Με τον Πρόεδρο Κωστή Στεφανόπουλο στην Αλβανία - Me Presidentin Kosti Stefanopoulos në Shqipëri!

(Σημειώσεις Ημερολογίου) Ήταν μια εμπειρία που δεν μπορώ και δεν θέλω να ξεχάσω. Ο Πρόεδρος Κωστής Στεφανόπουλος επισκέφθηκε επίσημα την Αλβανία από 18 μέχρι 20 Οκτωβρίου 2004, προσκεκλημένος του προέδρου της Αλφρεντ Μωϋσίου. Μέρες πριν φύγουμε, είχε γίνει αποδέκτης εισηγήσεων να αναβάλει την επίσκεψη. Υπήρχε ενδεχόμενο ο Αλβανός πρόεδρος να μιλήσει για τους Τσάμηδες. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τη συζήτηση που είχαμε στο Γραφείο του. Προετοιμαζόταν με αυστηρή επιμέλεια για κάθε επίσκεψη και συνάντηση. Ηταν μελετηρός, διάβαζε εξονυχιστικά κάθε γραμμή των υπηρεσιακών εκθέσεων και τηλεγραφημάτων. Σχολίαζε την ορθότητα και την ποιότητα των εισηγήσεων. Στάθμιζε με προσοχή τις θέσεις. Εχω σημειώσει στο ημερολόγιό μου τα ακόλουθα. Ηταν τέλη Σεπτεμβρίου. «Κύριε πρέσβη τι λέτε, θα έχουμε πρόβλημα;» ερωτά. Η φωνή του πάντοτε είχε εκείνο το σπάνιο μείγμα αυστηρότητας, καθαρότητας και προσήνειας. Σκέφθηκα για μερικά δευτερόλεπτα. «Κύριε Πρόεδρε, εσείς θα δώσετε την καλύτερη απάντηση που χρειάζεται. Αν τώρα δεν γίνει η επίσκεψη, φοβούμαι ότι ποτέ δεν πρόκειται να μεταβεί Πρόεδρος της Ελλάδος στην Αλβανία». Οι θέσεις που με παρρησία και καθαρή γλώσσα διατύπωσε ο Κωστής Στεφανόπουλος στα Τίρανα, στη μητρογονική του Δρόβιανη και στην αξέχαστη ομιλία του στην Δερβιτσάνη, το κεφαλοχώρι της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας, αποτελούν σήμερα τον κορμό των ελληνικών θέσεων στις συνομιλίες με τα Τίρανα. Οταν ο πρόεδρος Μωϋσίου, όπως περιμέναμε, αναφέρθηκε στους Τσάμηδες κάνοντας λόγο για «αποκατάσταση της ιστορικής αδικίας», ο Πρόεδρος Στεφανόπουλος ξεκαθάρισε ότι «το ζήτημα αυτό δεν περιλαμβάνεται στην ημερήσια διάταξη των ελληνοαλβανικών σχέσεων, ανήκει στο παρελθόν και ενδεχόμενη ανακίνησή του από την Αλβανία θα οδηγούσε σε αναβίωση των ελληνικών αξιώσεων έναντι της Αλβανίας, γεγονός που θα επιβάρυνε δυσανάλογα τις σχέσεις μας». Αυτά επανέλαβε και δημόσια στην κοινή συνέντευξη Τύπου, προσθέτοντας ότι «οι εκατέρωθεν επιδιώξεις του παρελθόντος ανήκουν οριστικά στην ιστορία». Ο Κωστής Στεφανόπουλος έκανε όμως και ένα μεγάλο βήμα προς την «κάθαρση», το οποίο δυστυχώς δεν έγινε αντιληπτό από τους οικοδεσπότες των Τιράνων. Στο επίσημο δείπνο, απαντώντας στην άχρωμη και τυπική προσφώνηση του προέδρου Μωϋσίου είπε χαρακτηριστικά: «Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, η ιστορία μας επεφύλαξε δύσκολες στιγμές και δοκιμασίες στις σχέσεις μας. Ας το αναγνωρίσουμε χωρίς φόβο, ας αποβάλλουμε τις καχυποψίες που μας βάρυναν άλλοτε και ας εργασθούμε από κοινού για ένα καλύτερο μέλλον. Μας προσφέρεται ήδη η ευκαιρία μιας νέας πραγματικότητας η οποία αποδεικνύει ότι το συμφέρον μας είναι κοινό και μας οδηγεί προς το κοινό ευρωπαϊκό μέλλον. Κλείνουμε λοιπόν οριστικά το παρελθόν και κοιτάζουμε πλέον μόνο προς τα εμπρός». Φεύγοντας οδικώς στις 20 Οκτωβρίου από τα Τίρανα με προορισμό τη Δρόβιανη και τη Δερβιτσάνη ήταν εμφανής η συγκίνηση που ένιωθε ο Πρόεδρος. Σταματήσαμε για προσκύνημα στην Κλεισούρα. Περάσαμε τη γέφυρα. Περπατήσαμε στα χωράφια. Εκεί που εδώ και 75 χρόνια μένουν άθαφτα τα οστά των χιλιάδων Ελλήνων που πολέμησαν τον φασισμό. Μια παρένθεση. Ο Ενβέρ Χότζα επέτρεψε στην Ιταλία να παραλάβει τα οστά των Ιταλών νεκρών. Η σημερινή Αλβανία αρνείται ανάλογη συμπεριφορά για τους Ελληνες νεκρούς. Αυτό ήταν για μένα το πλέον απογοητευτικό σημείο της συνέντευξης του πρωθυπουργού κ. Εντι Ράμα στον Αλέξη Παπαχελά. Επιλεκτική ευαισθησία έναντι των νεκρών του περασμένου αιώνα. Κατηφορίζοντας από την Κλεισούρα, μπήκαμε στον κάμπο της Δρόπολης. Περάσαμε το Αργυρόκαστρο. Κατάθεση στεφάνου στο νεκροταφείο στο Βουλιαράτι. Εκεί όπου έχουν ενταφιασθεί λίγες δεκάδες στρατιωτών. Ηταν περασμένο μεσημέρι. Η αυτοκινητοπομπή πήρε τον ανηφορικό και γεμάτο στροφές δρόμο προς τη Δρόβιανη, χωριό καταγωγής της μητέρας του. Η συγκινησιακή φόρτιση του Προέδρου εμφανής. Οσοι κάτοικοι έχουν απομείνει τον υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό. Μίλησε από καρδίας. Λόγια καθαρά. Αυτή την καθαρότητα που τόσο αποζητούμε. Σημαντικότερος όμως σταθμός της επίσκεψης ήταν ο τελευταίος. Είχε αρχίσει να σουρουπώνει. Δερβιτσάνη. Ανεβήκαμε σε μια πρόχειρη εξέδρα. Γύρω-γύρω χιλιάδες Ελληνες, μέλη της Μειονότητας. Ο πρόεδρος της «Ομόνοιας» προσφώνησε τον πρώτο Πρόεδρο της Ελλάδος που επισκέφθηκε τον ιστορικό αυτό χώρο της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας. Η ομιλία του Κωστή Στεφανόπουλου ήταν αξέχαστη. Γεμάτη παλμό και ισχυρά μηνύματα. Εδωσε προς όλους τις απαντήσεις που έπρεπε. Συγκίνηση, ενθουσιασμός, ανάταση. *Ο κ. Αλέξανδρος Μαλλιάς είναι πρέσβης επί τιμή, συγγραφέας του βιβλίου «Οράματα και Χίμαιρες - Διαδρομές ενός διπλωμάτη», (εκδόσεις Ι. Σιδέρης). http://www.kathimerini.gr

(Shënime Ditari) Ishte një ekpseriencë që nuk mundem dhe nuk dua që të harroj. Presidenti Kosti Stefanopoulos vizitoi zyrtarisht Shqipërinë më 18 deri 20 Tetor të 2004, i ftuar nga presidenti Alfred Moisiu. Ditë para se të shkonim, ishte bërë pranues i shumë propozimeve për të shtyrë vizitën. Ekzistonte një mundësi që Presidenti Shqiptar të fliste për çamët. Më kujtohet, tekstualisht biseda që patëm në Zyrën e tij. Përgatitej me kujdes të veçantë për çdo vizitë dhe takim. Ishte studiues, lexonte me hollësi çdo varg të raporteve që sillnin shërbimet si dhe telegramet. Komentonte drejt dhe cilësinë e propozimeve. Peshonte me kujdes pozicionet. Kam shënuar në ditar sa më poshtë. Ishte fundi i Shtatorit. “Zoti ambasador si thoni, do të kemi problem?” më pyet. Zëri i tij kishte gjithmonë atë miksimin e rrallë të rreptësisë, pastërtisë dhe dashamirësisë. U mendova për disa sekonda. “Zoti President, ju do të jepni përgjigjen më të mirë që nevojitet. Nëse tani nuk bëhet vizita, kam frikë se kurrë nuk do të vijë President i Greqisë në Shqipëri”. Pozitat të cilat me butësi  dhe gjuhë të pastër formuloi Kosti Stefanopoulo në Tiranë, në mëmëdheun e tij Dhroviani dhe në fjalën e tij të paharrueshme në Derviçan, kryefshati i Minoritetit Etnik Grek, përbëjnë sot dhe trupin e pozitave greke në bisedimet me Tiranën. Kur presidenti Moisiu, siç dhe prisnim, përmendi çamët duke folur për “korrigjim të padrejtësisë historike”, Presidenti Stefanopoulos sqaroi se “kjo çështje nuk është në rendin e ditës të marrdhënieve shqiptaro-greke, i përket të kaluarës dhe një tentativë të ngacmimit të saj nga Shqipëria do të çonte në ripërjetim të pretendimeve greke kundrejt Shqipërisë, gjë e cila do të rëndonte në mënyrë joracionale marrdhëniet tona”. Këto  i përsëriti dhe në publik gjatë intervistës për shtyp, duke shtuar se “qëllimet e të kaluarës nga të dyja palët i përkasin tashmë historisë”. Por Kosti Stefanopoulo bëri një hap të madh kundrejt “katharsis” e cila fatkeqësisht  nuk u kuptua nga mikëpritësit e Tiranës. Në darkën zyrtare, duke ju përgjigjur thirrjes pangjyrë dhe formale të presidentit Moisiu tha në mënyrë karakteristike:   “Gjatë shekullit të kaluar, historia na ruajti disa çaste të vështira sidhe prova në marrdhëniet tona. Le t’i pranojmë pa frikë, le të çlirohemi nga dyshimet që na rëndonin dikur dhe le të punojmë së bashku për një të ardhme më të mirë. Na ofrohet tashmë mundësia e një realiteti i cili na vërteton se interesi është i përbashkët  dhe na çon drejt të ardhmes së përbashkët Europiane. E mbyllim përfundimisht të kaluarën dhe shikojmë tashmë vetëm përpara”. Duke u larguar me makinë më 20 Tetor nga Tirana me destinacion Dhrovianin dhe Derviçanin ishte i dallueshëm mallëngjimi që ndjente Presidenti. Ndaluam për peligrinazh në Këlcyrë. Kaluam urrën. Ecëm nëpër ara. Atje ku këtu e 75 vjet mbeten të pavarrosura eshtrat e mijëra Helenëve që luftuan fashizmin. Një kllapë. Enver Hoxha i lejoi Italisë që të merrte eshtrat e ushtarëve  italianë të vdekur.  Shqipëria e sotme mohon një sjellje respektive për të vdekurit Grekë.  Kjo për mua përbën dhe pikën më zhgënjyese të intervistës së z Edi Rama tek Aleksi Papahela. Ndjeshmëria e përzgjedhur ndaj të vdekurve të shekullit të kaluar. Duke zbritur nga Këlcyra , hymë në fushën e Dropullit. Kaluam nga Gjirokastra. Vendosëm kurora në varrezat e Vuliaratës. Atje ku janë varrosur disa dhjetra nga ushtarët. Mesdita kishte kaluar. Grupi i makinave mori rrugën e përpjetë plot kthesa të kthimit drejt Dhrovianit, fshati nga ku kishte prejardhjen dhe e ëma e tij. Ngarkesa emocionale e Presidentit ishte e dukshme. Ata banorë që kishin mbetur e pritën me entuziazëm. Foli nga zemra. Fjalë të pastra. Atë pastërti që kaq shumë ne e kërkojmë. Por stacioni më i rëndësishëm i vizitës së tij ishte i fundit. Kishte filluar të errësohej.  Derviçan. U ngjitëm në një podium të ngritur shpejt. Rreth tij me mijëra Helenë, anëtarë të Minoritetit. Kryetari i “Omonias”  përmendi të parin Presidentin e Greqisë i cili vizitoi këtë ambjent historik  të Minoritetit Etnik Grek. Fjala e Kosti Stefanopoulos ishte e paharrueshme. E mbushur me rritëm dhe mesazhe të forta. Dha përgjigjen e duhur ndaj të gjithëve. Emocion, entusiazëm, krenari. *Aleksandër Malias është ambasador nderi, shkrimtar i librit “Vizione dhe Kimera- Rrugëtime të një dipllomati”, (Botime I. Sidheri)