|
Ο Μάρτης ή Μαρτιά είναι ένα παμπάλαιο
έθιμο, με βαλκανική διασπορά. Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία
Ελλάδα, και συγκεκριμένα στα Ελευσίνια Μυστήρια. Οι μύστες των Ελευσίνιων
Μυστηρίων έδεναν μια κλωστή, την Κρόκη, στο δεξί τους χέρι και το
αριστερό τους πόδι.
Από τη 1η ως
τις 31 του Μάρτη,
τα παιδιά φορούν στον καρπό του χεριού τους ένα βραχιολάκι, φτιαγμένο από
στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον Μάρτη ή Μαρτιά.
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο Μάρτης προστατεύει τα
πρόσωπα των παιδιών από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, για να μην καούν. Τον
φτιάχνουν την τελευταία μέρα του Φλεβάρη και τον φορούν την πρώτη μέρα του
Μάρτη, πριν βγουν από το σπίτι.
Σε μερικές περιοχές ο Μάρτης φοριέται στο μεγάλο δάχτυλο
του ποδιού σαν δαχτυλίδι για να μην σκοντάφτει ο κάτοχός του. Το βραχιολάκι
αυτό το βγάζουν στο τέλος του μήνα, ή το αφήνουν πάνω στις τριανταφυλλιές
όταν δουν το πρώτο χελιδόνι, για να τον πάρουν τα πουλιά και να χτίσουν τη
φωλιά τους.
Το έθιμο του Μάρτη γιορτάζεται ίδιο και απαράλλαχτο στα Σκόπια με την
ονομασία Μάρτινκα και στην Αλβανία ως Βερόρε. Οι
κάτοικοι των δυο γειτονικών μας χωρών φορούν βραχιόλια από κόκκινη και άσπρη
κλωστή για να μην τους «πιάσει» ο ήλιος, τα οποία και βγάζουν στα τέλη του
μήνα ή όταν δουν το πρώτο χελιδόνι. Άλλοι πάλι, δένουν τον Μάρτη σε
κάποιο καρποφόρο δέντρο, ώστε να του χαρίσουν ανθοφορία, ενώ μερικοί τον
τοποθετούν κάτω από μια πέτρα κι αν την επόμενη ημέρα βρουν δίπλα της ένα
σκουλήκι, σημαίνει ότι η υπόλοιπη χρονιά θα είναι πολύ καλή.
Τηρώντας παραδόσεις και έθιμα αιώνων, οι Βούλγαροι, την πρώτη ημέρα του Μάρτη,
φορούν στο πέτο τους στολίδια φτιαγμένα από άσπρες και κόκκινες κλωστές που
αποκαλούνται Μαρτενίτσα. Σε ορισμένες περιοχές της Βουλγαρίας, οι
κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για
να μην τους «κάψει η γιαγιά Μάρτα» (Μπάμπα Μάρτα, στα βουλγαρικά), που είναι
η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη. Η Μαρτενίτσα λειτουργεί
στη συνείδηση του βουλγαρικού λαού ως φυλαχτό, το οποίο μάλιστα είθισται να
προσφέρεται ως δώρο μεταξύ των μελών της οικογένειας, συνοδευόμενο από ευχές
για υγεία και ευημερία.
Το ασπροκόκκινο στολίδι της 1ης του Μάρτη φέρει στα ρουμανικά την
ονομασία Μαρτιζόρ. Η κόκκινη κλωστή συμβολίζει την αγάπη για το
ωραίο και η άσπρη την αγνότητα του φυτού χιονόφιλος, που ανθίζει τον Μάρτιο
και είναι στενά συνδεδεμένο με αρκετά έθιμα και παραδόσεις της Ρουμανίας.
Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Θεός - Ήλιος μεταμορφώθηκε σε νεαρό άνδρα και
κατέβηκε στη Γη για να πάρει μέρος σε μια γιορτή. Τον απήγαγε, όμως, ένας
δράκος, με αποτέλεσμα να χαθεί και να βυθιστεί ο κόσμος στο σκοτάδι.
Μια ημέρα ένας νεαρός, μαζί με τους συντρόφους του σκότωσε τον δράκο και
απελευθέρωσε τον Ήλιο, φέροντας την άνοιξη. Ο νεαρός έχασε τη ζωή του και το
αίμα του -λέει ο μύθος- έβαψε κόκκινο το χιόνι. Από τότε, συνηθίζεται την 1η
του Μάρτη όλοι οι νεαροί να πλέκουν το «Μαρτισόρ», με κόκκινη κλωστή που
συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα και την αγάπη προς τη θυσία και άσπρη που
συμβολίζει την αγνότητα.
|
Marti ose Martia (verorja) është një zakon shumë i vjetër me
shpërndarje ballkanike. Besohet që rrënjët e tij në Greqinë e Lashtë, dhe
kryesisht në Misteret Elevsiniane.
Mistikët e Mistereve Elevsiane lidhnin një fije peu, Kroki, në odrën e
tyre të djathtë dhe këmbën e tyre të majtë.
Nga 1 deri më 31 Mars, fëmijët e mbajnë në kyçin e dorës së tyre si byzylyk,
të krijuar nga një fije peu të bardhë dhe të kuq të përdredhuri, Marti ose
Martia. Sipas traditës popullore, Marti
mbron fytyrat e fëmijëve nga djelli i Pranverës, që të mos digjen. E bëjnë
gati ditën e fundit të shkurtit dhe e veshin ditën e parë të Marsit, para sa
të dalin nga shtëpia.
Në disa zona Marti, vishet në gishtin e madh të këmbës si unazë që të mos
pengohet zotëruesi i saj. Ky byrzylyk hiqet në fund të muajit ose e lenë mbi
trëndafila kur shohin dallëndyshen e parë, që ta marrin zogjtë dhe të
ndërtojnë folenë e tyre.
Zakoni i Martit=shq Marsi=Verorja festohet në të njejtën mënyrë në
Sllavomaqedonët me emërtimin Martinga dhe në Shqipëri si Verore. Banorët e të
dy vendeve fqinje veshin fijen e peut të kuqe me të bardhë që të mos i “zërë”
djelli, të cilat i heqin në fund të muajit ose kur shohin dallëndyshen e
parë. Të tjerë e veshin Marsin në një pemë frutdhënëse, në mënyrë që t’i falë
lulëzim të bollshëm, ndërsa disa e vendosin nën një gur dhe nëse ditën tjetër
gjejnë pranë saj ndonjë krimb, do të thotë që pjesa tjetër e vitit do të jetë
e begatë.
Duke ruajtur traditat shekullore, Bullgarët ditën e parë të Marsit, veshin
në gjoksin e tyre zbukurime të krijuara nga fije peu të kuqe dhe të bardha të
cilat quhen Martenica. Në disa zona të Bullgarisë banorët vendosin jashtë
shtëpive të tyre një pjesë copë beze të kuqe që të mos “i djegë gjyshe Marta” (Baba Marta, në
bullgarishte) që është personifikimi femëror i muajit Mars. Martenica
funksionon në ndërgjegjien e popullit bullgar si filiqkë=mbrojtje, të cilën
është zakon t’iu ofrohet ndërmjet anëtarëve të ndryshëm të një familjeje, duke u shoqëruar me urime
për shëndet dhe begati.
Zbukurimi i kuq me të bardhë i datës 1 Mars sjell në mbart në rumanisht
emërtimin Martizor. Fija e kuqe e peut simbolizon dashurinë për të bukurën
dhe e bardha qashtërinë e bimës hinofilos =mikebore që lulëzon në Mars dhe
është e lidhur ngushtë me mjaft zakone dhe tradita të Rumanisë. Sipas
mitologjisë Zoti – Djelli u shndërrua në një burrë të ri në moshë dhe zbriti
në Tokë që të marrë pjesë në një festë. Por e rrëmbeu një dragua dhe si
rezultat humbi dhe u fundos në errësirë.
Një ditë një djalë i ri, së bashku me shokët e tij vrau dragoin dhe
çliroi djellin, duke sjellë pranverën. Djali i ri humbi jetën dhe gjaku i tij
– thotë legjenda- ngjyrosi të kuqe borën. Që prej atëhere është si zakon që
datën 1 të Marsit të gjithë të rinjtë
të thurrin “Martisor”, me fije peu të kuqe që simbolizon gjakun e djalit të
ri dhe dashurinë kundrejt sakrificës dhe e bardha që simbolizon qashtërinë.
|
