë, që të deklarojë dedikimin e tij ndaj Portës së Lartë dhe të përsëritë gënjeshtrat për një rrezistencë të armatosur të Vllehëve në Thessali, por dhe të dorëzonte një katalog me firmat në dispozicion të dipllomatëve dhe Fuqive të Mëdha. Por që në Prill, 300 banorë në Samarinë, Abdela dhe Perivoli me një deklaratë të tyre shprehnin në mënyrë kategorike, opinionin se ata i përkisnin kombësisë helene dhe Patriarkanës Orthodhokse dhe mohonin propagandën e Margaritit.


Përpjekjet e filo rumunëve ranë bosh dhe Turqia u detyrua që të nënshkruajë marrveshjen e bashkimit të territoreve që ju caktuan Greqisë (20 Qershor/ 2 Korrik 1881). Bile, vërtetimi i gënjeshtrave të Margaritit i bëri turqit disi të kujdesshëm  përballë kësaj propaganda. Që këtej e tutje gjendja e marrdhënieve greko-turke  do të caktonte dhe pozicionin e Turqisë ndaj saj.


Përshtypje i kishte bërë konsullit anglez Blunt, siç duket dhe raportin e tij, që përmendëm, se helenovllehët e Maqedonisë Veriore, jo vetëm që nuk dhanë asnjë kontribut në themelimin dhe financimin e shkollave rumune, por dhe u përpoqën me çdo mënyrë që të pezullonin funksionet e tyre dhe të ndalonin stabilizimin e lëvizjes rumune.

Shumë janë shkruar për financimine të gjithë propagandës nga thesari rumun.

Por e konsiderojmë praktikisht të paarritshme një shtet nën zhvillim që të drejtojë dhe të organizojë një fushatë të të tilla dimensioneve. Duhet që, sa Abverki, sa dhe Margariti në inicimin e përpjekjes të kenë marrë financim ekonomik nga një burim tjetër. Kjo do të duket më qartë me ato sa ne do të rënditim në vazhdim. Le të shënohet se shoqata maqedonorumune e Bukureshtit, e cila mori përsipër peshën kryesore të gjetjes së burimeve financiare për mbështetje të propagandës, u themelua veçse në vitin 1879. Më 1882 qeveria rumune dërgoi në Maqedoni, përfaqësues të saj.me qëllim që të kontrrollojë menaxhimin e parave nga Margariti, fakt i cili dëshmon se tashmë kishin filluar disa që të vendosnin në dyshim ndershmërinë e tij.



2. Politika e Vatikanit

Sipas dipllomatit rumun Trandafir (Triandafil) Djuvara, me sa duket me origjinë vllahe, propaganda katolike në Ballkan filloi më 1845-ën. Berard, i cili dhe udhëtoi në Shqipëri dhe në Maqedoninë Perendimore në dyvjeçarin (1890-1982), na jep mjaft informacione interesante rreth kësaj çështjeje. "Jesuitët francezë dhe Lazaristët e Konstandinupojë", shkruan "ëndërruan ë pushtim të mrekullueshëm të papizmit. Atë bënë, që në sytë e sllavëve të ndriçonte shpresa e një komuniteti dhe jete kombëtare, që do t'iu sillte Franca, nëse ata kalonin nën katedrën Romake. Nga ana e saj, ambasada Franceze, shpresonte se Bullgaria katolike do të ishte pengesa më e mirë ndërmjet Rusisë dhe Konstandinupojës. U kapën pas katolikizimin e sllavëve nëpërmjet misionarëve sllavë dhe klerikëve polakë. Themeluan misione në të gjithë turqinë Europiane. Lazaristët u vendosën në Manastir në vitin 1857".
Kjo u realizua me iniciativën e konsullit Francez Bellaigne de Bughas.


Duhet të shënojmë këtu se gjatë kësaj periudhe dhe Franca ushqente ëndërra për shtrirjen e ndikimit të saj tek Vllehët, siç vihet re dhe në raportin e dipllomatit Austriak i dërguar në ministrinë e tij të Jashtme (1866): "I transferuari , para pak kohësh, nga janinë në Persi, konsulli Francez Crampon përshkroi Epirin në të gjitha drejtimet Epirin dhe kudo diagnostikoi pakënaqësi. Qëllimi kryesor objektiv i këtij misioni të Crampon, me sa duket, duket se ishte përpjekja e tij që të arrinte një rritje të reputacionit të ndikimit francez mbi vëllehët e shumtë në numër, të vendosur në vargmalin e Pindit.


  Qëllimi kryesor i Lazaristëve ishin sigurisht, sllavët, por nuk anashkaluan që të hidhnin dhe rrjetat e tyre prosilitike, drejt Vllehëve dhe orthodhoksëve shqiptarë dhe Grekëve shqipfolës. Sipas Berard në fillim patën sukses ndër bullgarët. "Numri i të prosilitizuarve arritinë 14.000 dhe në 9 Qershor 1861, Porta e Lartë njohu komunitetin unito-bullgar. Kleriku Sobolski, ishin igumen i manastirit bullgar, kishte marrë nga Papa gradën episkopale në Kapela Sixtina më 14 Prill. U bë udhëheqës i komunitetit të ri. Shkëlqesia Sobolski udhëhoqi për një javë bullgarët katolikë. Më 18 Qershor u zhduk, duke marrë me vete dhe vulën e Papës, beratin e sulltanit dhe dhuratat e Francezëve. Nuk e pa më kurrë askush. Kurrë nuk u mor vesh se ku shkoi as se ku vdiq. Prosilitizmi i sllavëve nga katoliçizmi ndaloi si me thikë.

U rikthyen në skenë Rusët dhe kërkesës së tyre për Kishë autoqefale".

Bullgarët me ndihmën e rusëve ja arritën që të kenë njohjen e Ekarkisë më 1870. Planet e Vatikanit nga ky krah ishin fundosur përfundimisht. Mbetej shpresë vetëm tek vllehët dhe të shqiptarëve- shqipfolës.
Tek fytyra e Margaritit kishin gjetur tashmë, veglën e tyre më të përshtatëshme. Margariti, që të kishte ndihmesën e Lazaristëve, u konvertua në katoliçizëm me të gjithë familjen e tij.



Konsulli rumun në Thessaloiki G. Linche, me raportin e tij (21.10.1881), informonte ministrinë e tij për planin e konvertimit të "Rumanëve" të Maqedonisë dhe të Epirit në fenë katolike, nëpërmjet Unisë. Ishte në dijeni të një marrveshjeje të cilën zotëronte Atë Boneti, udhëheqës i misionit romanokatolik në Thessaloniki. Gjithashtu kishte njohur Faveyrial-in, i cili kishte deklaruar me arrogancë: "Fryma e qeverisë Franceze sot, është indiferente përsa i përket përparimit të katoliçizmit në botë... Jam i detyruar të qëndroj për kohë të gjatë në Bitola, sepse jam i ngarkuar që të drejtoj veprën e konvertimit të homogjenëve tanë.... Terreni është plotësisht i përgatitur. Ap. Margariti më jep shpresa të mëdha suksesi. Ai dhe persona me ndikim në vend po punojnë për këtë qëllim".

 I njejti konsull në një tjetër raport (9.6.1883) bënte të ditur se Bonetti, që në të njejtën kohë ishte zgjedhur episkopi romanokatoliki Thessalonikit, i kishte folur për predispozitën  e tij që të vendoste si nënkonsull të Francës në Manastir (Bitola)  Margaritin.


Duke marrë shkas nga kjo predispozitë, plotëson konsulli: "E kuptova plotësisht qëllimin e propozimit të tij, që kishte si qëllim katoliçizimin e rumanëve, të cilët, ai shpreson që ti kthejë më lehtë, nëse një prej mbrojtësve të misionit katolik është paralelisht dhe mendja drejtuese e tyre, Margariti".
Ambasadori i Rumanisë në Konstanidnupojë M . Mitilineo, në raportin e tij (26.06.1983), ekspozon informacionin që mori në lidhje me ëndrën e Bonettit: "Nuk do të vdes, tha Bonetti në një prej miqve të tij, pa e parë pushtetin e patrikut Helen të izoluar në shtatë kullat që  rrethojnë Konstandinupojën". Ndërsa plotëson Mitilineo, me konstatimin : "Shkëlqesia e tij, që të mos flasë përveç se për rumunët e Turqisë, se mos është e sigurt ë të ketë të prosilitizuar ndërmjet maqedonasve me influencë e të njohur?.... Më duket e vështirë që të pranoj se populli i shumë, dhe në veçanti gratë e Maqedonisë,  do të ndjekin luftëtarët për një ide të ngjashme".

Berardi njohu Margaritin në Manastirin e Lazaristëve në Manastir (Bitola). Igumeni Faveyrial thurri, gjatë takimit të tyre, lavdin e Margaritit si më poshtë: "Apostoli do të mund të pronësonte me fjalët e Apostoll (Pavllit) : Vëllezër, vuajta për ju, kalova nga zjarri dhe hekuri , toka e deti, por Fjala jetoi nëpërmjet meje". Ai vetë na informon se Margariti u kthye nga Bukureshti në Gusht të vitit 1865. "Deri atëhere, ishte dhe ai Helen, si dhe vëllezërit e tij Vllehët. Kishte fituar në tregëti një pasuri të tërë, të cilën, me patjetër, do t'i kishte kaluar helenizmit pa këtë udhëtim. Por erdhi, pa dhe u bind. Kur u kthye prapa, i prosilitizuar tashmë në besimin e ri, filloi regjistrimin e popullit të tij dhe udhëtoi në të gjithë Vllahinë e Epërme". Propaganda do të sillte përplasjen e dy popujve orthodhoksë.



Margarti, siç shkruam, u njoh më (1876-ën) me murgjit Lazaristë dhe vendosi që të ishte në dispozicionin e tyre me shpërblim natyrisht. Plani ishte që Rumania të harxhojë për shtrirjen e propagandës dhe Vatikani të përfitonte nga ngatërresa që do të shkakëtohej! Qëllimi parësor rekrutimi i të indinjuarve kundër Patriarkanës Vllahe  dhe instalimit tek Unia e më vonë asimilimin e tyre në katoliçizëm!


Lazaritët lëshuan pjesë të manastirit të tyre, që të strehojnë gjimnazin rumun të Manastirit (Bitola). Nga Margariti kërkonin që të shtynte nxënësit vllahofonë të tij që të bashkoheshin me Uninë.


Raportohet se "u shfaqën disa kucovllehë unitë në Perivoli, Grevena dhe Thessaloniki".


Ndër ta ishin dhe ndjekësit i klerikut Dhimitër Tegu- Konstandin (Konstadinesku) nga Perivoli, i cili gjatë dimrit qëndronte në Grevena. Në Perivoli funksiononin në kishën e pa inaguruar të Shën Pandelimonit. Ashtu si do të paraqitim hollësisht në një tjetër faqe, kleriku Dhimitër nuk i tregoi kurrë besimtarëve të tij që ishte kthyer në unit. Kur e morën vesh këtë vllehët që po rumunizoheshin i kërkuan llogari për mashtrimin.



Plani i katoliçizmit u zbulua plotësisht në shpalljen (1877) , tekst të Favezrial dhe Margariti, e shkruar në gjuhët rumune dhe shqipe. Ja drejtuan shqiptarëve. Pjesë nga kjo shpallje, shpëtoi Berard:
"... Vëllezër shqiptarë, kujtoni se Turku na qeveris këtu e katërqind e pesëdhjetë vjet. I huaj për ne dhe pronar mbi ne, nuk na hoqi kurrë fjalën, gjuhën e pararendësve, kombësinë por as dhe armët të cilat mbajmë me krenari, akoma, në brezin tonë. Nëse në ndonjë çast kemi faj, duke ngritur krye ndaj hegjemonit tonë të ligjshëm, kjo vinte gjithmonë si produkt i  shtytjes së klerit helen, armikut të përhershëm të Islamit. Por, mos harroni, vëllezër shqiptarë, se Zoti krijoi kombet para se të krijonte fetë. Nëse duam që të shpëtojmë nga orthodhoksia, që është armike ndaj Krishtit, njerëzimin dhe kombësitë, le të asimilohemi, trup dhe shpirt, tek perandoria Osmane. Perandoria Osmane është mbrojtësi ynë më i madh dhe i sinqertë, shpresa jonë, mbështetja jonë. Kurrë nuk do të na braktisë në duart e armiqve tanë, që janë dhe armiqtë e saj". Plotëson Bernard për taktitën e Margaritit: "Nuk kursen as premtime, as fjalët korrekte nga pikëpamja juridike, jo kaq, sepse është i detyruar, duhet ta themi këtë, por sepse është i bindur për atë: "Interesi më i lartë i ne vllehëve" përsërit pa ndalim, "....gjendet në shpëtimin e Perandorisë Osmane".





Natyrisht, që interesohej për shpëtimin  e Perandorisë, sa dhe padronët e tij.


Na informon Berard: "Tek shtëpia e atit Faverialu takuam Apostol Margaritin. Apostoli vjen pothujse çdo mëngjes, si oficer në raport, që të tregojë të rejat e mëdha dhe të vogla.... çfarë bër dje komandanti.... çfarë tha dje kryepiskopi Helen tek dhiaku i tij në urra e pazarit dhe sa orë qëndroi në shtëpinë e atij dhe e këtij". Përfundon në këtë rezultat: "Shkrut, fshatarët e Xurës, nuk e kishin gabim. Igumeni i Lazaristëve ishte udhëheqës në gjërat vllahe. Por, në çfarë këmbime mund të shpresojë? Ose, më mirë, ato që shpreson, nuk do dhe shumë zgjuarsi që ti gjejë dikush, janë vallë kimera dhe shembulli i Bullgarëve nuk vërtetoi se orthodhoksët mund të shërbehen nga katoliçizmi, por kanë si qëllim që të mos i shërbejnë kurrë?". Në nder të vllehofonëve Helenë, propagandistët nuk ia dolën që të krijojnë as një komunitet të vogël Unit!.


Burimi. Ap. I Papadhimitriu, Faqe të Historisë së Grevenasë Vëllimi C, fq 122-134.


Përgatiti, përpunoi, përktheu për hir të së vërtetës   Pelasgos Koritsas.