Οι Αρμάνοι Βλάχοι - (Βιβλίο)! - Vllehët Arumunë-Libër!

152197457-Vllehte-Arumune-by-Nikolaos-I-Mertzos.pdf

ΟΙ ΑΡΜΑΝΟΙ ΒΛΑΧΟΙ by Πελασγός Κορυτσάς

Ευάγγελος Ζάππας, ο ελληνόβλαχος Βορειοηπειρώτης στον οποίο χρωστούμε τιμές ήρωα

Σε δυόμισι μήνες το Ζάππειο Μέγαρο οφείλει να μνημονεύσει τα 150χρονα μετά θάνατον αυτού του μεγάλου Εθνικού Ευεργέτη. Προκαταλαμβάνω της εναπομείναντος περιόδου για να θυμίσω στη μεγάλη ελληνόβλαχη κοινότητα, δώθε και εκείθε συνόρων, μαζί και στον υπόλοιπο βορειοηπειρωτικό ελληνισμό, αν προλαβαίνουν ας τιμήσουν τη μνήμη του Ευάγγελου Ζάππα πρωτίστως ως εθνικού ήρωα. Τιμή που οι διαχρονικές ελληνικές κυβερνήσεις ανέκαθεν έχουν στερήσει σ’ αυτόν και σε όλους τους ήρωές μας, παρόλο που από την Άνω Ήπειρο έτρεξαν σε κάθε γωνιά της επαναστατημένης Ελλάδας θυσιάζοντας εαυτούς για την ανεξαρτησία της.
Για όσους γνωρίζουν ολίγα ο Ευάγγελος Ζάππας υπήρξε υπασπιστής του Σουλιώτη πολέμαρχου Μάρκου Μπότσαρη σε όλους τους πολέμους του Σουλίου, μέχρι τελευταίως της Σπλάντζας. Μετά τον θάνατο αυτού του θρυλικού αγωνιστή συνέχισε τον αγώνα μαζί με τον αξιομνημόνευτο καπετάν Κίτζο Τζαβέλα όπου αρίστευσε με ανδραγαθήματα σε όλα τα πεδία μαχών, Ήπειρο, Μεσολόγγι, Κόρινθο, Άμφισσα, Άμπλιανη, και τιμώμενος με τον βαθμό του ταξιάρχη τέθηκε επικεφαλής όλων των βλαχοχωριών του Σαλώνου.

Ο Ευάγγελος Ζάππας λοιπόν από το 1821 μέχρι το 1830 αρίστευσε σε όλους τους αγώνες για να δει την Ελλάδα ελεύθερη. Δεν πτοήθηκε ακόμα και όταν φυλάκισαν την μητέρα του στα κελιά του νησιού Ιωαννίνων για να τον απαρνηθεί ως γιο της. Πράγμα που δεν το έκανε και προτίμησε τα βασανιστήρια, μέχρι το τέλος της επανάστασης που την άφησαν ελεύθερη.
Ήταν ο μοναδικός που στο τέλος της επανάστασης, γνωρίζοντας την οικονομική κατάσταση του νεοσύστατου κράτους, αρνήθηκε την χρηματική αποζημίωση ως αγωνιστής. Αντί αυτού το 1831 μετανάστευσε στην Ρουμανία, δούλεψε σκληρά και απόχτησε τεράστια περιουσία, την οποία και πάλι πρόσφερε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Να γιατί σκέφθηκα να απευθυνθώ στις παραπάνω κοινότητες! Ασχέτως αν ακόμα και οι σημερινές κυβερνήσεις δεν αναγνωρίζουν την συνεισφορά των Βορειοηπειρωτών σε όλους τους αγώνες του έθνους, εν συνέχεια και την αντιμετώπιση κάθε καταχτητή, εμείς έχουμε χρέος να διδασκόμαστε από τους αγώνες τους και να μνημονεύουμε τους δικούς μας αγωνιστές. Και περισσότερο τον Ευάγγελο Ζάππα που τυχαίνει να είναι δυο φορές Εθνικός Ήρωας, της Ανεξαρτησίας και της Ευεργεσίας.

Τηλέμαχος Λαχανάς

vlahoi.net

Κοπή πίτας των Βλάχων 2015 - Δελτίο Τύπου

Το Σάββατο 17 Ιανουαρίου στην κατάμεστη αίθουσα του αμφιθεάτρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών διεξήχθη η καθιερωμένη Ημερίδα της ΠΟΠΣΒ με θέμα : «Η συνεισφορά του Βλαχόφωνου Ελληνισμού στον Μακεδονικό Αγώνα μέσα από τα αρχεία της ΔΕΠΑΘΑ» και εισηγητή τον Αριστοτέλη Νικ. Σπυριδόπουλο (υπ. Δρ Ιστορίας ΑΠΘ), και τον κ. Δημήτριο Κωστόπουλο πρόεδρο των φίλων του Ιδρύματος του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα. Την έναρξη της εκδήλωσης κήρυξε ο Πρόεδρος της ΠΟΠΣΒ κ. Μιχάλης Μαγειρίας που τόνισε σχετικά: «Η αποψινή μας εκδήλωση είναι αφιερωμένη στη συμβολή των Βλάχων στο Μακεδονικό Αγώνα. Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων, με συνέπεια τα τελευταία χρόνια, δίνει βήμα σε νέους ερευνητές, επιστήμονες που με το έργο τους φωτίζουν πολύπλευρα την παρουσία και συμβολή της βλαχόφωνης Ρωμιοσύνης στη συγκρότηση της νεοελληνικής ταυτότητας αλλά και του νεοελληνικού κράτους. Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και το ενδιαφέρον μας για τον ευρύτερο μακεδονικό χώρο, ιστορικό χώρο παρουσίας και δράσης των Βλάχων ως αναπόσπαστου στοιχείου της Ρωμιοσύνης. Η αποψινή εισήγηση του κ. Σπυριδόπουλου, ενός νέου επιστήμονα του οικείου Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, αναδεικνύει το θέμα και συμβάλλει στην αυτογνωσία μας». Την εκδήλωση χαιρέτησε εκ μέρους του περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας κ. Τζιτζικώστα ο περιφερειακός σύμβουλος κ. Πάλλας με καταγωγή από τα Μεγάλα Λιβάδια του Πάϊκου. Με την έναρξη της εκδήλωσης του Σαββάτου τιμήθηκε από την ΠΟΠΣΒ ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης κ. Γιάννης Μπουτάρης. Αναφερόμενος στο αιτιολογικό της βράβευσης του κ. Μπουτάρη ο πρόεδρος της ΠΟΠΣΒ κ. Μαγειρίας τόνισε: «Το να παρουσιάσω εγώ το Γιάννη Μπουτάρη στο σπίτι του είναι σα να παραβιάζω ανοιχτές θύρες. Θα ήθελα όμως να σταθώ στη σημαντική και καίρια πολιτική παρουσία του κ. Μπουτάρη κι ειδικά αυτή τη δύσκολη περίοδο. Σημειώνω μόνο ότι: είναι ενδεικτική και διαπνεόμενη από παραδοσιακές βλαχικές, δηλαδή τις διαχρονικές και δοκιμασμένες ρωμέϊκες αρχές κι αντιλήψεις, όπως η παρρησία, η αναγνώριση κι ο σεβασμός της διαφορετικότητας, οι ανοιχτοί ορίζοντες. Του ευχόμαστε ολόψυχα Καλή Δύναμη κι Επιτυχία, ώστε να καταστεί η Θεσσαλονίκη από ονομαστικό σε πραγματικό Κέντρο της Βαλκανικής Ενδοχώρας, έτσι όπως αρμόζει στη δισχιλιετή της παράδοση κι ιστορία». Ο Γιάννης Μπουτάρης εμφανώς συγκινημένος κατά τη λιτή αντιφώνησή του, αφού αναφέρθηκε στην απώτερη καταγωγή της οικογένειάς του από το Κρούσοβο, τόνισε με έμφαση: «είναι διπλή τιμή η αναγνώριση και τιμή από τους δικούς μου, από τους Βλάχους». Τέλος συνεχάρη την ΠΟΠΣΒ για το έργο της αλλά και τον πρόεδρο κ. Μαγειρία με τη διπλή ιδιότητά του κι ως προέδρου της Παγκόσμιας Βλαχικής Αμφικτιονίας για τις σημαντικές δράσεις της. Ο λόγος δόθηκε στη συνέχεια στον παρευρισκόμενο στην εκδήλωση περιφερειάρχη Ηπείρου κ. Αλέξανδρο Καχριμάνη ο οποίος αναφέρθηκε στην πρωτοποριακή περιβαλλοντική δράση του κ. Μπουτάρη με τον «Αρκτούρο». Στην εκδήλωση παρεβρέθησαν ο πρόεδρος και τα μέλη της Νομικής Επιτροπής της ΠΟΠΣΒ και ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Γεώργιος Καψάλης. Επίσης οι πρώην πρόεδροι της ΠΟΠΣΒ κ. Φώτης Κιλιπίρης και Κώστας Αδάμ, η Πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστήρι κ. Ελένη Πορίχη, Περιφερειακοί Σύμβουλοι Κεντρικής Μακεδονίας, μέλη του ΔΣ της Παγκόσμιας Βλαχικής Αμφικτιονίας από την Αλβανία και την ΠΓΔΜ, βλαχικής καταγωγής αυτοδιοικητικοί παράγοντες από όλη την Ελλάδα, καθηγητές του ΑΠΘ, εκπρόσωποι Συλλόγων μελών της Ομοσπονδίας και το ΔΣ της ΠΟΠΣΒ. Ευχαριστούμε τον πρόεδρο και το ΔΣ της ΕΜΣ για τη δωρεάν παραχώρηση του χώρου και τη φιλοξενία της εκδήλωσης. Την Κυριακή 18 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε στο Μεγάλο Αμφιθέατρο της Αίθουσας Τελετών του ΑΠΘ η εκδήλωση «ΚΟΠΗ ΤΗΣ ΠΙΤΑΣ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ 2015». Στην εκδήλωση, παρά τη συγκυρία και τη μεταβολή της αρχικά προγραμματισμένης ημερομηνίας, έλαβαν μέρος χιλιάδες πολίτες βλαχικής και μη καταγωγής από την Ελλάδα και αντιπροσωπείες Ελλήνων Βλάχων από την Αλβανία και την ΠΓΔΜ ανταποκρινόμενοι στην πρόσκληση του Προέδρου της Παγκόσμιας Βλαχικής Αμφικτιονίας κ. Μιχάλη Μαγειρία. Στην εκδήλωση εμφανίστηκαν χίλιοι τρακόσιοι χορευτές των Συλλόγων μελών της ΠΟΠΣΒ και την πλαισίωσαν μουσικοί και τραγουδιστές από όλα τα μέρη της βλαχόφωνης Ρωμιοσύνης. Η μουσικοχορευτική έναρξη της εκδήλωσης έγινε από το Σύλλογο Μεγαλολιβαδιωτών Πάϊκου που πρόσφατα συμπλήρωσε 50 χρόνια. Τους παρευρισκομένους χαιρέτησε ο πρόεδρος της ΠΟΠΣΒ κ. Μιχάλης Μαγειρίας. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης τιμήθηκαν οι βλαχογενείς: Νικόλαος Μέρτζος από τη Νιβεάστα, πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Περικλής Μήτκας από τα Μπίτολα/Μοναστήρι πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τάσος Τζήκας από τα Μεγάλα Λιβάδια του Πάϊκου πρόεδρος ΔΕΘ/HELEXPO κι ο Απόστολος Τζιτζικώστας, με απώτερη καταγωγή από την Ανθούσα Ασπροποτάμου, περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας. Όπως ανέφερε ο πρόεδρος της ΠΟΠΣΒ κ. Μαγειρίας «σήμερα τιμούμε την κορυφαία κι ηγετική μορφή του βλαχόφωνου και μακεδονικού Ελληνισμού, τον πολύτροπο νου, τον πρόεδρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών κ. Νικόλαο Μέρτζο και μαζί του τον εμπνευστή της «δημιουργικής συνωμοσίας για την Παιδεία και το Μέλλον», τον Μπιτουλιάνο πρύτανη του ΑΠΘ Περικλή Μήτκα. Η βλάχικη παρουσία στη Θεσσαλονίκη δεν εξαντλείται μόνο στα γράμματα. Μετέχει δραστήρια της επιχειρηματικής κι οικονομικής ζωής. Στο πρόσωπο του Τάσου Τζήκα αναγνωρίζεται και τιμάται αυτή η παραγωγική συνιστώσα της βλαχόφωνης Ρωμιοσύνης. Και τέλος, όπως η παράδοση το θέλει από ιδρύσεως του νεοελληνικού κράτους, ένας Μεγαλοβλαχίτης, ο Απόστολος Τζιτζικώστας ηγείται στην Κεντρική Μακεδονία επάξια και λαοπρόβλητα με πολλές ελπίδες για το μέλλον του όλου Ελληνισμού. Τον τιμούμε. Ευχόμαστε στους τρεις τελευταίους Καλή Δύναμη και παραγωγική θητεία. Ο Νικόλαος Μέρτζος, ο αναμορφωτής της ΕΜΣ νά’ ναι φωτεινό σας παράδειγμα». Στις αντιφωνήσεις τους οι τιμώμενοι αφού ευχαρίστησαν για την τιμή που τους έγινε, εξήραν το έργο της ΠΟΠΣΒ και τη σημασία των εκδηλώσεων για το βλαχικό στοιχείο και την πόλη της Θεσσαλονίκης με τη σημαντική και καίρια βλαχική παρουσία και συμβολή στη σύγχρονη ζωή της. Την εκδήλωση ευλόγησε ο πανοσιολογιώτατος κ.κ. Γερμανός εκ μέρους του Παναγιωτάτου Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κ.κ. Άνθιμου. Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν πλειάδα πολιτικών προσώπων, αυτοδιοικητικοί παράγοντες, οι κοσμήτορες του ΑΠΘ καθηγητές Μιλτιάδης Παπανικολάου και Μιχάλης Τρίτος καθώς επίσης κι οι πρόξενοι της Ελλάδας: στα Σκόπια ,κ. Σοφία-Μαρία Γιουρούκου, στο Μοναστήρι κ. Ελένη Πορίχη και στην Κορυτσά κ. Ιωάννης Πεδιώτης, ο αναπληρωτής Σύμβουλος στο Γραφείο Συνδέσμου της Ελλάδας στα Σκόπια κ. Χαρλαύτης Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν οι πρώην πρόεδροι της ΠΟΠΣΒ, το ΔΣ της ΠΟΠΣΒ, ο ταμίας της Παγκόσμιας Βλαχικής Αμφικτιονίας κ. Βασίλης Αμπατζής (Κρούσοβο/ΠΓΔΜ), το μέλος του ΔΣ της ΠΒΑ Άρμπεν Λένα (Κορυτσά/Αλβανία), αντιπροσωπεία του Συλλόγου Γευγελής-Μογλενών (ΠΓΔΜ). Χαιρετιστήρια μηνύματα έστειλαν οι αντιπρόεδροι της Παγκόσμιας Βλαχικής Αμφικτιονίας: Θανάσης Πότση (Αλβανία), Ζήσης Μίχας (Καναδάς) και Γκρεμόζης Βασίλης (Γερμανία). Το διήμερο των εκδηλώσεων της «ΚΟΠΗΣ ΤΗΣ ΠΙΤΑΣ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ 2015» χαρακτηρίστηκε από τη σημαντική συμμετοχή των πολιτών βλαχικής και μη καταγωγής, τη συμμετοχή των ομογενών από τις γειτονικές χώρες και τη λαμπρή πλέον αποδοχή των εκδηλώσεων από την πόλη της Θεσσαλονίκης. Η μεγάλη όμως επιτυχία της εκδήλωσης συνίσταται στη συμμετοχή της βλαχόφωνης νεολαίας που για άλλη μια φορά έδωσε δυναμικό παρών. Το ΔΣ της ΠΟΠΣΒ συγχαίρει κι ευχαριστεί τη νεολαία κι όλους τους συμμετέχοντες κι εύχεται ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ! Με Υγεία να ανταμώσουμε στο 31ο Πανελλήνιο Αντάμωμα των Βλάχων .   Δείτε Φωτογραφίες (photoSiotas)        

Διαβάστε περισσότερα: http://www.vlahoi.net/deltia-tipou-popsv/kopi-pitas-vlahon2015.html

Copyright © vlahoi.net

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΒΛΑΧΟΦΩΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Τοῦ Μιχαήλ Γ. Τρίτου, Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου

Οἱ Βλαχόφωνοι Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι πρωτοστάτησαν σέ ὅλους τούς ἐθνικούς ἀγῶνες, δέν ἦταν δυνατόν νά ἀπουσιάσουν ἀπό τήν προετοιμασία καί διεξαγωγή τοῦ μεγάλου ἀγώνα τῆς ἐθνικῆς μας παλιγγενεσίας. Ἡ συμβολή τους στή θετική ἔκβαση τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 ὑπῆρξε πολύπλευρη καί πολυδιάστατη. Σέ ὅλη τή διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ὁ Βλαχόφωνος Ἑλληνισμός ἔδωσε ἐθνικούς ἀγωνιστές, διδασκάλους τοῦ Γένους, ἐθνικούς εὐεργέτες καί νεομάρτυρες ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ ὁποῖοι πρόσφεραν τά πάντα γιά νά ἔλθει τό "ποθούμενον".

Προεπαναστατικά, τό σύνολο σχεδόν τῶν κλεφταρματωλῶν ἦσαν Βλαχόφωνοι. Ἀπό τήν ἀντίσταση τῶν Βλαχοφώνων κατά τοῦ Τούρκου κατακτητῆ ἀναφέρουμε τίς ἐπαναστατικές πρωτοβουλίες τοῦ Καραμιχάλη στόν Ὄλυμπο τό 1489, τῶν βορειοηπειρωτῶν τό 1752 μέ τόν Ματθαῖο Παπαγιάννη καί τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀχρίδος Ἰωακείμ καί τήν ἐξέγερση τοῦ Μητροπολίτου Λαρίσης Διονυσίου τοῦ Φιλοσόφου, στήν ὁποία πῆραν μέρος οἱ βλαχόφωνοι τῆς Πίνδου.

Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι ὁ Διονύσιος εἶχε ἔλθει σέ συνεννόηση μέ τούς Ἀνδεγανούς τῆς Σικελίας καί τόν βλαχοζαγορίσιας ἠπειρωτικῆς καταγωγῆς ἡγεμόνα τῶν Παριστρίων ἡγεμονιῶν Μιχαήλ τόν Γενναῖο, ὁ ὁποῖος τό 1600 εἶχε ξεσηκώσει τά Βαλκάνια μέ τή βοήθεια τοῦ Μητροπολίτου Τυρνόβου Διονυσίου.

Ἐντυπωσιακή ὑπῆρξε ἡ συμμετοχή τῶν Βλαχοφώνων στή Φιλική Ἑταιρεία. Ἐνδεικτικά ἀναφέρουμε τά ὀνόματα τῶν Μετσοβιτῶν Φιλικῶν Δημ. Ἵπατρου, Ἀναστ. Μανάκη, Ἰωάν. Γκαδέλου, Ἀποστ. Χατζῆ, Δημ. Τζίμα, Ἰωάν. Τσάπου καί Δημ. Ζαμάνη, ὁ ὁποῖος διέθεσε ὁλόκληρη τήν περιουσία του γιά τή Φιλική Ἑταιρεία. Δεκάδες Φιλικοί κατάγονταν καί ἀπό μικρά ἀκόμη βλαχοχώρια, ὅπως Συρράκο καί Καλαρρύτες.

Ἐξίσου ἐνδιαφέρουσα, ἐνεργός καί μαζική ὑπῆρξε ἡ δράση τους στή διάρκεια τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 μέ τήν πολύπλευρη προσφορά τοῦ Ρήγα Φεραίου, τό ὁλοκαύτωμα τοῦ Γεωργάκη Ὀλύμπιου, τοῦ Γιάννη Φαρμάκη, τῶν Κασομούληδων, τοῦ Χριστόδουλου Χατζηπέτρου, τοῦ Θεοδωράκη Γρίβα, τοῦ Ἰωάννη Κωλέττη, τῶν Δαρβάρηδων καί τόσων ἄλλων. Σημαντική ὑπῆρξε καί ἡ προσφορά τῶν Παλάσκα καί Κωλέττη στόν ἐκσυγχρονισμό τοῦ ἑλληνικοῦ πολεμικοῦ στόλου. Δικαιολογημένα ὁ Edmond de Belle, τονίζει ὅτι οἱ Βλαχόφωνοι "ἀρχίζουν τόν ἀγώνα τῆς ἀνεξαρτησίας. Ἐφεξῆς αὐτοί παρέχουν στήν Ἑλλάδα περίφημους ἀρχηγούς. Οἱ δέ Βλάχοι μέ τίς δωρεές τους συμβάλλουν στήν ἐξάπλωση τῆς Μεγάλης Ἰδέας...".

Ἀξιοθαύμαστη ἦταν ἡ ἐπίδοση τῶν Βλαχοφώνων καί στόν τομέα τῆς παιδείας. Σέ ὅλα τά βλαχόφωνα χωριά λειτούργησαν ὑποδειγματικά σχολεῖα ὅλων τῶν βαθμίδων. Ξεχωριστή θέση στόν τομέα αὐτό κατέχει ἡ ἱστορική, βλαχόφωνη πόλη τῆς Μοσχοπόλεως, ὅπου στούς ιζ´ καί ιη´ αἰῶνες λειτούργησαν Ἑλληνική Ἀκαδημία καί Ἑλληνικό Τυπογραφεῖο, τό δεύτερο στήν Τουρκοκρατούμενη Ἑλλάδα μετά τή Σχολή τοῦ Γένους στήν Κωνσταντινούπολη.

Στά σχολεῖα τῆς Μοσχοπόλεως δίδαξαν ἀριστεῖς τῶν Ἑλληνικῶν γραμμάτων. Οἱ δάσκαλοι αὐτοί δέν ἦσαν μόνον φιλόσοφοι καί λόγιοι. Ἦσαν κυρίως ἀπόστολοι τῆς ἐθνεγερσίας, πού μεταλαμπάδευαν στούς μαθητές τους, πέραν τῶν γραμματικῶν γνώσεων, τούς καημούς καί τούς πόθους γιά τήν ἐθνική ἀνάσταση. Ἡ "Νέα Ἀκαδημία" ἀπέβη ἕνα ἀπό τά σπουδαιότερα πνευματικά κέντρα τοῦ ὑποδούλου ἑλληνισμοῦ καί δίκαια ἀποκλήθηκε "ἄκρος στολισμός τῆς πολιτείας, εὐκοσμία τῶν ἠθῶν, τό φῶς τῆς Ἐκκλησίας".

Διαπρεπεῖς διδάσκαλοι τοῦ Γένους καί λόγιοι τῶν χρόνων τῆς Τουρκοκρατίας ἦσαν Βλαχόφωνοι. Ἀντιπροσωπευτικά ἀναφέρουμε τόν μετσοβίτη Νικόλαο Κύρκον ἤ Τζαρζούλη καί τόν μοσχοπολίτη Νεκτάριο Τέρπο.

Ὁ πρῶτος δέν ὑπῆρξε μόνον ἀξιόλογος διδάσκαλος, ἀλλά καί ἕνας πολυγραφότατος συγγραφέας. Τά ἔργα του εἶναι ποικίλου περιεχομένου, ὅπως ἑρμηνευτικά, φιλοσοφικά, μεταφράσεις, λόγοι, ἐπιστολές καί διάφορα ἄρθρα, πού ἀναφέρονται στίς μαθηματικές καί φυσικές ἐπιστῆμες. Στήν Ἀθωνιάδα Σχολή, ὅπου δίδαξε γιά ἕνα μονάχα χρόνο (1759-1760) φιλοσοφικά μαθήματα, εἶχε ὡς μαθητή του τόν Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό, ὁ ὁποῖος δέχθηκε πλούσια τήν ἐπίδρασή του, κυρίως σέ ὅ,τι ἀφοροῦσε τήν ἐθνική ἀναγέννηση καί τή Μεγάλη Ἰδέα. Γενικά, ὁ Νικόλαος Τζαρτζούλης ὑπῆρξε κορυφαία μορφή τῆς ἑλληνικῆς διανοήσεως, πού πρωτοστάτησε στήν πνευματική κίνηση τοῦ ιη´ αἰ. Προσφυέστατα ὁμολογεῖται ὅτι "ἡ ἐπιστημονική του κατάρτισις καί ἡ διδασκαλική του δρᾶσις ἀποτελοῦν σταθμόν εἰς τήν ἱστορίαν τῶν προσπαθειῶν πρός ἐξύψωσιν τοῦ ὑποδούλου Ἑλληνικοῦ Γένους". Δικαιολογημένα ὁ Ἰώσηπος Μοισιόδαξ τόν θεωροῦσε ἰσάξιο τοῦ Εὐγενίου Βουλγάρεως καί τοῦ Νικηφόρου Θεοτόκη.

Ὁ δεύτερος, ὁ Νεκτάριος Τέρπος ἀνήκει στούς λογίους καί ἐναρέτους κληρικούς, πού διακρίθηκαν στά μέσα τῆς ιη´ ἑκατονταετηρίδος. Μέ τούς ἀγῶνες καί τή γενικότερη πνευματική του δραστηριότητα συνέβαλε ἀποφασιστικά στήν ἀνάσχεση τοῦ κύματος τοῦ ἐξισλαμισμοῦ καί στήν ἀποφυγή τοῦ ἐκτουρκισμοῦ στίς ΒΔ ἀκριτικές περιοχές τοῦ ἑλληνικοῦ χώρου. Ὑπῆρξε πρόδρομος καί πνευματικός πατέρας τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, ὁ ὁποῖος ἔδρασε στά ἴδια μέρη, στά ὁποῖα καί ἐκεῖνος ἀγωνίστηκε καί τοῦ ὁποίου τό ἔργο συνέχισε καί ὁλοκλήρωσε.

Τό ἔργο του "Πίστις" γαλούχησε καί ἐμψύχωσε τούς σκλαβωμένους ραγιάδες. Τό πολύτιμο αὐτό βιβλίο κυκλοφόρησε σέ πολλές ἐκδόσεις. Ἀπό αὐτές γνωρίζουμε ἐννέα, πού ἐκδόθηκαν στό διάστημα 1732 μέχρι καί τοῦ 1818. Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι ἡ τελευταία γνωστή ἔκδοση ἔγινε τίς παραμονές τῆς ἐθνεγερσίας (1818). Μοναδικό φαινόμενο κυκλοφορίας σ' ὁλόκληρη τή νεοελληνική βιβλιογραφία. Ἄν ἐξαιρέσει κανείς τό θούρειο τοῦ Ρήγα, κανένα ἄλλο νεοελληνικό βιβλίο, δέν εἶχε τόσο μεγάλη καί εὐρύτατη κυκλοφορία μέ τόσες πολλές ἐκδόσεις, ὅσες "ἡ Πίστις" τοῦ Νεκταρίου Τέρπου.

Ἀναμφίβολα, ὁ Τέρπος ἀνήκει στούς μεγάλους ἀγωνιστές τῶν χρόνων τῆς σκλαβιᾶς. Ἡ δράση του ὑπῆρξε ἀξιοζήλευτη. Πρόβαλε μέ πάθος τήν ὀρθόδοξη πίστη καί τήν ἰδέα τῆς ἐθνικῆς ἐλευθερίας. Τόνωσε τό ἐθνικό φρόνημα τῶν καταπτοημένων ραγιάδων. Καυτηρίασε μέ σκληρές ἐκφράσεις τίς ἀθρόες ἀλλαξοπιστίες καί ποτέ δέν συμβιβάστηκε μέ τό φαινόμενο τοῦ κρυπτοχριστιανισμοῦ, τό ὁποῖο θεωροῦσε νόθο κατάσταση καί ἀδυναμία εὐθείας καί πεπαρησιασμένης ὁμολογίας τῆς ἀλήθειας. Ὁ ἀνοιχτός ἀγώνας του κατά τῆς τυραννίας καί τοῦ μωαμεθανισμοῦ εἶναι μοναδικό φαινόμενο σέ ὁλόκληρη τήν Τουρκοκρατία, ἀφοῦ οἱ μετέπειτα ἐθνεγέρτες, ὅπως ὁ Ρήγας, ὁ Κοραῆς καί ὁ Ἀνώνυμος Ἕλληνας κρύφτηκαν πίσω ἀπό τήν ἀνωνυμία καί χρησιμοποίησαν ψευδώνυμα.

Ἀλλά καί στόν τομέα τῆς κοινωνικῆς εὐποιΐας οἱ Βλαχόφωνοι ἦσαν πρωτοπόροι. Βλαχόφωνοι ἦσαν οἱ Μεγάλοι Ἐθνικοί Εὐεργέτες Σίνας, Ζάππας, Μπάγκας, Ἀβέρωφ, Τοσίτσας, Στουρνάρας κ.ἄ. Ὅλοι αὐτοί τά πλούτη πού ἀπέκτησαν στήν Αὐστρία, Οὐγγαρία, Ρωσία, Αἴγυπτο, Ρουμανία καί ὁπουδήποτε ἀλλοῦ τά ἄφησαν στήν Ἑλλάδα καί ὄχι ἐκεῖ, γιά νά μᾶς κληροδοτήσουν περίλαμπρα μνημεῖα πολιτισμοῦ, ὅπως τό Παναθηναϊκό Στάδιο, τό Ἐθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνεῖο, τήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, τό Ἐθνικό Ἀστεροσκοπεῖο, τό Ζάππειο Μέγαρο, τή Σχολή Εὐελπίδων, τό θωρηκτό "Ἀβέρωφ" καί τόσα ἄλλα.

Μέ τίς προσφορές τους αὐτές οἱ Βλαχόφωνοι Ἐθνικοί Εὐεργέτες συνέβαλαν ἀποφασιστικά στήν ἐπιβίωση τοῦ Γένους, στήν πνευματική του ἀναγέννηση καί τήν πολιτική του ἀποκατάσταση. Πέραν ἀπό τήν κάλυψη τῶν στοιχειωδῶν ἀναγκῶν ἔδωσαν προτεραιότητα στήν ἀνάπτυξη τῆς Παιδείας καί ἔγιναν οἱ κατεξοχήν τροφοί καί στυλοβάτες τοῦ Ἑλληνικοῦ διαφωτισμοῦ. Κατά τόν Berard οἱ βλαχόφωνοι Ἐθνικοί Εὐεργέτες "μέ τό πουγκί καί μέ τό αἷμα τους ἀγωνίστηκαν καί ἔφτιαξαν τό νέο ἑλληνικό κράτος καί ἔγιναν οἱ μεγαλύτεροι εὐεργέτες τοῦ Γένους".

Τέλος, μεγάλο μερίδιο στήν ἐθνική μας ἀπελευθέρωση ἔχουν καί οἱ Βλαχόφωνοι νεομάρτυρες, οἱ ὁποῖοι μέ τή μαρτυρική θυσία τῆς ζωῆς τους ἀνέκοψαν τό κύμα τοῦ ἐξισλαμισμοῦ καί ἀποφεύχθηκε ὁ ἐκτουρκισμός. Οἱ Βλαχόφωνοι νεομάρτυρες ἔγιναν σύμβολα ἀντιστάσεως τοῦ λαοῦ, στέργιωσαν τήν πίστη τῶν ραγιάδων καί ἔδωσαν ἐλπίδες καινούργιας ζωῆς. Τό πνεῦμα τῆς αὐτοθυσίας τους παραδειγμάτιζε τό λαό, τόνωνε τό φρόνημά του καί γιγάντωνε τήν ἐθνική του συνείδηση. Τό ἀξιοθαύμαστο παράδειγμά τους ἀπέβη καινούργια πηγή πνευματικῆς ἐνδυναμώσεως τῶν χριστιανῶν στόν ἀγώνα γιά τή διατήρηση τῆς θρησκευτικῆς καί ἐθνικῆς ἐλευθερίας. Στήν κατηγορία αὐτή τῶν μαρτύρων ἀνήκουν ὁ Νικόλαος ἐκ Μετσόβου, ὁ Δημήτριος ἐκ Σαμαρίνης καί ὁ Νικόδημος ἐξ Ἐλμπασάν.

Ὁ νεομάρτυς Νικόλαος γεννήθηκε στό Μέτσοβο τῆς Ἠπείρου. Σέ νεαρή ἡλικία πῆγε στά Τρίκαλα, ὅπου ἐργαζόταν σέ τούρκικο ἀρτοποιεῖο. Ὕστερα ἀπό δύο ἀλλεπάλληλες ἀλλαξοπιστήσεις ἔδωσε τήν "καλήν μαρτυρίαν Ἰησοῦ Χριστοῦ" τήν 17 Μαΐου 1617 πάνω στή φωτιά στήν κεντρική ἀγορά τῶν Τρικάλων. Η κάρα του εἶναι ἀποθησαυρισμένη στήν Ἱερά Μονή Βαρλαάμ τῶν Μετεώρων, εὐωδιάζουσα καί θαυματουργοῦσα.

Ὁ νεομάρτυς Δημήτριος γεννήθηκε στή Σαμαρίνα στά τέλη τοῦ ιη´ αἰ. Σέ νεαρή ἡλικία ἐκάρη μοναχός στήν Ἱερά Μονή Ἁγίας Παρασκευῆς τῆς γενέτειράς του. Ὡς μοναχός ἀκολούθησε τόν ὀνομαστό ἁρματωλό τῶν Χασίων Παπα-Θύμιο Βλαχάβα, στούς ἀγῶνες τοῦ ὁποίου πῆρε ἐνεργό μέρος. Περιόδευσε διάφορα μέρη τῆς Ἠπείρου καί Θεσσαλίας, ἐμψυχώνοντας τούς τρομοκρατημένους ραγιάδες καί εὐαγγελιζόμενος τό ζείδωρο μήνυμα τῆς ἐθνικῆς ἐλευθερίας. Καταγγέλθηκε ὡς δημεγέρτης καί γι' αὐτό συνελήφθη μαζί μέ τόν Βλαχάβα. Δέσμιος ὁδηγήθηκε μπροστά στόν Ἀλῆ Πασᾶ τῶν Ἰωαννίνων. Τήν σύλληψη, ἀνάκριση καί ὅλες τίς φάσεις τοῦ μαρτυρίου του περιγράφει ὁ Pouqueville, ὁ ὁποῖος ἦταν πρόξενος στά Ἰωάννινα. Μαρτύρησε μέ ἐντοιχισμό στά Ἰωάννινα, τήν 18 Αὐγούστου 1808. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τήν 18 Αὐγούστου.

Ὁ νεομάρτυς Νικόδημος γεννήθηκε στό Ἐλμπασάν τῆς Ἀλβανίας. Πρώην ἐξωμότης, ἐπανῆλθε στή χριστιανική πίστη ἀπό τόν ὅσιο Ἀκάκιο στό Ἅγιον Ὄρος, ὅπου εἶχε μεταβεῖ γιά νά πείσει τό γιό του νά ἐξισλαμιστεῖ. Μαρτύρησε τήν 11 Ἰουλίου 1722 στό Βελιγράδι μέ ἀποκεφαλισμό, ἐπειδή μετά τήν ἄσκησή του στό Ἅγιον Ὄρος κήρυξε μεγαλόφωνα τό Χριστό στούς ὑπόδουλους Ἕλληνες. Ἡ Ἡ μνήμη του γιορτάζεται τήν 11 Ἰουλίου.

Ἀπό ὅσα ἀντιπροσωπευτικά γράφτηκαν, φαίνεται καθαρά ἡ μεγάλη συμβολή τῶν Βλαχοφώνων Ἑλλήνων στήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821. Τῆς γνήσιας αὐτῆς ἑλληνικῆς πληθυσμιακῆς ὁμάδας, πού πρωτοστάτησε στούς ἀγῶνες τοῦ ἔθνους, στήν κοινωνική εὐποιΐα, στήν καλλιέργεια τῶν γραμμάτων καί τῶν τεχνῶν καί γενικά σέ κάθε τομέα τῆς ἑλληνικῆς ζωῆς.

πηγή , πηγή