“Τούρκοι διαβήκαν, χαλασμός, θάνατος πέρα ως πέρα”
Β. Ουγκώ
“Θρήνος, κλαυθμός και οδυρμός, και στεναγμός και λύπη
Θλίψις απαρηγόρητος έπεσε τοις Ρωμαίοις!
Εχάσασιν το σπίτι τους, την Πόλιν την αγίαν,
το θάρρος και το καύχημα και την απαντοχή τους”.
Είναι οι τέσσερις πρώτοι στίχοι, από ένα κυπριακό “ανακάλημα”, θρηνητικό ποίημα για την Άλωση. Το όνομα του ποιητή δεν είναι γνωστό. Θεωρείται όμως ο καλύτερος θρήνος.
Τότε που τα “άνομα σκυλιά τες ανομιές τους κάναν”. Οδύρεται ο ανώνυμος Ρωμιός:
“Όταν εις νουν θα θυμηθώ της Πόλεως τα κάλλη,
Στενάζω και οδύρομαι και τύπτω εις το στήθος,
κλαίω και χύνω δάκρυα μεθ’ οιμωγής και μόχθου.
Ο κόσμος της αγιάς Σοφιάς, τα πέπλα της τραπέζης,
της Παναγίας της σεπτής τα καθιερωμένα,
τα σκεύη τα πανάγια και πού να καταντήσουν”.
Πολλοί και σήμερα θρηνούν. Τα “άνομα σκυλιά”, οι Τούρκοι, μαγαρίζουν και πάλι την Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία. Περιμένουμε από τους Φράγκους, την “διεθνή κοινότητα”, να πάρουν κυρώσεις. Αστεία πράγματα. Τέτοιες ανόητες ελπίδες τρέφουν οι πολιτικοί της εθελοδουλίας. Οι Φράγκοι εξάλλου είναι αυτοί που πρώτοι κατέστρεψαν και λεηλάτησαν την Αγία Σοφία. Στρώθηκα και ξαναδιάβασα ένα ωραίο βιβλίο για την Αγία Σοφία. (Η Αγία Σοφία στον θρύλο και την ιστορία”, του Π. Σπυρόπουλου, εκδ. Καρδαμίτσα). Διαβάζω στην σελ. 71: “Κατά την στυγεράν εκείνην άλωσιν του 1204, υπό των Φράγκων, διεπράχθησαν ίσως απεχθέστερα υπό των χριστιανών μαχητών του σταυρού αίσχη, παρ’ όσα έμελλον μετά δύο και ήμισυν αιώνα να διαπραχθούν υπό των οπαδών του κορανίου”.
Μάλιστα ήταν τόση η ποσότητα των τιμαλφών κλοπιμαίων που για έναν χρόνο “πλοία κατάφορτα με πολύτιμα κειμήλια αναχωρούσαν κάθε τόσο από την Πόλη με προορισμό τα λιμάνια της Ευρώπης”. Τότε ιδρύθηκαν και τα πρώτα θησαυροφυλάκια, οι τράπεζες, των κρατών της Δύσης. Χάρις στον χρυσό και τα πολύτιμα σκεύη του ναού και της Πόλης οργάνωσαν οι Δυτικοί τις αποικιοκρατικές τους κατακτήσεις και λεηλασίες και γενοκτονίες. Εκτός από τα ελληνικά, κλασσικά γράμματα – και αυτά παραμορφωμένα, αυτό που ονομάζουν “Αναγέννηση”- οι Ευρωπαίοι…σταυροφθόροι κατέκλεψαν και τα αμύθητα πλούτη της Πόλης και της Αγια-Σοφιάς. Ολόκληρος ο πολιτισμός τους είναι στηριγμένος στο αίμα και στον πνευματικό μόχθο των Ελλήνων της πανωραίας Ρωμανίας. Χαρακτηριστικά ο ναός του αγίου Μάρκου στην Βενετία “ει τι έχη είναι της Αγίας Σοφίας”, έγραφε ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Δωρόθεος.
Πολλά κειμήλια χάθηκαν κατά την διάρκεια της λεγόμενης Γαλλικής Επανάστασης, περίοδο σκότους και φρικτών εγκλημάτων που μας την παρουσιάζουν και στα ημέτερα σχολικά βιβλία ως περίπου παραδεισένια εποχή. Μάλιστα οι λεηλάτες Φράγκοι, ο αφιονισμένος στρατός του Πάπα, άρπαξαν πολλά τίμια λείψανα αγίων που φυλάσσονταν σε χρυσές ή αργυρές θήκες. ” Έδειχναν προτίμηση στα λείψανα αξιόλογων και ευρύτατα γνωστών αγίων και αποστόλων, ιδίως των τιμωμένων στην Δύση. Λόγω όμως συνωνυμίας πολλών μικροτέρων αγίων, συναπεκόμισαν και πλήθος τέτοιων λειψάνων, με συνέπεια να ευρίσκωνται ανά την Ευρώπη απίθανα σε αριθμό τεμάχια λειψάνων (π.χ. τρεις χείρες ή τρία οστά κνήμης) ενός δήθεν και του αυτού αγίου.(σελ. 75). Αυτοί, δηλαδή, γνώριζαν μόνο τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Πού να ξέρουν τον Ελεήμονα, τον Χρυσόστομο, της “Κλίμακος” ή τον “Καλυβίτη”; Γι’ αυτό υπήρξε σύγχυση, διακωμώδηση των αγίων και της εκκλησίας και τελικά κατέληξαν στην περιφρόνηση και στην αθεϊα.
Οι δε βάρβαροι Τούρκοι, μάστιγα της Ασίας; Ίδιοι και απαράλλακτοι εδώ και αιώνες:” Το φρικώδες και ακουόμενον, τις διηγήσεται; “. Ρήμαζαν, έσπαζαν, έσφαζαν,έτρωγαν με τα ιερά σκεύη, διέπρατταν ασχημονίες και προστυχιές πάνω στις ιερές τράπεζες. Με ιερατικές στολές και ενδύματα “εσκέπαζον ίππους και όνους και έτερα ανοσιουργήματα πλείστα εποίουν, άξια θρήνου”.
Να σημειώσω κάτι: Τον Μάιο του 1346, καταστροφικός σεισμός κατακρημνίζει μέρος του ναού, την ανατολική αψίδα. Διαβάζω: «Όταν πρωί-πρωί εκυκλοφόρησε στην Πόλη, η θλιβερά είδηση», σημειώνει ο Γρηγοράς, «βοή και θρήνος ηγείρετο μείζων». Άδειασαν αμέσως οικίες και η αγορά και όλοι έτρεξαν να ιδούν το θλιβερό συμβάν… όλοι εβάλθηκαν να απομακρύνουν τα συντρίμμια και «ουδ’ην εκεί διακρίνειν πλούσιον εκ πενήτων, ουδ’ αδόξων ένδοξον (δηλ. Δεν μπορούσε κανείς να ξεχωρίσει επιφανείς πολίτες από τους άσημους), ουδ’ εκ δεσπότου δούλον…», αλλά όλοι είχαν ένα σκοπό… και, καθώς οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς στα δάκρυα, «πλούσιοι, δάκρυσι ραίνουσι τας τε πλίνθους και πέτρας», τις έπαιρναν κατόπιν στους ώμους τους, χωρίς να νοιάζονται για τα τυχόν πολυτελή φορέματά τους, που εσχίζοντο και εσκονίζοντο… Αυτό συνεχίστηκε επί τριάντα ολόκληρα μερόνυχτα». (σελ. 40). Ο ναός της του Θεού Αγίας Σοφίας αποκατεστάθη. Λέω πολλές φορές στους μαθητές μου. Ο μέγας Ιουστινιανός στους 40 κίονες που στήριζαν τον ναό έβαλε λείψανα αγίων. «Εν παντί κιόνι των άνω και των κάτω, εν έκαστον λείψανον έχει ενθρονισμένον». Ακόμη και σήμερα βρίσκονται εκεί. Ενθρονισμένα στην καρδιά των κιόνων. Ο ναός είναι θεοστήρικτος και αγιοστήρικτος. Τα άγια λείψανα των παλληκαριών της πίστης, οι κίονες των αγίων Κωνσταντίνου, Δημητρίου, Γεωργίου, των αγίων Αποστόλων και των μεγαλομαρτύρων Παρασκευής και Βαρβάρας είναι στην θέση τους. Οι κολόνες της Αγιάς-Σοφιάς είναι λειψανοθήκες. Στην Κωνσταντινούπολη συνέβησαν καταστρεπτικοί σεισμοί στο διάβα των αιώνων. Όμως ο ναός ποτέ δεν καταστράφηκε ολοσχερώς. Γιατί; Διότι στους πανέμορφους κίονές του υπάρχουν «ενθρονισμένα» λείψανα αγίων. Αυτό το ξέρουν οι Τούρκοι. Και χίλιους ιμάμηδες και μουεζίνηδες να βάλουν να τσιρίζουν, η Αγία Σοφία είναι, επαναλαμβάνω, “η λειψανοθήκη της Ορθοδοξίας”.
Είναι κατόρθωμα των Ελλήνων, μέσω του οποίου εκφράζουν ες αεί την πίστη τους στον Υιό και Λόγο του τριαδικού Θεού, ο οποίος “εξήλθε νικών και ίνα νικήση”.
Έτσι λέω των παιδιών είναι και η πατρίδα μας. Κατάσπαρτη από λείψανα και οστά αγίων. Η Ελλάδα είναι η Αγιά-Σοφιά της οικουμένης. Δεν πρόκειται ποτέ να πέσει και να χαθεί. «Η Ρωμιοσύνη θα χαθεί όντας ο κόσμος λείψει». Τώρα που κάποια κομμάτια της γκρεμίστηκαν και «ηκρωτηρίασται το κάλλος της», όλοι μαζί-«είμαστε στο εμείς»-ένδοξοι και άδοξοι να τρέξουμε να την αναστυλώσουμε, όπως έπραξαν τότε οι Ρωμιοί πρόγονοί μας.
Να λοιπόν που ο αδίστακτος Σουλτάνος μετατρέπει την Αγιά Σοφιά, σύμβολο-μνημείο της παγκόσμιας χριστιανικής κληρονομιάς και αριστούργημα μοναδικό της αρχιτεκτονικής, σε τζαμί. Εργαλειποιεί την Αγιά Σοφιά για την υλοποίηση των όποιων φιλοδοξιών του. Παίζε :έν ού παικτοίς: Δεν είναι δικό του κτήμα. Ανήκει στην ανθρωπότητα. Απόφαση-μαχαιριά στην Χριατιανική κοινότητα και όχι μόνο. Μαχαιριά στην Ορθοδοξία, μαχαιριά στον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, μαχαιριά στον Ορθόδοξο Ελληνισμό. Που έκτιςε την Αγία Σοφία και επί χίλια χρόνια λειτουργούσε ως Ορθόδοξος ναός. Οι εκκλήσεις του Πατριάρχη,της Ελλάδος, των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της ΕΕ, της UNESCO αγνοήθεικαν.Ανοικτή η πρόκληση προς τον πολιτισμένο κόσμο. Οι επιπτώσεις στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα οπωσδήποτε δυσμενείς. Η σχέση της Τουρκίας με τη Δύση άγνωστες. Η απόφαση δεν ήταν έκπληξη. Έκπληξη θα ήταν αν η Αγία Σοφία αποδιδόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, όπου ανήκει, για να αποτελέσει και πάλι Ορθόδοξο ναό: προς δόξαν Θεού Η διεθνής κοινότητα δεν έλαβε σοβαρά υπόψη τις απειλές του Ερντογκάν. Θα μπορούσε κάτι να έχει κάνει για να αποτρέψει αυτή την απόφαση. Δεν έκανε τίποτε.Μόνο συστάσεις που ήταν φανερό ότι θα αποβούν άκαρπες. Τώρα τι γίνεται; Μόνο χλιαρές αντιδράσεις, έκφραση λύπης και απογοήτευσης. Δεν αρκούν. Χρειάζεται έμπρακτη υπεράσπιση της ταυτότητας και του πολιτισμού μας. Περιμένουμε να δούμε τι μέτρα θα λάβουν εναντίον της Τουρκίας οι μεγάλοι της Χριστιανικής Δύσεως., η ΕΕ, οι χώρες της Ευρώπης, η Ορθόδοξη Ρωσία, οι ΗΠΑ και ο φύλακας της Παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, η UNESCO για την υπεράσπισης της Ορθοδοξίας, της Χριστιανοσύνης έν γένει και του πολιτισμού για την ιερόσυλη ενέργεια της Τουρκίας τη σχετική με τη βάρβαρη θρησκευτική και πολιτιστική βεβήλωση της Αγίας Σοφίας. Η Τουρκία δεν καταλαβαίνει από συστάσεις. Χρειάζονται κυρώσεις ανάλογες με τη σοβαρότητα της βδελυράς και απαραδέκτου πράξεως.
Για την Ο/21 Μακεδονίας-Θράκης ,ο Πρόεδρος του ΔΣ Αθανάσιος Καραντζίκος
Το σύμφωνο της Κονίσπολης μεταξύ ΕΑΜ και Αλβανών (1943) -Η φυγή των Τσάμηδων από την Ήπειρο και η εγκατάστασή τους στην Αλβανία - Η θέση του Κ.Κ.Ε. στο λεγόμενο "τσάμικο" μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες και πολυσυζητημένες περιόδους της νεότερης ελληνικής ιστορίας είναι αναμφίβολα τα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και όσα ακολούθησαν μετά τη λήξη του.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η στάση του ΚΚΕ το χρονικό διάστημα από το 1943 ως τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και η συνεργασία του με το ΚΚ Αλβανίας. Τα περισσότερα από τα στοιχεία που θα παρουσιάσουμε σήμερα, ήταν άγνωστα για χρόνια και ήρθαν στο φως μετά από έρευνες του Δρα Σταύρου Ντάγιου στα αλβανικά αρχεία τα τελευταία χρόνια. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται αναλυτικά στο βιβλίο του "ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ-ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ. Συνεργασία και μυστικές συμφωνίες του ΚΚΕ με την Αλβανία 1943-1974" ΕΚΔΟΣΕΙΣ LITERATUS,2019. Μερικά από τα στοιχεία αυτά θα δούμε σήμερα ευχαριστώντας θερμά τον κύριο Ντάγιο που μας έδωσε την άδεια να χρησιμοποιήσουμε υλικό από το βιβλίο του.
Η συνάντηση της Μεμόραχης - Το σύμφωνο της Κονίσπολης
Κομβικής σημασίας για τη στάση του ΚΚΕ μετά το 1943 ήταν όσα έγιναν τον Αύγουστο του έτους αυτού στην Αλβανία μεταξύ αντιπροσώπων του ΕΑΜ και του ΚΚ Αλβανίας.
Τον Αύγουστο του 1943 τρία προβεβλημένα στελέχη του ΚΚΕ, ο Αλέξης Γιάνναρης (Μίλτος Κυργιάννης) ως πολιτικός συντονιστής, ο Παναγιώτης Παπαδημητρίου ως στρατιωτικός παράγοντας και ο Κώστας Βαταβάλης εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Ήπειρο. Με την μετάβασή τους στη γειτονική χώρα μετά από συνεννοήσεις με μέλη του αλβανικού αντιστασιακού κινήματος, ξεκίνησαν άμεσες σχέσεις συνεργασίας μεταξύ των κομμουνιστικών οργανώσεων και των αντάρτικων ομάδων που δρούσαν στις παραμεθόριες περιοχές.
Τα στελέχη του ΚΚΕ συναντήθηκαν με τα μέλη του αλβανικού αντιστασιακού κινήματος Bedri Spahiu και Shemsi Totozhani παρουσία του Έλληνα Βορειοηπειρώτη κομμουνιστή Λευτέρη Τάλιου, ο οποίος αποτελούσε ηγετική φυσιογνωμία της περιοχής. Στις 8 Αυγούστου 1943 οι Τάλιος, Κυργιάννης και Παπαδημητρίου μετείχαν στη συνάντηση της Μεμόραχης στην οποία κλήθηκαν εκπρόσωποι όλων των τάσεων του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού. Μετά από αντεγκλήσεις και διαφωνίες αποφασίστηκε το αντιστασιακό κίνημα της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία να ενταχθεί στον ευρύτερο αντιφασιστικό αλβανικό αγώνα. Ωστόσο οι περισσότεροι Βορειοηπειρώτες αντέδρασαν στις αποφάσεις αυτές και εκδήλωσαν ανοιχτά την επιθυμία τους για αυτονομία και αυτοδιάθεση της περιοχής μετά τον πόλεμο, χαρακτηρίζοντας τις αποφάσεις αυτές ως εκποίηση της πατρίδας τους στους Αλβανούς. Αρχικά με τη θέση των Βορειοηπειρωτών συμφώνησαν και οι Έλληνες απεσταλμένοι του ΚΚΕ ,με την αίρεση ότι το ζήτημα θα λυνόταν ανεπηρέαστα από τους δύο λαούς μετά τον πόλεμο.
Το θέμα της αυτοδιάθεσης αποτέλεσε από την αρχή σημείο τριβής μεταξύ ΚΚΕ και ΚΚ Αλβανίας, αν και το ΚΚΕ συμφωνούσε γενικά με την εθνική πολιτική του ΚΚ Αλβανίας για την ελληνική εθνική μειονότητα της Β. Ηπείρου και σχεδόν αποσιωπούσε την καταστρατήγηση των εθνικών της δικαιωμάτων στον βωμό του προλεταριακού διεθνισμού, της κομμουνιστικής αλληλεγγύης και της ιδεολογικής ταύτισης.
Οι αυτονομιστικές τάσεις των Βορειοηπειρωτών προκάλεσαν την οργή των Αλβανών που εγκάλεσαν τους Έλληνες ομοϊδεάτες τους για ανοχή στο πνεύμα του μεγαλοϊδεατισμού και ταύτιση με τις ελληνικές σοβινιστικές επιδιώξεις.
Η Συμφωνία της Κονίσπολης (10 Αυγούστου 1943)
Για να λυθούν τα θέματα που είχαν προκύψει δύο μέρες μετά τη συνάντηση της Μεμόραχης, συναντήθηκαν στην Κονίσπολη ομάδες Ελλήνων και Αλβανών κομμουνιστών. Εκεί συμφωνήθηκε με κοινό ψήφισμα («Απόφασις») ότι θα δημιουργούνταν ανεξάρτητες εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις για την ελληνική εθνική μειονότητα στην Αλβανία και τους μουσουλμάνους Τσάμηδες στη Θεσπρωτία η πολιτική και στρατιωτική δράση των οποίων θα καθοριζόταν από ενιαία επιτροπή. Στη σύνθεση της επιτροπής θα συμμετείχαν ένας Αλβανός, ένας Έλληνας των συνεργαζόμενων ελληνοαλβανικών οργανώσεων, ένας εκπρόσωπος από κάθε μειονότητα ελληνική και αλβανική και ένας Βρετανός απεσταλμένος ο οποίος θα έδινε το παρών μόνο όταν του το ζητούσαν οι μειονότητες. Στη συνάντηση της Κονίσπολης μετείχαν οι Αλέξης Γιάνναρης, Haki Rushiti, εκπρόσωπος του Απελευθερωτικού Μετώπου Αλβανίας, οι Rexhep Plakuκαι Qemal Karagjiozi απεσταλμένοι της Επιτροπής του ΚΚ Αλβανίας για την περιφέρεια Αργυροκάστρου.
Στην «Απόφασιν» αναφερόταν ότι:
"Η λύσις αυτή (ενν. της συγκρότησης αντιφασιστικών οργανώσεων) εκατέρωθεν εντός των γραμμών του σημερινού πολέμου διά την ελευθερίαν και την αυτοδιάθεσιν των λαών θα βοηθήσει την ένωσιν εις τον πόλεμον αδελφώνοντας τους γειτονικούς λαούς. Αυτός είναι ο μόνος κατάλληλος δρόμος διά εργασίαν άμεσον και αποδοτικήν".
Ιδιαίτερη σημασία έχει η διάταξη 6 της «Αποφάσεως»:
"Παρέχεται αμνηστία (χάρις) γενικήν διά όλους εκείνους οι οποίοι μέχρι τώρα έχουν εργασθεί κακώς τάσσοντες τα πολιτικά ζητήματα όσων και εις την ιδιωτικήν ζωήν, αποτελέσματα της διαφθοράς του φασισμού και του άτυπου σοβινισμού".
Η διάταξη αυτή αφορούσε τόσο τους Τσάμηδες που ομαδικά και αβίαστα είχαν ταχθεί με τους κατακτητές όσο και τους Βορειοηπειρώτες που συνεργάστηκαν με τον Ναπολέοντα Ζέρβα.
Αν και αρχικά οι δύο πλευρές χαρακτήρισαν πολύ σημαντική τη συμφωνία της Κονίσπολης σύντομα η «Απόφασις» κρίθηκε λανθασμένη και ακυρώθηκε αρχικά από την Περιφερειακή Επιτροπή Αργυροκάστρου και έπειτα από την Πανηπειρωτική Επιτροπή του ΕΑΜ.
Ήταν σαφές όμως ότι οι συμφωνίες αυτές δεν μπορούσαν να υιοθετηθούν από τα ευρύτερα πληθυσμιακά στρώματα.
Στο σύντομο χρονικό διάστημα στο οποίο βρισκόταν σε ισχύ, η Συμφωνία της Κονίσπολης, έδωσε θάρρος στους Βορειοηπειρώτες που άρχισαν να ελπίζουν σε κάποια μορφή αυτονομίας. Συγκροτήθηκαν τρία ένοπλα σώματα, με επικεφαλής άτομα εγνωσμένου κύρους, που προπαγάνδισαν την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου και την ένωσή της με την Ελλάδα. Η δράση της επιτροπής, (γνωστής και ως αρχηγείο) διήρκησε ενάμιση μήνα. Στη συνέχεια, οι Αλβανοί κομμουνιστές εξαπέλυσαν ανηλεείς διωγμούς εναντίον των Βορειοηπειρωτών που ήταν μέλη των ομάδων αυτών. Σημειώθηκαν αιματηρές αψιμαχίες και ασκήθηκε ωμή βία από ένοπλα επίλεκτα τμήματα που αναπτύχθηκαν στην περιοχή. Οι ένοπλες εθνικιστικές ομάδες υπό τον Χρήστο Πύλο υποχώρησαν στη Δρόβιανη, ενώ στον Θεολόγο συγκροτήθηκαν με το Τάγμα «Τσαμουριά» (Cameria») και διαλύθηκαν. Οι αρχηγοί Γιώργος Ζώτος και Λευτέρης Γκουβέλης αφοπλίσθηκαν και διαπομπεύθηκαν σε ευρεία παλλαϊκή συγκέντρωση στη Δρόβιανη.
Η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚ Αλβανίας έστειλε εσπευσμένα στην περιοχή τον σκληροπυρηνικό Haki Toska ο οποίος με αιματηρά μέτρα βίας και καταστολής αποκατέστησε την τάξη… Ήταν πλέον ξεκάθαρες οι προθέσεις της αλβανικής κομμουνιστικής ηγεσίας. Οι Έλληνες κομμουνιστές «υποχώρησαν μεταμελημένοι»,όπως γράφει ο Σταύρος Ντάγιος, ύστερα από τις αυστηρές συστάσεις των Αλβανών κομμουνιστών και ως τον Απρίλιο του 1944, οπότε αποχώρησαν οριστικά από την Αλβανία, «εφήρμοσαν πιστά την ιδεολογική πλατφόρμα του ΚΚΑ», με το αιτιολογικό ότι πλέον η μειονότητα είχε δικά της στελέχη.
Υπήρχε βέβαια και μια σχέση εξάρτησης-υποχρέωσης του ΕΑΜ από τους Αλβανούς, καθώς σύμφωνα με τη Διαταγή 268/1943 του αλβανικού Γενικού Επιτελείου Στρατού, στάλθηκε στο ΕΑΜ τυπογραφικό χαρτί, ιατροφαρμακευτικό υλικό, είδη ένδυσης και υπόδησης, τα οποία παρείχαν στους Αλβανούς οι Βρετανοί…
Οι Τσάμηδες – Η τύχη των δωσίλογων στην υπόλοιπη Ευρώπη
Για τους Τσάμηδες, έχουμε γράψει αρκετά άρθρα. Έχουμε στη διάθεσή μας και άλλες πηγές και θα επανέλθουμε κάποια στιγμή με νέα στοιχεία, αν και τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Οι Έλληνες της Αλβανίας εντάχθηκαν στον αντιφασιστικό αγώνα, συνεργαζόμενοι με τις αντιστασιακές οργανώσεις της χώρας, οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες έκαναν ακριβώς το αντίθετο. Να παραθέσουμε εδώ ένα άγνωστο γεγονός. Ο Γκαλεάτσο Τσιάνο (Galeazzo Ciano), Ιταλός Υπουργός Εξωτερικών και γαμπρός του Μουσολίνι, ήταν αποφασισμένος να κατακτήσει ένα κομμάτι της Ελλάδας και να το προσφέρει στην Αλβανία, την οποία θεωρούσε ένα είδος προσωπικού πριγκιπάτου, όπως γράφει ο Εμανουέλε Γκράτσι, ο Ιταλός πρεσβευτής που επέδωσε το τελεσίγραφο του Μουσολίνι στον Ι. Μεταξά.
Ο Τσιάνο, ήταν αλαζονικός και βίαιος και αποτιμούσε τον αλβανικό πολιτισμό ίσο με «ολίγες δεσμίδες χαρτονομίσματος» (!). Σε συνάντηση του Τσιάνο με τον Γκράτσι, στις 30 Απριλίου 1939, ο γαμπρός του Μουσολίνι ζήτησε από τον πρέσβη του να υποδείξει τρόπους και να εντοπίσει μουσουλμάνους Τσάμηδες που θα αναλάμβαναν τη δολοφονία του Έλληνα Βασιλιά Γεώργιου Β’, που θεωρούσε ότι ευνοεί τα βρετανικά σχέδια. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν έγινε. Δεν υπάρχουν και πληροφορίες ότι, έστω, το σχέδιο αυτό προχώρησε. Μάλλον άρχισε και τελείωσε στο μυαλό του Τσιάνο…
Όπως είναι γνωστό, μετά την απώθηση των Γερμανών από την Ήπειρο, τον Οκτώβριο του 1944, 15.000-17.000 μουσουλμάνοι Τσάμηδες (σύμφωνα με την καταγραφή της UNRRA), εγκατέλειψαν τη Θεσπρωτία και κατέφυγαν διωκόμενοι με τους υποχωρούντες Γερμανούς στην Αλβανία, έχοντας το στίγμα του κατοχικού δωσίλογου και του συνεργάτη των Ιταλών και των Γερμανών. Το σύνολο της κοινής γνώμης στην Ελλάδα και την Ευρώπη, καταδίκασε τον δωσιλογισμό των Τσάμηδων. Τον Μάιο του 1945, το Ειδικό Δικαστήριο Δωσίλογων των Ιωαννίνων, τεκμηρίωσε εκατοντάδες δολοφονίες Ελλήνων, απαγωγές, εξαφανίσεις, βιασμούς γυναικών, χιλιάδες πυρπολήσεις κατοικιών και λεηλασίες χωριών από Τσάμηδες. Με την υπ’ αριθμ. 344/23-5-1945 απόφασή του, το Δικαστήριο καταδίκασε ερήμην 1.930 Τσάμηδες, πολλούς από τους οποίους με τη θανατική ποινή, ως εγκληματίες πολέμου και συνεργάτες των κατακτητών.
Με την απόφαση υπ’ αριθμ. 50862/38254 της 16/1/1947, του Υπουργείου Στρατιωτικών, από τους Τσάμηδες αφαιρέθηκε και η ελληνική ιθαγένεια και απαλλοτρίωση των περιουσιών της με αποδιδόμενες κατηγορίες για εθνική προδοσία.
Ακόμη και σήμερα, 75 χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, συχνά πυκνά οι Αλβανοί θέτουν θέμα Τσάμηδων και Τσαμουριάς, ζητώντας επιστροφή τους στη Θεσπρωτία, απόδοση των περιουσιών τους κλπ. Τι έγινε όμως στην υπόλοιπη Ευρώπη, με τους συνεργάτες των ναζί και των φασιστών το 1944-1945; Ας δούμε μερικές περιπτώσεις.
Στη Γιουγκοσλαβία, 100.000 δωσίλογοι Κροάτες που είχαν συνεργαστεί με τους ναζί, κυνηγήθηκαν από τους παρτιζάνους του (Κροάτη) Τίτο. 40.000 εκτελέστηκαν επί τόπου, χωρίς καν να παραδοθούν ως αιχμάλωτοι πολέμου όπως όριζαν οι συμφωνίες των συμμάχων. Επίσης, οι Γιουγκοσλάβοι εκτέλεσαν ή απέλασαν χιλιάδες εθνοτικά Ούγγρους, χαρακτηρίζοντάς τους όλους συλλήβδην ως σφαγείς για τις ωμότητες του Ιανουαρίου του 1942. 1.000.000 Πολωνοί εγκατέλειψαν τις εστίες τους στη δυτική Ουκρανία. 500.000 Ουκρανοί έφυγαν από την Πολωνία για την ΕΣΣΔ, από τον Οκτώβριο του 1944 ως το 1946. Η Βουλγαρία υποχρέωσε 140.000 Τούρκους και Ρομά να καταφύγουν στην Τουρκία, οι Ρουμάνοι απελάσαν τους Ούγγρους, κυρίως της Τρανσιλβανίας, και αντίστροφα οι Ούγγροι απέλασαν Ρουμάνους. Γερμανόφωνοι Τσέχοι, απελάθηκαν από την Τσεχοσλοβακία και τους αφαιρέθηκε ένα χρόνο μετά η τσεχοσλοβακική ιθαγένεια. Ιταλοί, έφυγαν διωγμένοι από τη Γιουγκοσλαβία κλπ. Όπως γράφει εύστοχα ο Δρ Σταύρος Ντάγιος: «Σε όλη την Ευρώπη λειτούργησε πλημμελώς και βιαίως το εθιμοτυπικό δίκαιο της συλλογικής τιμωρίας, με αποτέλεσμα όλο το 1945 να συντελείτο μια ανίδωτη (=πρωτοφανής) κινητοποίηση εθνοκάθαρσης, γενοκτονίας και μετεγκατάστασης πληθυσμών, η οποία είχε αρχίσει λίγο πριν τη λήξη του πολέμου».
Κ.Κ.Ε και Τσάμηδες
Όπως έχουμε αναφέρει, τόσο τα πολιτικά κόμματα, όσο και η κοινή γνώμη καταδίκασε τους Τσάμηδες και τα εγκλήματά τους. Η στάση του Κ.Κ.Ε, ήταν όμως διαφορετική… Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά περιστατικά. Οι Τσάμηδες, ως το 1947 απαιτούσαν την άμεση επιστροφή τους «στην πατρίδα τους και εγγυήσεις για τη ζωή και τις περιουσίες τους». Οι Αλβανοί κομμουνιστές, πίστεψαν αρχικά ότι το ζήτημα των Τσάμηδων μπορούσε να επιλυθεί με μυστικές διμερείς συμφωνίες του ΕΑΜ με το ΚΚ Αλβανίας, παρακάμπτοντας το επίσημο ελληνικό κράτος.
Στις 27-28 Δεκεμβρίου 1944, στη μυστική συνάντηση της Κομματικής Επιτροπής Αργυροκάστρου της Πανηπειρωτικής Επιτροπής του ΕΑΜ, οι Άρης Βελουχιώτης και Στέφανος Σαράφης, συζήτησαν την έκρυθμη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στην Ελλάδα με τα Δεκεμβριανά. Ο Βελουχιώτης απάντησε ότι προς το παρόν «δεν ενδεικνυόταν η επιστροφή τους», αλλά στο άμεσο μέλλον, όταν το ΕΑΜ θα είχε υπό τον έλεγχό του μια ολόκληρη την Ήπειρο, θα «λυνόταν» οριστικά το θέμα τους, αφού η θέση του ΕΑΜ, όπως τη διατύπωσε και η Πανηπειρωτική Επιτροπή σε εγκύκλιο προς τις οργανώσεις της στις 8 Φεβρουαρίου 1945, ήταν η ανεμπόδιστη επιστροφή των Τσάμηδων. Ενθαρρυμένοι από την απόφαση αυτή, τον Μάρτιο του 1945, πολλοί Τσάμηδες, έχοντας υπέρ τους και την απάθεια του ΕΑΜ της περιοχής, επιχείρησαν να επιστρέψουν στη Θεσπρωτία, με αποτέλεσμα να σημειωθούν αιματηρές συγκρούσεις με τους ντόπιους και να υπάρξουν μερικές δεκάδες θύματα στους Φιλιάτες.
Ήταν φανερό, ότι η αλβανική πλευρά θα χρησιμοποιούσε το, λεγόμενο, «τσάμικο», ως αντίβαρο στο βορειοηπειρωτικό που θα ήταν ένα από τα θέματα της Διάσκεψης Ειρήνης του Παρισιού.
Λίγες μέρες μετά τα αιματηρά επεισόδια των Φιλιατών, στις 19 Μαρτίου 1945, η αλβανική κυβέρνηση κάλεσε τους συμμαχικούς εκπροσώπους στα Τίρανα και τους εξέφρασε την έντονη διαμαρτυρία της για τα ειδεχθή εγκλήματα των ελληνικών αρχών σε βάρος των Τσάμηδων, ζητώντας την παρέμβασή τους για τη συνολική διευθέτηση του ζητήματος. Στις 27 Μαρτίου 1945, Τσάμηδες πραγματοποίησαν ογκώδη πορεία διαμαρτυρίας κατά των «ειδεχθών εγκλημάτων του στρατηγού Ζέρβα», στην Κονίσπολη, κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα.
Τον Νοέμβριο του 1945, όταν ο Βρετανός Υφυπουργός Εξωτερικών Hector McNeil επισκέφθηκε την Ελλάδα, οι Τσάμηδες απευθύνθηκαν προς αυτόν, ζητώντας από τους συμμάχους να παρέμβουν για να δοθεί ένα τέρμα στο «εκτυλισσόμενο αίσχος εις βάρος τους».
Διερευνητική Επιτροπή, η οποία συστάθηκε από τον Ο.Η.Ε. το 1947, απέτυχε να εξετάσει τα εθνοτικά θέματα κατά μήκος των ελληνοαλβανικών συνόρων, όπως παραδεχόταν τον Ιούνιο του 1948.
Το ΚΚΕ, διαχώρισε και πάλι τη θέση του από τα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα. Θεωρούσε τους Τσάμηδες θύματα των ειδεχθών ανοσιουργημάτων του στρατηγού Ζέρβα και της ελληνικής αντίδρασης, καταδίκαζε τις ωμότητες σε βάρος τους, ενώ σχεδόν αποσιωπούσε το ένοχο παρελθόν των Τσάμηδων και τη συνεργασία τους με τους κατακτητές. Σε επανειλημμένα δημοσιεύματά του ο «Ριζοσπάστης», έκανε αναπαραγωγή των δηλώσεων του Ενβέρ Χότζα ή άλλων Αλβανών αξιωματούχων για τους Τσάμηδες, ουσιαστικά υιοθετώντας τις ανακρίβειες που αυτοί έλεγαν. Στις 28 Ιουλίου 1946,ο «Ριζοσπάστης» δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Οι σφαγές και οι λεηλασίες του Ζέρβα στη Θεσπρωτία: ένα ιστορικό έγγραφο». Με αυτό, το Κ.Κ.Ε. καταδίκαζε δημόσια, τις ωμότητες και τα εγκλήματα του Ζέρβα στην Ήπειρο, μέσω επιστολής ενός Συνταγματάρχη Πεζικού, που λεγόταν Νικόλαος Κατηφόρης και είχε κάνει επιτόπια έρευνα στη Θεσπρωτία.
Στις 11 Φεβρουαρίου 1947, ο «Ριζοσπάστης» φιλοξενούσε δημοσίευμα με την αγόρευση του Αλβανού Συνταγματάρχη Νέστι Κερέντζι για τους Τσάμηδες, ενώπιον της Διερευνητικής Επιτροπής του Ο.Η.Ε
«Η πιο απηνής τραγωδία για την αλβανική μειονότητα συντελέσθηκε τον Ιούνιο του 1944 από την 10η Μεραρχία του ΕΔΕΣ, διοικούμενη από τον Αντισυνταγματάρχη Αριστείδη Καμάρα, η οποία πυρπόλησε πόλεις και χωριά», ισχυριζόταν ο Κερέντζι.
Η άμεση εμπλοκή της Αλβανίας στον ελληνικό εμφύλιο, υποβίβασε την υπόθεση των Τσάμηδων. Όπως είδαμε σε προηγούμενο άρθρο μας, η προσπάθεια για ένταξή τους στον ΔΣΕ, είχε πενιχρά αποτελέσματα. Ωστόσο, η στάση του ΚΚΕ στο λεγόμενο «τσάμικο», ήταν τουλάχιστον περίεργη και ακατανόητη.
Ανάλογη ήταν και η στάση του ΚΚΕ στο θέμα των «σλαβόφωνων» της Μακεδονίας, όπως θα δούμε σε μελλοντικό μας άρθρο.
Ευχαριστούμε θερμά τον Δρα Σταύρο Ντάγιο που μας έδωσε την άδεια να χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από το βιβλίο του «ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ-ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ. Συνεργασία και μυστικές συμφωνίες του ΚΚΕ με την Αλβανία», εκδόσεις LITERATUS 2019 και για τις πρόσθετες πληροφορίες που μας έδωσε σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε μαζί του.
Η σημερινή μέρα είναι βαθιά χαραγμένη στην ιστορία του νησιού μας λόγω των τραγικών συμβάντων της 9ης Ιουλίου 1821. Τα γεγονότα εκείνης της αποφράδας μέρας ταξίδεψαν και σε άλλες χώρες, με διάφορους τρόπους. Εμείς σήμερα θα παραθέσουμε τις 2 ανώνυμες επιστολές που στάλθηκαν από την Ζάκυνθο, σε μια Ιταλική εφημερίδα, όπου μαρτυρά τις σφαγές και τα δεινά που πέρασε το νησί εκείνες τις μέρες.
Σύμφωνα με το Θεόδωρο Παπαδόπουλο, διαπρεπή κύπριο ιστορικό, η αρχαιότερη και πλέον αυθεντική μαρτυρία για τα γεγονότα της 9ης Ιουλίου 1821 είναι δύο ανταποκρίσεις από την Κύπρο στην Ιταλική εφημερίδα Notizie del Giorno, στις οποίες καταγράφονται επακριβώς τα γεγονότα.
Παραθέτουμε πιο κάτω τις ανταποκρίσεις αυτές όπως μεταφράστηκαν από το Γ. Χατζηκωστή.
Εφημερίδα της Ρώμης, αρ. φύλλου 43, 25 Οκτωβρίου 1821
Ζάκυνθος, 8 Οκτωβρίου. Λεπτομέρειες της οικτρής θέσης των κατοίκων της Κύπρου, προερχόμενες από αυθεντικές επιστολές σταλμένες από τη Λάρνακα στις 16 και 22 Αυγούστου.
Μετά τα αποτρόπαια γεγονότα, τα οποία συνέβησαν στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έφθασε και στην Κύπρο το διάταγμα να αφοπλιστούν οι εκεί κάτοικοι. Όντως ο γενικός διοικητής της απαγόρευσε αμέσως την κατοχή και τη χρήση οποιουδήποτε είδους πυροβόλου όπλου ή τέμνοντος οργάνου. Αυτά αφαιρέθηκαν και από τους δυτικούς, τους αρμένιους και τους μαρωνίτες. στερήθηκαν επίσης των εργαλείων τέχνης του ο καθένας, και οι κρεοπώλες, αλλαντοπώλες, οι γεωργοί και όλοι οι άλλοι. Τα πυρομαχικά, τα οποία επωλούντο στα καταστήματα χωρίς να καταβληθεί η τιμή τους μεταφέρθηκαν και αποθηκεύτηκαν στο φρούριο.
Κάποιος λεγόμενος Σάββας, είχε κρύψει ένα βαρέλι με μπαρούτι σε ένα δωμάτιο της ενοριακής εκκλησίας της Λευκωσίας που ονομάζεται Φανερωμένη. Όταν το πληροφορήθηκε αυτό ο προαναφερθείς διοικητής έσπευσε εκεί και όταν βρέθηκε το μπαρούτι, διέταξε να μεταφερθεί στο φρούριο. Ευτυχώς ο Σάββας βρισκόταν στη Λάρνακα και μόλις άκουσε αυτό που συνέβη θεώρησε καλό να κρυφτεί. Έτσι μια και δεν κατέστη δυνατό να τον βρουν, συνελήφθη στη θέση του ο παπά Λεόντιος, εφημέριος αυτής της εκκλησίας, άνθρωπος αγαπητός σε όλους και οι σωματοφύλακες τους έκοψαν το κεφάλι στη μέση της αγοράς. Ανικανοποίητοι απ’ αυτό αποκεφάλισαν άλλους πέντε έλληνες, δύο μοναχούς και τρεις λαϊκούς, που θεωρήθηκαν ένοχοι όχι για τίποτα άλλο αλλά γιατί έκρυψαν μερικά όπλα ή γιατί παλαιότερα είχαν κάποια αντιπαράθεση με τους τούρκους. Όταν έγιναν γνωστές αυτού του είδους οι σφαγές, όχι μόνο ο Σάββας αλλά και οι προύχοντες Χατζή Λοής και Χατζή Πετράκης, από την Κυθρέα, αναχώρησαν με πλοίο για να αποφύγουν την οργή του Διοικητή. Με την άφιξη όμως δύο χιλιάδων στρατιωτών από τον Άγιο Ιωάννη της Άκκρας και άλλων χιλίων που ζητήθηκαν από τις 3 του περασμένου Μαΐου, τα πράγματα άρχισαν να παίρνουν πιο φρικτή όψη.
Μια Κυριακή ένα απόσπασμα 80 τούρκων στρατιωτών, ενώ βάδιζε προς τον Άγιο Παντελεήμονα για να προστατεύσει την παραλία, πέρασε μπροστά από τη λατινική εκκλησία, την οποία λειτουργούσαν οι μοναχοί του Τάγματος των Ταπεινών Φραγκισκανών. Ενώ ακόμα ετελείτο η θεία λειτουργία, είχαν το θράσος να πυροβολήσουν προς τα κει με τα όπλα τους, με αποτέλεσμα ο πολύς καπνός να καλύψει τον ναό με σκοτάδι, προκαλώντας φρικτό τρόμο στο εκκλησίασμα και κυρίως στις καθολικές κυρίες, που έπεσαν ημιθανείς στο πάτωμα. Συνεχίζοντας την πορεία τους οι στρατιώτες αυτοί, όταν έφθασαν στην κατοικία του προξένου της S. M. Cristianissima (της Α.Μ. του αυτοκράτορα της Γαλλίας), με τους πυροβολισμούς τους καταξέσχισαν τη σημαία της. Η προσβολή αυτή και η επίθεση που έγινε δυσαρέστησε πάρα πολύ όλους τους έντιμους προξένους των ευρωπαϊκών χωρών, οι οποίοι διαμαρτυρήθηκαν στο Διοικητή στη Λευκωσία. Εκείνος όμως δεν τους έδωσε καμία σημασία, με αποτέλεσμα να μείνει ιδιαίτερα προσβεβλημένος ο έντιμος πρόξενος της Γαλλίας, γιατί δεν μπόρεσε να πάρει καμία ικανοποίηση. Τότε μαζί με τους άλλους προξένους ναύλωσαν ένα πλοίο για μεταφέρει τα μηνύματα τους στους εντιμότατους πρέσβεις και τους άλλους εκπροσώπους παρά την Υψηλή Πύλη. κατά την επιστροφή όμως του πλοίου οι απαντητικές επιστολές κατασχέθηκαν από τους Υδραίους. Στο μεταξύ ο Διοικητής, ο οποίος προέβλεπε τις συνέπειες της βάρβαρης συμπεριφοράς του, έγραψε στον μεγάλο ναύαρχο καπουδάν πασά, υπό την προστασία και τις διαταγές του οποίου βρίσκεται το νησί αυτό, κατηγορώντας τους κυπρίους ότι ήσαν επαναστάτες και διατηρούσαν μυστική αλληλογραφία με τους Υδραίους. Ο εν λόγω πασάς περιορίστηκε να τον διατάξει να εξετάσει καλά το πράγμα, ο Διοικητής όμως, αντιθέτως, συμπεριφέρθηκε κατά εντελώς διαφορετικό τρόπο. και ταυτόχρονα έδειξε και ένα πιο ωμό χαρακτήρα.
Έγραψε σε όλους τους επισκόπους του νησιού να μεταβούν στη Λευκωσία μαζί με τους κοτζαμπάσηδες, δηλαδή τους προκρίτους και τους άλλους αξιωματούχους, γιατί έπρεπε να τους ανακοινώσει ένα φιρμάνι. Εκείνοι έφθασαν στην πρωτεύουσα στις 7 του περασμένου Ιουλίου και στις 9 Ιουλίου τους υποχρέωσε να πάνε στο Σεράγιο, που ήταν η έδρα του. Αφού έδωσε εντολή να κλειστούν οι πύλες της πόλης και του Σεραγίου, αρχίζοντας τους αποκεφαλισμούς από τον επίσκοπο της Λάρνακας, διέταξε το ίδιο και για τους επισκόπους της Πάφου και της Κερύνειας και απαγχόνισε τον μακαριότατο αρχιεπίσκοπο όλου του νησιού Κυπριανό μαζί με τον αρχιδιάκονο του. Μόνο ο επίσκοπος Τριμυθούντος κατάφερε να φύγει κρυφά από το νησί φθάνοντας τελικά στην Ανκόνα, στο λοιμοκαθαρτήριο της οποίας βρίσκεται τώρα με δύο ανεψιούς του. Μη αρκούμενος στο αίμα που χύθηκε μέχρι τότε, θέλησε ακόμα να αποκεφαλισθούν οι Μασούρηδες, ο γιός του Γλυκύ και ένας ιερέας. Για κείνη την ημέρα έδωσε διαταγή να σταματήσει η σφαγή, γιατί έπρεπε να ασχοληθεί με τη σύγκληση του Διβανίου για την εκλογή νέων επισκόπων, εκείνων που κατείχαν τις σημαντικότερες θέσεις.
Στις 10 του ίδιου μήνα επανήλθε στη διάπραξη και άλλων σφαγών. Διέταξε να κόψουν τα κεφάλια όλων των προκρίτων της πόλης και των άλλων περιοχών, ανάμεσα στους οποίους οι προύχοντες Σολομωνίδης, Οιικονομίδης, Αντωνόπουλλος, Πιεράκης, Ζωγράφος, Κουρτελλάρης και άλλοι. Παρομοίως διέταξε να απαγχονισθούν όλοι οι ηγούμενοι των μοναστηριών, προβαίνοντας και σε κατάσχεση της περιουσίας των, ειδικότερα εκείνης του λαμπρού μοναστηριού του Κύκκου, αφού διέταξε να κόψουν το κεφάλι του αρχιμανδρίτη, διαρπάζοντας πρώτα κτήματα, ασημικά, ακόμα και ιερά σκεύη. Στην ίδια αποστέρηση υπέβαλε και μερικούς έλληνες, που βρίσκονταν στην υπηρεσία των ανώτερων αξιωματούχων του Σεραγίου και του Μεκκεμί ή της κατοικίας του Μουφτή, και τους υποχρέωσε διά της βίας να γίνουν τούρκοι. Την ίδια τύχη υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν και τα παιδιά των σφαγιασθνέντων προκρίτων και πολλοί άλλοι.
Αρ. φύλλου 44, 2 Νοεμβρίου 1821
Ζάκυνθος, 8 Οκτωβρίου. Τέλος των λεπτομερειών για την οικτρή κατάσταση των κατοίκων της Κύπρου
Στις 11 του προαναφερθέντος Ιουλίου εξεδόθη η μοιραία δικαστική θανατική απόφαση να αποκεφαλισθούν, ενώπιον των δικαστηριακών υπαλλήλων, δύο ενεψιοί του αρχιεπισκόπου και τρία άλλα άτομα. Την ίδια ποινή υπέστησαν οι έλληνες μεγαλέμποροι της Λευκωσίας, της Λάρνακας, της Λεμεσού και άλλων, οι πρωθιερείς και άλλοι έλληνες πρόκριτοι. Τι περισσότερο να πει κανείς! Το ίδιο έγινε και στις 12 του μηνός στους προκρίτους της Λεμεσού και σε άλλους τρεις κατοίκους εκείνης της πόλης, και σε πολλούς κληρικούς και λαϊκούς. Καθημερινά ο εν λόγω Διοικητής δεν επεδίωκε τίποτε άλλο παρά να φέρνει από όλα τα μέρη της νήσου αθώα και δυστυχισμένα πλάσματα. με σκοπό να χύνεται ολοένα και περισσότερο το αίμα των χριστιανών, των μοναχών, των ιερών, υποβάλλοντος τους στις πιο εξαντλητικές ανακρίσεις και επιτηρώντας αυστηρά τους ανακριτές, για να τους έχει κάτω από τον έλεγχο του. Μετά απ’ αυτό έφθασε στην αξεπέραστη ωμότητα να βάζει να σφάζουν μεταξύ ιερέων και κληρικών άλλοτε 10, άλλοτε 15 και άλλοτε 20 κάθε μέρα. Κι’ αν περνούσε κάποια μέρα χωρίς κανένα απ’ αυτά τα θύματα, την επόμενη τα διπλασίαζε, για να τα ξαναφέρνει στον ίδιο αριθμό.
Με παρόμοιο απαίσιο σύστημα αφάνισε τους προκρίτους, τους ηγούμενους, τους πρωθιερείς. για να διαφύγουν τον θάνατο, μερικοί, μεταμφιεζόμενοι σε δυτικούς, επιβιβάζονταν σε πλοία είτε για τη Γένοβα είτε για τη Μασσαλία και το Λιβόρνο. Μεταξύ τους φάνηκαν πολύ τυχεροί ο επίσκοπος Τριμυθούντος, ο αρχιμανδρίτης και έξαρχος του θανατωθέντος αρχιεπισκόπου Κυπριανού, οι οποίοι αφού έκοψαν τα μαλλιά τους και ξύρισαν τα γένια, ντυμένοι φράγκικα, αναχώρησαν με πλοία για την Ευρώπη. Αυτό όμως δεν τελεσφόρησε σε δύο άλλους, οι οποίοι αναγνωρίστηκαν, καθώς διέφευγαν, συνελήφθησαν και ακολούθως αποκεφαλίστηκαν. Εξ’ αιτίας αυτού προκλήθηκε μεγάλος τρόμος στις ψυχές εκείνων που ήλπιζαν να λυτρωθούν με τη φυγή. Ωστόσο για να ξεπεράσουν τα έσχατα αυτά δεινά, αντιμετωπίζουν τον κάθε κίνδυνο με τόλμη: έτσι πολυάριθμες οικογένειες, ακόμα και με τα ρούχα που φορούν, ετοιμάζονται να γλυτώσουν από κει με τη φυγή. Κανένας, τέλος, δεν θέλει πια να μείνει σ’ εκείνο το νησί, με τους ίδιους τους ευρωπαίους να διευκολύνουν την αναχώρηση τους, η οποία από πολλούς ήδη πραγματοποιείται, ενώ άλλοι ετοιμάζονται, με αποτέλεσμα σε λίγο το νησί να αποβεί μια έρημος.
Ανάμεσα στις τόσες βαρβαρότητες του τούρκου Διοικητή αξίζει ακόμα να σημειωθεί ότι διατάσσει να κατεδαφιστούν όλα τα αρχοντικά των ελλήνων και αρμενίων νοικοκυραίων, αφήνοντας μόνο το ισόγειο, έτσι που εκείνοι που θα επιβιώσουν να μη μπορούν πια να κατοικούν σε ψηλές κατοικίες και μεγαλοπρεπή σπίτια, αλλά σε κείνα που τώρα παρουσιάζουν την εικόνα ευτελών αγροτικών χαμόσπιτων. Οικτίροντας οι πρόξενοι και οι ευρωπαίοι έμποροι την αξιοθρήνητη κατάσταση των πολυάριθμων αυτών πολιτών, ιδίως των αγοριών και των κοριτσιών, δέχονται να τους κρύβουν στις κατοικίες τους. Και μολονότι ο τούρκος Διοικητής δεν επιτρέπεται να κάνει να κάνει έρευνες σ’ αυτές, επιχειρεί να τους δελεάσει να γίνουν τούρκοι, επιμένει στους πρόξενους να του τους παραδώσουν, είτε με παρακλήσεις είτε με απειλές, διακηρύσσοντας ότι διαφορετικά θα πάει ο ίδιος να τους συλλάβει στα σπίτια τους. Βλέποντας στη συνέχεια ότι οι πρόξενοι για να σώσουν από βέβαιο θάνατο τόσους δυστυχισμένους, δεν κάμπτονται στα σχέδια του, θέλει να γράψει στην Κωνσταντινούπολη για να πάρει έγκριση ότι είναι ανάγκη να μπει στα σπίτια των προξένων. Συνέβη ακόμα πολλές έγκυες γυναίκες, στη θλιβερή αγγελία του βάρβαρου θανάτου των συζύγων τους, αφού έφεραν στο φως τα πρόωρα έμβρυα τους, να πεθάνουν κι’ αυτές από τον καημό.
Για όλα αυτά ακούονται παντού στεναγμοί, και όλα είναι γεμάτα τρόμο και ταραχή: γιατί και οι χωρικοί είτε υφίστανται το τεράστιο βάρος των φόρων είτε μη μπορώντας να τους καταβάλουν, σύρονται στη φυλακή μέσα σε βαριά δεσμά και σε ασιτία. Σε ποιον δεν θα έπρεπε να γεννιέται ευσπλαχνία βλέποντας εκείνο το νησί να ερημώνεται από τους ντόπιους έλληνες, οι οποίοι σφάζονται ή τρέπονται σε φυγή ή υποχρεώνονται να σπασθούν τη μωαμεθανική θρησκεία ή τέλος να είναι βαθιά βουτηγμένοι μέσα στον τρόμο, στις βαρβαρότητες και στους φόρους, εξ’ αιτίας των οποίων σβήνουν μισοπεθαμένοι;
Σε πολλούς δυστυχισμένους προστίθεται ως αποκορύφωμα, το γεγονός ότι εδώ και πολλά χρόνια δεν θυμούνται στον τόπο πιο μεγάλη συγκομιδή όλων των προϊόντων όσο αυτόν τον χρόνο: κανένας από τους κατοίκους, εξ’ αιτίας αυτών των θλιβερότατων γεγονότων δεν μπόρεσε να ευχαριστηθεί ή να επωφεληθεί απ’ αυτά. Κανένας έμπορος, πραγματικά δεν υπάρχει, ο οποίος να ενδιαφέρεται για τα προϊόντα, παρά τις εξευτελιστικές τιμές τους. μολονότι ένας τράγος μπορεί να βρεθεί στην τιμή των δύο λιρεττών, 40 κιλά σιτάρι για μια και μισή λιρέττα και 40 κιλά κριθάρι για μια λιρέττα και, με τον ίδιο τρόπο, αντιστοίχως κάθε άλλο είδος προμηθειών. Οι έμποροι έχοντας εμπιστευθεί τα εμπορεύματα τους και χρήματα σε άτομα που έχουν ήδη σφαγεί ή διαφύγει ή τους κατασχέθηκαν οι περιουσίες ή εξαθλιώθηκαν οικονομικά ξε’ αιτίας του πλήθους των φόρων καταντούν να πτωχεύσουν. Όλοι οι ναοί και τα μοναστήρια των ελλήνων, πλούσια από ακίνητη περιουσία από δωρεές, από συνδρομές και από άφθονα ιερά σκευή, έχουν πια εντελώς ξεγυμνωθεί με τον ίδιο τρόπο που οι αγροί έχουν ερημωθεί, η γεωργία παντελώς καταστραφεί και οποιαδήποτε δοσοληψία και εμπόριο έχουν ανασταλεί.
Φαίνεται λοιπόν ότι ο τούρκος αυτός Διοικητής έχει κάνει όρκο να καταστρέψει και να εξολοθρεύσει όλο τον ελληνικό πληθυσμό. Όμως και οι οικογένειες των προξένων της Γαλλίας, της Νεάπολης, της Ρωσσίας και άλλων έχουν ήδη αναχωρήσει με πλοία για την Ευρώπη και το ίδιο ετοιμάζονται να κάνουν και άλλες οικογένειες των ευκατάστατων ευρωπαίων που διέμεναν εδώ. Παραμένουν επί του παρόντος μόνο οι πρόξενοι για να καταγίνονται με τα διπλωματικά τους καθήκοντα. Ακολούθως αναχώρησε από την Κύπρο ένα ναπολιτάνικο πλοίο κατευθυνόμενο στο Λιβόρνο, φορτωμένο με ελληνικές και ευρωπαϊκές οικογένειες. Άλλα πλοία, γαλλικά, σαρδηνιακά και αυστριακά εκμισθώνονται για να μεταφέρουν τις απομένουσες ευρωπαϊκές οικογένειες και εκείνους τους έλληνες που θα μπορέσουν να εξασφαλίσουν τη διαφυγή τους μεταμφιεζόμενοι. και τώρα το νησί αυτό θα παραμείνει πιο πολύ ένα καταφύγιο αγριμιών παρά ένα ενδιαίτημα ανθρώπων.
* Το κείμενο δημοσιεύθηκε πρώτα στην εφημερίδα Ξυλότυμβος.
