Ραφαήλ Γκρινιώτης, ένας θρύλος της παγκόσμιας πυγμαχίας, Βορειοηπειρώτης βλαχικής καταγωγής,

Ραφαήλ Γκρινιώτης (Rafail Grinjoti), ένας θρύλος που μεσουράνησε στο Μεσοπόλεμο και λίγο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν έγινε όμως ευρύτερα γνωστός στην Ελλάδα. Αντίθετα ανέδειξε την πυγμαχία στη γειτονική Αλβανία και την έκανε ευρύτερα γνωστή στο κόσμο του αθλήματος.

Η Μοσχόπολη και το Μοναστήρι

Ν. Ι. Μέρτζος

Η Μοσχόπολη υπήρξε η μεγαλύτερη αμιγώς ελληνική πόλη της Βαλκανικής Ενδοχώρας από τον 16^οαιώνα μέχρι τα τέλη του 18^ου. Κτισμένη αμφιθεατρικά σε ένα υψίπεδο κοντά στην Κορυτσά ανέπτυξε μια κάθετη παραγωγική οικονομία…

Υπάγονταν απ’ ευθείας στη Βαληντέ Σουλτάνα, τη Βασιλομήτορα, και ήταν αυτόνομη πολιτεία άβατη στους Μουσουλμάνους. Οι κάτοικοί της, προσήγγιζαν τις 60.000 στην ακμή της, σύμφωνα με τον Πουκεβίλ.

Ηθοποιοί βλάχικης καταγωγής της ''χρυσής γενιάς'' των πρωτοπόρων της αλβανικής σκηνής

Ανάμεσα στα κορυφαία ονόματα καλλιτεχνών της αλβανικής θεατρικής σκηνής και του κινηματογράφου συγκαταλέγονται και ορισμένα που προέρχονται από τις βλάχικες κοινότητες, που ήταν διάσπαρτες στην γη των Τόσκηδων -τη Μουζακιά (στον Αυλώνα, την Φιέρι, την Λούσνια κ.α), καθώς και από αυτή των Τιράνων. Ηθοποιοί που αγαπήθηκαν από το κοινό και καταξιώθηκαν μέσα από την δημιουργία ποιοτικών έργων, βάζοντας έτσι την δική τους ανεξίτηλη σφραγίδα στην τέχνη και γενικότερα στην πολιτιστική και πνευματική ζωή του τόπου που γεννήθηκαν και ανατράφηκαν...

Sander (Aleksander) Prosi

Γεννήθηκε στη Σκόδρα στις 6 Ιανουαρίου του 1920 και όταν τελείωσε το δημοτικό συνέχισε τις γυμνασιακές του σπουδές στα Τίρανα. Η οικογένεια του καταγόταν από την Μπελίτσα (βλαχοχώρι δυτικά της Στρούγκας), ήταν εγκατεστημένη στη Σκόδρα και αργότερα μετοίκησε στα Τίρανα, όπου από τον 18ο αι. είχε σχηματιστεί κοινότητα Βλάχων προερχόμενων από τον νότο. Οι άνδρες της Μπελίτσας, όλοι σχεδόν, από τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας, ασχο­λούνταν με το εμπόριο, περισσότερο μανιφατούρας και ειδών παντοπω­λείου. Στις πόλεις Στρούγκα, Αχρίδα, Τίρανα και Δυρράχιο οι μεγαλύτε­ροι έμποροι ήταν από την Μπελίτσα. Οι περισσότεροι όμως ήταν σκορπισμένοι στα χωριά της Δίβρας και Μάτι Αλβανίας. Είχαν φθάσει ακόμη ως έμποροι και στη Σερ­βία (Ζεμούν κ.α), όπως αναφέρει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου Ντούσαν Πόποβιτς.[1][2]. 
Ο πρώτος ρόλος του Sander Prosi ήταν στο δράμα "Vilhelm Teli". Στη συνέχεια πήγε για σπουδές οδοντιατρικής στην Αυστρία τις οποίες όμως τελικά δεν ολοκλήρωσε. Το 1947 έλαβε μέρος σ' έναν διαγωνισμό του Εθνικού Θεάτρου της Αλβανίας όπου και διακρίθηκε. Στο εξής ξεκινά η ενασχόληση του με την τέχνη της υποκριτικής...

Συνέβαλε καθοριστικά στην επαγγελματική σκηνή, στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Πρωταγωνίστησε σε περίπου 30 ταινίες και συνολικά, στα 35 χρόνια της σταδιοδρομίας του, ερμήνευσε πάνω από 100 ρόλους. 

Ένας δημιουργικός καλλιτέχνης με ιδιαίτερο προφίλ που αγαπήθηκε πολύ μέσα από τους ρόλους του. Με τις ερμηνείες του αποκάλυψε όχι μόνο τις αξίες της τέχνης του ηθοποιού αλλά και την υψηλού επιπέδου μαεστρία του. Κι όπως ο ίδιος δήλωσε: ''το ταλέντο αναπτύσσεται από ένα αίσθημα αγάπης για το έργο''. Δημιούργησε αξέχαστους χαρακτήρες, όπως ο  Vuksani στο ''Δεύτερο Πρόσωπο'' (αλβανικά: Fytyra e dytë), ο Οράτιος στον Άμλετ, ο Οθέλος στον Οθέλο, ο Miller στο ''ίντριγκες και αγάπη'' κ.α. Διαφορετικοί ρόλοι που ερμήνευσε με μοναδικό τρόπο, όπου κυριαρχεί η απλότητα, διεισδύοντας στις σκοτεινές εσοχές της ψυχολογίας των χαρακτήρων. Συνδύαζε αριστοτεχνικά το τραγικό με το κωμικό και βαθιά μέσα στη συνείδηση του βρισκόταν η επιθυμία να περάσει το ιδιαίτερο μήνυμα, να κατανοήσει το κοινό την ουσία του ρόλου του. Πλούσιος συναισθηματικός κόσμος που εκπέμπει ακτινοβολία. Ο ίδιος θυμόταν ότι, η μητέρα του Αναστασία τραγουδούσε στις φιλικές συγκεντρώσεις, ενώ ο παππούς του ήταν αξιόλογος και δημοφιλής μουσικός.

Διετέλεσε καθηγητής της Ακαδημίας Καλών Τεχνών κατά τη διάρκεια των ετών 1962-1975.

Ο θάνατος του, το 1985, προκάλεσε πολλές διαμάχες στην Αλβανία. Σύμφωνα με κάποιες φήμες, οφείλονταν σε αυτοκτονία αλλά ποτέ δεν επιβεβαιώθηκε επίσημα κάτι τέτοιο.

Το 2010, απονεμήθηκε προς τιμήν του από τον πρόεδρο Δημοκρατίας της Αλβανίας ο τίτλος της ''Τιμής του Έθνους'' (αλβανικά: Nder i Kombit)[3][4].

Prokop Mima

Ο Προκόπ Μίμα (Prokop Mima) γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου του 1920 στο Δυρράχιο, το μεγάλο κατά τον V. Berard Κουτσοβλαχικό λιμάνι για τις σχέσεις με τον Αγκώνα, τη Ραγούζα ή τη Βενετία[5].
Τελείωσε το γυμνάσιο με άριστα και πήγε στην Πάδοβα να σπουδάσει φαρμακευτική με υποτροφία της ιταλικής κυβέρνησης αλλά στο 4ο έτος εγκατέλειψε τις σπουδές μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας και επέστρεψε στο σπίτι του. Μετά την απελευθέρωση της χώρας θα ξεκινήσει την καλλιτεχνική του καριέρα στο θέατρο... 

Θα διακριθεί στην υποκριτική τέχνη και θα αποτελέσει τον ''Άγιο Προκόπιο του θεάτρου''.  Τα κύρια χαρακτηριστικά του ήταν η μετριοφροσύνη, η απλότητα και η αφοσίωση στην δουλειά του και στους ανθρώπους. Η σχέση του με τα παιδιά του ήταν φιλική και προσπάθησε να μεταλαμπαδεύσει και σ' αυτά τις αξίες του. Στον ελεύθερο χρόνο του φρόντιζε τα λουλούδια στον κήπο του και έκανε πρόβες απαγγέλοντας κάποια κομμάτια σε διαφορετικούς τόνους.

Ανεβαίνει το 1945 στην σκηνή, με την δημιουργία του Εθνικού Θεάτρου που εγκαινιάστηκε στις 23 Μαϊου 1945, με μια κωμωδία με τίτλο ''Topazi''. Ερμηνεύει συνολικά 80 ρόλους στο θέατρο και μόλις 4 στον κινηματογράφο.

Το όνομα του βρίσκεται ανάμεσα στα κορυφαία ονόματα της ''χρυσής γενιάς'' των πρωτοπόρων της αλβανικής σκηνής. 

Διετέλεσε καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνών και ήταν ένας από τους πιο ταλαντούχους ηθοποιούς του Εθνικού Θεάτρου με φωνή ανεπανάληπτη. Απήγγηλε χιλιάδες στίχους αλβανικής και ξένης ποίησης με την γλυκιά και γοητευτική φωνή του σε ηχογραφήσεις του ράδιο Τίρανα. Απήγγηλε και στίχους από την γνωστή ιστορία του Σκεντέρμπεη. Τιμήθηκε με τον τίτλο του ''Άξιου Καλλιτέχνη'', ο οποίος στην πραγματικότητα ανταποκρινόταν ελάχιστα στην αξία του. 

Ο γιος του Φλοριόν Μίμα (Florjon Mima), σε μια συνέντευξη του αναφέρει ότι: ''στο απόγειο της καριέρας του, τον ανάγκασαν να αποσυρθεί από την καλλιτεχνική ζωή και να συνταξιοδοτηθεί''. Ο Προκόπ Μίμα, συζητώντας με άλλους καλλιτέχνες έλεγε ότι: ''αν κατεβάσεις τον ηθοποιό από την σκηνή θα τελειώσει κι η ζωή του''. Και πράγματι έτσι έγινε...

Λίγο μετά την απομάκρυνσή του από τα καλλιτεχνικά δρώμενα, στις 18 Αυγούστου 1986, έκλεισε κι ο κύκλος της ζωής του, η οποία, δυστυχώς, δεν του χαμογέλασε ποτέ εξ' αιτίας της παράλογης καθεστωτικής νομοθεσίας. Συναντούσε εμπόδια στην καριέρα του και ήταν αναγκασμένος να δέχεται την συστηματική δυσφήμιση που γινόταν εις βάρος του από την οργάνωση του κόμματος. Το μόνο του ''σφάλμα'' ήταν ότι, στον καιρό του πολέμου δεν ήταν με το μέρος της κομμουνιστικής νεολαίας και, εξ' αιτίας αυτού και μόνο, ήταν υπό επιτήρηση. Ένας από τους καλύτερους ρόλους του για τον οποίον ήταν ενθουσιασμένος, αυτός του ιερέα στο δράμα ''Cuca e maleve'', μετατράπηκε σε καταδίωξη γι'αυτόν. Παρ' όλα αυτά, ο Προκόπ Μίμα ποτέ δεν παραπονέθηκε. Όμως, πολλοί συνάδελφοι του τον αγαπούσαν και ήταν οι καλύτεροι φίλοι του, όπως ο Sander Prosi, Ndrek Luca, Pjeter Gjoka, Lazer Filipi, Pirro Mani, Mihal Popi, Roza Anagnosti κ.α.

Στο θέατρο ερμήνευσε ρόλους στις εξής παραστάσεις: "Topazi", "Cuca e maleve", "Άμλετ / Hamleti", "Pas vdekjes", "Lumi i vekur", "Morali i zonjës Dulska", "Përkolgjinajt", "Intrigë e dashuri", "Arturo Ui", "Toka jonë", "Gjenerali i Ushtrisë së vdekur" κ.α. Ταινίες: "Gjenerali i Ushtrisë së vdekur" - 1975, "Emblema e dikurshme" - 1979, "Intendenti" - 1980, "Vëllezër e shokë" - 1980[6].

Η Μελπομένη Τσομπάνη (δεξιά) με την Μαργαρίτα 

Τζέπα σε εκπομπή του αλβ. καναλιού TVSH

Melpomeni Cobani

Η Μελπομένη Μιχαήλ Τσουμπόνια (Melpomeni Mihal Cubonja), όπως ήταν το πραγματικό της επίθετο, γεννήθηκε στην οδό Καβάγια στα Τίρανα στις 6 Ιουνίου του 1928. Λόγω της συμμετοχής της στην αλβανική αντίσταση σε νεαρή ηλικία αναγκάστηκε να αλλάξει το επώνυμο της σε Τσομπάνη για να αποφευχθεί η σύλληψη της από τις γερμανικές αρχές. Λίγο μετά εντάχθηκε στις τάξεις των ανταρτών. 

Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ξεκίνησε να ασχολείται με την ερασιτεχνική θεατρική ομάδα Τιράνων, ενώ εργαζόταν στο ίδρυμα "Mihal Duri". Ο ζωγράφος Hasan Reci διέκρινε το ταλέντο της και την συμπεριέλαβε στην ομάδα του θεάτρου Τιράνων. Το 1948, με την βοήθεια του Pandi Stillu, έγινε οικότροφος στο Εθνικό Θέατρο της χώρας. Ταυτόχρονα, ολοκλήρωσε το διετές πρόγραμμα σπουδών του Ανώτατου Καλλιτεχνικού Σχολείου (Shkolla e Lartë Dyvjeçare), το οποίο ήταν συνδεδεμένο με το Εθνικό Θέατρο. Από τότε ξεκινά να ερμηνεύει σημαντικότερους ρόλους, όπως την σύζυγο του Kazim Mulleti στην κωμωδία Prefekti. 

Το 1950, αποτέλεσε μέλος της ομάδας που δημιούργησε το Κουκλοθέατρο (Teatri i Kukullave) και δυο χρόνια αργότερα το Πολιτεία Estrada (Estrada Shtetërore). Λίγα χρόνια αργότερα θα σταματήσει να μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στο θέατρο και στο κουκλοθέατρο και θα καταλήξει οριστικά στο Estrada. 

Τιμήθηκε με τα βραβεία ''Άξιου Καλλιτέχνη'' (1961) και ''Δημοφιλούς Καλλιτέχνη'' (1976). 
Το 1996 ερμήνευσε τον τελευταίο της ρόλο στην κωμωδία ''8 persona plus'' σε σκηνοθεσία του Agim Qirjaqi. Ερμήνευσε συνολικά πάνω από 300 ρόλους στην καριέρα της, δράματα και κωμωδίες. 
Για την συμμετοχή της στην αντίσταση κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο τιμήθηκε με το Μετάλλιο Ανδρείας (Medalje e Trimërisë) και το Μετάλλιο Μνήμης (Medalje e Kujtimit)[7].

Margarita Prifti Xhepa
Η μεγάλη κυρία του θεάτρου και κορυφαία τραγωδός της Αλβανίας Μαργαρίτα Πρίφτη Τζέπα (Margarita Prifti Xhepa) γεννήθηκε στη Λούσνια στις 2 Απριλίου 1932. 
Σπούδασε στο τμήμα Θεάτρου της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών στα Τίρανα και από το 1950 δραστηριοποιείται ως ηθοποιός στο Εθνικό Θέατρο της χώρας. 
Ερμήνευσε πάνω από 150 ρόλους στο θέατρο -όπως στον ρόλο της Majlinda στο έργο "Majlinda" (Xh. Broja), της Dafina στο "Lumi i vdekur", της Filja στο "Cuca e maleve" (Loni Papa) κ.α.- και 32 στον κινηματογράφο, όπως στα φιλμ "Vitet e para", "Gjurmët", "Apasionata", "Dora e ngrohtë" κ.α. Υπήρξε εξίσου επιτυχής η ερμηνεία της και σε δραματικούς ρόλους, όπως ως Οφηλία στον ''Άμλετ'', στο "Ρωμαίος και Ιουλιέτα'' κ.α. 
Το 1997 πρωταγωνίστησε στην ελληνική ταινία "Mirupafshim" (Καλή αντάμωση) των Γιώργου Κόρρα και Χρήστου Βούπουρα. Η ταινία διακρίθηκε στο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσ/νίκης και βραβεύτηκε και η ηθοποιός. 
Τον Μάιο του 2004 επιστρέφει στην σκηνή του Εθνικού Θεάτρου της Αλβανίας με το εξαιρετικό δράμα "Streha e të harruarve", σημειώνοντας άλλη μια μεγάλη επιτυχία στην καριέρα της. 
Με τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου και την Μαργαρίτα Τζέπα στον ρόλο της Εκάβης, το Εθνικό Θέατρο της Αλβανίας παρουσίασε για πρώτη φορά αρχαίο δράμα έπειτα από 70 χρόνια συνεχούς λειτουργίας του. Η πρεμιέρα δόθηκε στο Αρχαίο Θέατρο του Βουθρωτού στις 17 Ιουλίου 2008. 
«Σ΄ αγαπώ πολύ γειτόνισσα, σ΄ αγαπώ πολύ ωραία γειτόνισσα Ελλάδα και γεια σου» τραγούδησε η ηθοποιός Μαργαρίτα Τζέπα που μαζί με την άλλη ιέρεια του αλβανικού θεάτρου και κινηματογράφου Τίνκα Κούρτη (Tinka Kurti) τίμησαν το Φεστιβάλ Αλβανόφωνου Κινηματογράφου στην κατάμεστη αίθουσα της Ταινιοθήκης της Ελλάδος «Λαΐς» το 2009.

Η Μαργαρίτα Τζέπα με τον Γιώργο Νταλάρα
Φεστιβάλ Βύρωνα 2008

Επίσης, η Μαργαρίτα Τζέπα συμμετείχε και στην διαβαλκανική παράσταση «Του νεκρού αδελφού», παραγωγή του «Αλεκτον» με τη χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης. Από την πλευρά της η ηθοποιός δήλωσε ευτυχισμένη που βρίσκεται στην πατρίδα του αρχαίου δράματος. «Ήμουν πολύ μικρή όταν παρακολούθησα την πρώτη παράσταση αρχαίας ελληνική τραγωδίας. Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι θα ερχόταν η μέρα που θα έπαιζα σ' ένα τέτοιο έργο», ανέφερε μεταξύ άλλων η Μαργαρίτα Τζέπα, η οποία «πάντα είχε στην καρδιά της την παραλλαγή του Νεκρού Αδερφού». Ακόμη, μίλησε για τις συνεργασίες της με Έλληνες σκηνοθέτες (Κορρές-Βούπουρας στο «Μιρουπάφσιμ», Μαυρίκιος στο «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, και Θεοδωρόπουλος στο «Τρωάδες» του Ευριπίδη) και εξήγησε «πώς την βοήθησαν ώστε να μπορέσει να είναι έτοιμη γι' αυτόν εδώ το ρόλο»[8][9][10][11][12].
Η συμβολή της Μαργαρίτα Τζέπα στην γόνιμη ελληνοαλβανική συνύπαρξη και συνεργασία αποτελεί παρακαταθήκη για τις νεότερες γενιές που οφείλουμε να διαφυλάξουμε και να αναπτύξουμε περαιτέρω.

''Ηλέκτρα'' Σοφοκλέους (1998)

Σκηνοθεσία: Δημήτρης Μαυρίκιος

Τροφός: Μαργαρίτα Πρίφτη Τζέπα

Albert Verria
Γεννήθηκε στην Φιέρι στις 3 Σεπτεμβρίου 1936. Σύμφωνα με αλβανικές πηγές, προερχόταν από τις πρώτες εμπορικές οικογένειες της Μοσχόπολης που εγκαταστάθηκαν στην Φιέρι γύρω στα 1796. Το ενδιαφέρον του για την τέχνη ξεκίνησε όταν ανακαλύφθηκε το αρχαίο θέατρο στη Βύλλιδα *, πλησίον της Φιέρι. 
Αποφοίτησε από την Γεωργική Σχολή και εργάστηκε ως ζωοτεχνικός για δυο έτη στο Kukes, μια πόλη στην βορειοανατολική Αλβανία, κι έπειτα επέστρεψε στη Φιέρι όπου δίδαξε στην Γεωργική Σχολή, χωρίς όμως να ξεχάσει το παιδικό του όνειρο. Έτσι, όταν το 1959 άνοιξε για πρώτη φορά η Ανώτατη Σχολή υποκριτικής τέχνης ''Aleksander Moisiu'' στα Τίρανα, εργάστηκε στο Μπεράτι, όπου διευθυντής ήταν ο Viktor Stratoberdha, και βοήθησε στην προετοιμασία μονολόγων και παντομίμας. Μ' αυτό τον τρόπο κατάφερε να κερδίσει σπουδές στην Ανώτατη Σχολή  ''Aleksander Moisiu'' (1959 - 1963).
Το 1963 ήταν υποψήφιος ηθοποιός στο Θέατρο του Αυλώνα (Vlora) και επιλέχθηκε. Ερμήνευσε πάνω από 90 ρόλους στο Θέατρο του Αυλώνα και 40 ρόλους στον κινηματογράφο, όπως του Sulos στο φιλμ "Kapedani", του Nuri Μπέη στο "Koncert në vitin 36", του φίλου Kopi στο ''Rrethimi i vogël'' κ.α.
Το 1979 τιμήθηκε με τον τίτλο του ''Δημοφιλούς Καλλιτέχνη''. Το 1991 αποσύρθηκε και αφιερώθηκε στη συγγραφή. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του δημοσιεύθηκαν διάφορα βιβλία του, όπως ''Rrëfim paradoksal'', ''Deshifrimi'', ''Misteri'' κ.α, ενώ παρέμειναν αδημοσίευτα κάποια άλλα λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Πριν από μερικά χρόνια παρουσιάστηκε έκθεση 62 φωτογραφιών από τους πιο σημαντικούς ρόλους του. Πέθανε στις 17 Αυγούστου του 2015[13][14].

* Αρχαίο Θέατρο Βύλλιδας (κοντά στην Απολλωνία): Περίφημο αρχαίο ελληνικό θέατρο πού συνδυάζει δωρικό και ιωνικό ρυθμό, γυμναστήριο, στάδιο, ταφικά κτίσματα με μακεδονικές επιδράσεις, αρχαία αγορά, οικία με περίστυλη αυλή με πολύχρωμο ψηφιδωτό, νόμισμα με παραστάσεις του Δωδωναίου Δία, της Άρτεμης, του Ηρακλή, του Αχιλλέα ή Μ. Αλεξάνδρου, καθώς και επιγραφές στα ελληνικά[βλ.π].

Πηγές
[1] Abaz Hoxha: Enciklopedia e kinematografise shqiptare. Autore & vepra. Tirana: Toena, 2002.
[2] Αναστ. Τοπάλη, Τα χωριά Άνω και Κάτω Μπεάλα (Μπελίτσα), βλ. σελ. 10-11.

[3] wikipedia, Sander Prosi

[4] shkoder.net, Sander Prosi
[5] Οι Βλάχοι του Δυρραχίου και των Τιράνων

[6] Online, Gazeta, shkrime, artikuj te ndryshem per aktorin Enciklopedi. Teatri dhe Kinematografia Shqiptare (Toena 2009) f. 297, 298.

[7] revolvy.com
[8] wikipedia, Margarita Xhepa
[9] gazetadita,myzeqare
[10] Παύλου Θ. Κάγιου, εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ" (21/12/09)
[11] kathimerini.gr, Margarita Xhepa
[12] tovima.gr, Τρωάδες Εθνικό Θέατρο Αλβανίας
[13] wikipedia, Albert Verria
[14] panorama.com.al/, Albert Verria

http://vlahofonoi.blogspot.al/2016/09/blog-post_12.html

Αδελφοί Μανάκη: Οι πρωτεργάτες του ελληνικού κινηματογράφου

Πρωτοπόρος κινηματογραφιστής και φωτογράφος στον χώρο των Βαλκανίων, ο Μίλτος Μανάκης γεννήθηκε σαν σήμερα το 1882 στην Αβδέλα Γρεβενών. Με τον φακό του κατέγραψε πολύ σημαντικές στιγμές στην περίοδο των έντονων κοινωνικοπολιτικών αλλαγών στα Βαλκάνια.Επιμέλεια: Τόνια Γκόρου

Σκληρή απάντηση δίνει η ΠΒΑ στο Νόμο της Ρουμανίας που «βαφτίζει» όλους τους Βλάχους Ρουμάνους (βίντεο)

Σκληρή απάντηση δίνει ο Μιχ. Μαγειρίας, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων (ΠΟΠΣΒ) και Πρόεδρος της Παγκόσμιας Βλαχικής Αμφικτιονίας(ΠΒΑ) σε συνέντευξη του στην εφημερίδα “Πρωινός Λόγος”.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΓΕΙΡΙΑΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ 32ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΑΝΤΑΜΩΜΑ ΒΛΑΧΩΝ

Η Ρουμάνικη προπαγάνδα συνεχίζει το έργο της στην Κορυτσά με στόχο την αφομοίωση της ελληνόβλαχης κοινότητας.

Η Ένωση Αρουμάνων Αλβανίας μαζί με τον ειδικό  Ρουμάνο 
Υπουργό Εξωτερικών για τους Ρουμάνους απανταχού στο Κόσμο.

Επί εκατόν πενήντα χρόνια περίπου, η ρουμάνικη προπαγάνδα που στοχεύει τους Ελληνόβλαχους της Αλβανίας συνεχίζεται ακάθεκτη. Μετά από μια παύση κατά τα χρόνια της δικτατορίας, το 1991 ξανάρχισε πιο έντονα. Τα μέσα ήταν πάρα πολλά και είχαν το στήριγμα του Αλβανικού κράτους. Χρησιμοποιούν τα πάντα. Δημιούργησαν συλλόγους αρουμάνων( που στην ουσία από την ίδια την λέξη σημαίνει όχι-ρουμάνοι ή μη –ρουμάνη δηλαδή αν και έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά δεν είναι ρουμάνοι), προσέφεραν υποτροφίες, σπουδές, διαβατήρια τα πάντα.

Η προπαγάνδα τους κυρίως, βασίζεται σε δύο σκέλη:

1.      Η προσέγγιση της Αλβανίας μέσω μια φιλικής προπαγάνδας που στηρίζει την ψεύτικη της ιστορία. Έτσι, η Ρουμανία, μέσω των ανώτατων της ιδρυμάτων,  δέχονται ανοιχτά την ύπαρξη Αλβανικής Μειονότητας στην Ρουμανία η οποία μεγαλούργησε εκεί και επιπλέον είχε το στήριγμα και της προϋποθέσεις για να βοηθήσει στην δημιουργία του Αλβανικού κράτους. Ισχυρίζονται στην ουσία και συνοπτικά πως η Ρουμανία βοήθησε στην ανεξαρτησία της Αλβανίας μέσω των σπουδαίων προσωπικοτήτων όπως ο Μιχάλης Γραμμένος, ο Νόλις, ο Ασντρένη, ο Ναούμ Βεχιλχάρτζη (οι περισσότεροι εξ αυτών προδότες ελληνόβλαχοι), ο Ισμαήλ Κεμάλη τους οποίους προετοίμασαν και ώθησαν να δημιουργήσουν το Αλβανικό κράτος. Αυτό μπορείτε να το δείτε και στο έγγραφο που παραθέτουμε.

Το Αλβανικό κράτος φυσικά δέχεται μ’ ευχαρίστηση την συγκεκριμένη διαστρέβλωση γιατί ταιριάζει στα συμφέροντα του και ταυτίζεται με την διαστρεβλωμένη ιστορία της. Με βάση αυτό δέχεται να αναγνωρίσει τους ελληνόβλαχους ως αρουμάνικη κοινότητα και φυσικά επιτρέπει στην Ρουμανία να ζητήσει επίσημα και ανεπίσημα τα «δικαιώματα» τους, θέλοντας πάντα να τους απομακρύνουν και οι μεν και οι δε από την αληθινή τους εθνική καταγωγή.

2.      Το δεύτερο σκέλος είναι η ενεργοποίηση διάφορων ανθρώπων, συλλόγων, που εδώ και χρόνια υπηρετούν την προπαγάνδα αυτή ιδιαίτερα στην περιοχή της Κορυτσάς. Στόχος τους είναι πρώτα να τονίσει πως είναι απλώς «βλάχοι» και όχι έλληνόβλαχοι, έπειτα να τους ταυτίσει με τον όρο αρουμάνοι και την εκμάθηση της γλώσσας τους μέσω φροντιστηρίων που στην ουσία τους μαθαίνουν ρουμάνικα. Αν και είναι αποδεδειγμένο πως τα βλάχικα είναι μίγμα ελληνικών, λατινικών  κι όχι ρομανικών όπως θέλουν να λένε κάποιοι, τούρκικων, λίγων σλαβικών και ελάχιστων αλβανικών. Φυσικά εκμεταλλεύονται και την έλλειψη σωστής ενημέρωσης και ιστορικών γνώσεων των ελληνόβλαχων της περιοχής.

Πάνω στα δύο αυτά σκέλη βασίστηκε και η τελευταία επίσκεψη του ειδικού Υπουργού της Ρουμανικής Κυβέρνησης που έχει ως μέριμνα του την ενασχόληση με τα προβλήματα των ρουμάνων απανταχού στο κόσμο , Dan Stoenescu. Ερχόμενος στην Αλβανία και μετά από κάποιες συναντήσεις στα Τίρανα παρευρέθηκε στην Κορυτσά, όπου αλβανοί και ρουμάνοι θέλουν το ίδιο, την εξαφάνιση του ελληνικού στοιχείου, του ελληνικού πολιτισμού και την αντικατάσταση του με κάποια αρουμάνικη κοινότητα που θα κρατήσει μακριά την Ελλάδα.

Στην Κορυτσά αφού επισκέφτηκε το Ρουμάνικο Προξενείο, όπου εδώ και πολύ καιρό τοποθετήθηκε ως Πρόξενος ο ντόπιος βλάχος, Elvis Toci, πήγε στο Ρουμάνικο Κέντρο Πολιτισμού σε χώρο που παραχωρήθηκε από το Πανεπιστήμιο Κορυτσά Φ Νόλι, για πραγματοποιηθεί το έργο τους.

Συναντήθηκε έπειτα με τον ιερέα Δημήτριο Βερίγκα που είναι και το κεντρικότερο πρόσωπο της Ρουμάνικης Προπαγάνδας στην Κορυτσά. Ο ίδιος πολλές φορές έχει δηλώσει και στα ΜΜΕ πως οι βλάχοι δεν έχουν σχέση με τους Έλληνες. Έχει αγιογραφήσει όλο το ναό της Μεταμορφώσεως με παραστάσεις που η επιγραφές είναι γραμμένες στα ρουμάνικα, αν και ο Μητροπολίτης Ιωάννης μετά δυσκολίας δέχεται την ύπαρξη των ελληνικών επιγραφών (κάτω από τις αλβανικές φυσικά) στις αγιογραφίες των άλλων ναών, εκεί κλείνει τα μάτια. Μάλιστα, ο ιερέας αυτός,  αντιτάσσετε σθεναρά σε ελληνόβλαχους μέλη της Ομόνοιας.

Επισκέφτηκε την Daniela Stoica, λέκτορα της Ρουμάνικης γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Φαν Νόλι, για να μάθει πως συνεχίζεται το εθνικό αρουμάνικο της έργο μέσα στο Πανεπιστήμιο της Κορυτσάς και να την συγχαρεί και για το κέντρο Πολιτισμού που μαζί με άλλους δημιούργησε, αφού σίγουρα νιώθει περήφανος εφόσον όπως είπε ο ίδιος ο Υπουργός ο παππούς του ήταν από την Κορυτσά.  

Έπειτα συναντήθηκε με τους Αρχηγούς της Ένωσης Αρουμάνων  Αλβανίας για να μάθει τα προβλήματα τους και τους προσφέρει την βοήθεια του, αφού οι υποτροφίες του Ρουμάνικου κράτους προς την ελληνόβλαχοι κοινότητα ουδέποτε σταμάτησαν. Στα πλαίσια αυτά η Ένωση Αρουμάνων λειτουργεί και φροντιστήριο, σε χώρους του Ρουμάνικου Προξενείου (δίπλα ακριβώς με το Ελληνικό Προξενείο) δήθεν βλάχικης γλώσσας, γιατί είναι ρουμάνικης, όπου πολλοί έλληνόβλαχοι μαζί με τα παιδιά τους, οι οποίοι είναι μαθητές του Ελληνικού Σχολείου Όμηρος, πηγαίνουν για να μάθουν τα δήθεν «βλάχικα» που τους προσφέρουν, αλλά και να ακούσουν από το στόμα της δασκάλας Βίλμα…. πως δεν έχουν καμία σχέση με την Ελλάδα και ότι  είναι είτε αλβανοί, είτε ρουμάνοι.

Την επίσκεψη του την έκλεισε με δείπνο που παρέθεσε στο Life Gallery όπου σύσσωμες οι αλβανικές αρχές παρευρέθηκαν για να τον τιμήσουν. Βεβαίως και πλήθος ελληνόβλαχων της περιοχής.  

Στην προσπάθεια διαστρέβλωσης βοηθάει αυτή την στιγμή  πολύ έντονα και το κόμμα του Ιλλύρ Μέτα το οποίο εργάζεται προς την κατεύθυνση ελέγχου της ελληνόβλαχης κοινότητας χρησιμοποιώντας το χαρτί μιας αρουμάνικης κοινότητας και των δικαιωμάτων της. Για το λόγο αυτό και ο βουλευτής Κορυτσάς,  Πύρρο Καπουράνη, του κόμματος του Ι Μέτα, είναι ελληνόβλαχος που εκλέχτηκε με τους ψήφους της κοινότητας του.  

Για την κατάσταση φταίει και η ελληνόβλαχοι κοινότητα ή οποία δεν έχει σταθεροποιήσει την γενική στάση της. Έτσι για παράδειγμα, οι περισσότεροι έχουν ελληνική υπηκοότητα και εθνικότητα, βοηθήθηκαν όσο κανείς άλλος από την Ελλάδα και πάλη στέλνουν τα παιδιά τους να μάθουν «αρουμάνικα», περιμένουν με λουλούδια τον Ρουμάνο Πρόξενο τον Ρουμάνο Πρέσβη  στα σπίτια τους καυχούμενοι πως είναι «αρουμάνοι». Επιπλέον δεν διδάσκουν στα παιδιά τους τι ακριβώς είναι και από πού προέρχονται, να μάθουν την πραγματική τους ιστορία και καταγωγή που δεν μπορεί να είναι άλλη από την Ελληνική.

Η Ελλάδα, οι διπλωματικές αρχές που βρίσκονται στην Αλβανία, οι σύλλογοι μας και όλοι οι παράγοντες πρέπει να συνειδητοποιήσουν τα λάθη τους και να τα διορθώσουν όσο το δυνατόν το συντομότερο διότι σύντομα θα βρεθούμε διχασμένοι και με την βοήθεια  και άλλων παραγόντων που δεν είναι επί του παρόντος η Ελληνική Κοινότητα θα οδηγηθεί προς το θάνατο της.

Σας παραθέτουμε φωτογραφίες από την τελευταία επίσκεψη του εν λόγο Υπουργού όπως είναι παρατεθειμένες και στην ιστοσελίδα του Υπ Εξ της Ρουμανίας, όπως και ένα κείμενο που στηρίζει τα λεγόμενα μας σχετικά με την φιλαλβανική προπαγάνδα της  Ρουμανίας. 

Το Ρουμάνικο Προξενείο Κορυτσάς

(ιστοσελίδα με τις δραστηριότητες)

Η ιστοσελίδα του Ρουμανικού Υπ Εξ με τις ειδήσεις σχετικά με το θέμα. 

Ο ιερέας Δημήτριος Βερίγκας με το Πρόξενο (Ελβίς Τότσι)

Ο Ρουμάνος Υπουργός με τον Πάντη Μπέλλο αριστερά και τον Πάνο Μπακάλη δεξιά στο πρώτο Αρουμάνικο Σχολείο Κορυτσάς

Ο Υπουργός με τον Ιερέα Δημήτριο Βερίγκα στο ναό της Μεταμορφώσεως. 

Η Δανιέλα Στόιτσα και ο ρουμάνος Υπουργός μπροστά από το Ρουμάνικο Κέντρο Πολιτισμού (κοντά στο Ρουμάνικο Προξενείο ) σε χώρο που παραχωρήθηκε από το Πανεπιστήμιο Κορυτσάς 

Με τους αρχηγούς της Ένωσης Αρουμάνων Αλβανίας. 

Ένωση Αρουμάνων Αλβανίας. 

Η Ρουμάνικη , φιλαλβανική Προπαγάνδα μέσα από την ιστορία.

Βιβλίο Ασκήσεων Αριθμητικής του Δημοτικού Σχολείου Νίτσας Πόγραδετς, 1903 - Libri i Ushtrimeve të aritmetikës në Shkollën Fillore të Niçës në Pogradec 1903.

Βιβλίο Ασκήσεων Αριθμητικής του Δημοτικού Σχολείου Νίτσας Πόγραδετς, 1903 Η Κορυτσά, μετά τη Μοσχόπολη, είναι διαχρονικά μία από τις δυναμικές μητροπολιτικές εστίες των Ελλήνων Βλάχων. Σήμερα, στην πόλη της Κορυτσάς διασώζεται ακόμη η ελληνοβλαχική κληρονομιά της Μοσχόπολης. Οι Βλάχοι της συγκεκριμένης περιφέρειας, λάμπρυναν με τα έργα και τις δραστηριότητες τους τα ελληνικά γράμματα και την ιστορία. Είχαν ιδρύσει τα πρώτα ελληνικά σχολεία, ανέδειξαν μεγάλες προσωπικότητες και τίμησαν την παράδοση του Γένους. Η Νίτσα του Πόγραδετς είναι μια από τις αιώνιες πατρογονικές βλάχικες εστίες της μητροπολιτικής περιφέρειας Κορυτσάς που ακολουθούσε, όπως και οι υπόλοιπες, την πνευματική και οικονομική πρόοδο της ξακουστής Μοσχόπολης. Ενθυμήματα και κειμήλια αυτής της περιοχής είναι αδύνατο να μας αφήσουν ασυγκίνητους. Ο κ. Μπεν Βρέτο φωτογράφησε το εξώφυλλο του βιβλίου των Ασκήσεων Αριθμητικής που διδάσκονταν οι μαθητές της 4ης τάξης του Δημοτικού Σχολείου της Νίτσας και είχε εκδοθεί το 1903. Ευχαριστούμε που το απέστειλε! Στο εξώφυλλο αναγράφονται τα εξής: Αριθμητικαί Ασκήσεις και Προβλήματα διά τους μαθητάς της Τετάρτης Τάξεως των Δημοτικών Σχολείων Υπό  Μ. Κορέ Καθηγητού των Μαθηματικών Εγκριθείσαι κατά τον Διαγωνισμόν διά πενταετίαν από του 1901-1906 Εν Αθήναις  Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Δ. Φέξη 1903 Επίσης, στο εξώφυλλο φαίνεται και το όνομα της μαθήτριας Πασιάς -δηλ. της Ασπασίας Γκίνη. Το βιβλίο διέσωσε η κ. Θεοδώρα Μενγκρή, θυγατέρα του παπά-Γιώργη Ντέλιου, που είναι σήμερα 94 ετών. πηγή

Libri i Ushtrimeve të aritmetikës në Shkollën Fillore të Niçës në Pogradec 1903. Korça, pas Voskopojës është në mënyrë diakronike një prej vatrave, mitropolike të Helnëve dhe Vllehëve. Sot, në qytetin e Korçës ruhet akoma trashëgimia e Voskopojës. Vllehët e kësaj zone ndriçuan, me veprat dhe aktivitetet e tyre, gërmat helene dhe historinë. Kishin themeluar shkollat e para greke, nxorrën në dritë personalitete të mëdha dhe nderuan traditën e Kombit. Niça e Pogradecit është një prej vatrave etërore shekullore vllahe në zonën Mitropolitike të Korçës, e cila ndiqte si dhe të tjerat, përparimin shpirtëror dhe ekonomik të Voskopojës së dëgjuar. Kujtime dhe objekte me vlerë të kësaj zone është e pamundur që të na lenë pa u prekur emocionalisht. Ben Vreto nxorri fotografi kopertinën e librit të Ushtrimeve të Aritmetikës që mësonin nxënësit e klasës së 4-ët të Shkollës Fillore të Niçës, libër i cili është botuar më 1903.E falenderojmë që na i dërgoi. Në kopertinë shkruhen si më poshtë: Ushtrime Aritmetike dhe Probleme, për nxënësit e Klasës së Katërt të Shkollave Fillore Nga M Kore Profesor i Matematikës, I aprovuar pas një Konkursi për pesëvjeçarin 1901- 1906 Në Athinë Shtëpia Botuese Georgiu D. Feksi 1903 Gjithashtu në kopertinë duket dhe emri i nxënëses Pasias dmth e Anastasia Gjinis. Librin e shpëtoi znj Theodhora Mengri, vjaza e papa Jorgji  Deliut që ësht sot 94 vjeç.

Οι Συνοικισμοί των Μοναστηριωτών στη Φλώρινα

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Οι κάτοικοι της Φλώρινας και του Μοναστηρίου είχαν πάντα καλές σχέσεις, καθώς η απόσταση που τους χωρίζει είναι μικρή. Και οι δυο πόλεις χτίστηκαν δίπλα στις αρχαίες πόλεις, όταν αυτές καταστράφηκαν. Το Μοναστήρι χτίστηκε δίπλα στην αρχαία Ηράκλεια, σε ένα τόπο όπου υπήρχε ένα μεγάλο μοναστήρι και ο τεράστιος ναός της Παναγίας της Πελαγονίτισσας. Ένας ποταμός, ο Υδραγόρας, έρεε κοντά στο μοναστήρι, όπου οι καλόγεροι είχαν πολλούς νερόμυλους, και από το άλεσμα των γεννημάτων συντηρούσαν την μονή. 

Σε αυτόν τον τόπο ιδρύθηκε η νέα πόλη και πήρε το όνομα Μοναστήρι, από την μονή της Παναγίας της Πελαγονίτισσας. Αργότερα Σέρβοι και Βούλγαροι κατοίκησαν στην πόλη μαζί με του Έλληνες. Οι πληθυσμοί αυτοί ονόμασαν το Μοναστήρι, «Όμπιτελ», που σημαίνει «μοναστήρι» στα μεσαιωνικά σλάβικα. Από την λέξη «Όμπιτελ» βγαίνει η ονομασία «Μπίτολα», που είναι η σημερινή επίσημη ονομασία της πόλης.

Μετά την κατάληψη της πόλης από τους τούρκους, το 1385, όλοι οι χριστιανικοί πληθυσμοί εκτοπίστηκαν έξω από την πόλη και σε αυτή κατοίκησαν Τούρκοι. Ο ναός και η μονή καταστράφηκαν από ισχυρότατο σεισμό και δεν οικοδομήθηκαν πάλι, καθώς οι Τούρκοι δεν τους το επέτρεψαν. Πολύ αργότερα οι Τούρκοι επέτρεψαν στους χριστιανούς να κατοικήσουν στο κέντρο της πόλης. Το Μοναστήρι άρχισε να αναπτύσσεται, καθώς έγινε στρατιωτικό, διοικητικό και εμπορικό κέντρο.

Λίγο πριν το 1800, έφτασαν στο Μοναστήρι πολλοί ελληνόβλαχοι από την Βόρειο Ήπειρο. Όλοι ήταν Μοσχοπολίτες, που άφησαν πίσω τα ερείπια της κατεστραμμένης από τους αλβανούς Μοσχόπολης και ήρθαν να κατοικήσουν στην πόλη και στα χωριά του Μοναστηρίου. Οι Μοσχοπολίτες είχαν ελληνική παιδεία, ασχολήθηκαν με το εμπόριο, τις τέχνες και την επεξεργασία του μαλλιού. Με την άφιξή τους άλλαξαν πολλά στην περιοχή του Μοναστηρίου. 

Η ελληνική ορθόδοξη κοινότητα του Μοναστηρίου, από τα μέσα του 19ου αιώνα γίνεται όλο και πιο δραστήρια, καθώς οι περισσότεροι ήταν έμποροι και τεχνίτες. Τότε ξυπνά και η εθνική ιδέα, και το 1859, ιδρύουν τον εθνικό σύλλογο «Καζίνο», αλλά οι τουρκιές αρχές τον απαγόρευσαν και εξόρισαν τα μέλη του. Ο ελληνισμός όμως συνέχισε να αγωνίζεται και να αφυπνίζεται ιδρύοντας θαυμαστά σχολεία, αθλητικούς συλλόγους, θεατρικό σύλλογο, φιλαρμονική, φιλόπτωχες αδελφότητες, ναό και το ελληνικό νοσοκομείο «Ευαγγελισμός». Αργότερα στο Μοναστήρι λειτούργησε και ελληνικό τυπογραφείο και η ελληνική εφημερίδα «Φως». Η ελληνική ορθόδοξη κοινότητα Μοναστηρίου ήταν πολύ ψηλά σε σχέση με τις άλλες κοινότητες της πόλης.

Και όταν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-13 έθεσαν τα νέα σύνορα τής περιοχής, το Μοναστήρι βρέθηκε στην μεριά της Σερβίας. Πολλοί Μοναστηριώτες ήρθαν στην Ελλάδα, ενώ οι περισσότεροι περίμεναν τις εξελίξεις, έχοντας την ελπίδα ότι το Μοναστήρι θα γινόταν ελληνικό. Οι Σέρβοι έκλεισαν τα ελληνικά σχολεία· η ελληνική γλώσσα απαγορεύτηκε να ομιλείται σε δημόσιους χώρους και στους δρόμους. Ήταν παραμονές του Α΄ παγκοσμίου πολέμου και οι περισσότεροι προσπαθούσαν να φύγουν στην Ελλάδα. Όμως οι σερβικές Αρχές δεν τους έδιναν διαβατήρια. Το 1915 έφτασε ο πόλεμος και στα μέρη μας. Οι Βούλγαροι κατέλαβαν το Μοναστήρι και εξόρισαν στην Βουλγαρία πολλούς ελληνόβλαχους από τα χωριά. Εκεί, μέσα στα παγωμένα νερά τους ανάγκαζαν να εργάζονται και να επεξεργάζονται το μαλλί, όλη την ημέρα. Όταν ο πόλεμος τελείωσε όλοι οι εξόριστοι ήρθαν και κατοίκησαν στην Φλώρινα. Οι περισσότεροι Μοναστηριώτες ήρθαν στην Φλώρινα, όταν ο γαλλικός στρατός έσπασε τις βουλγάρικες γραμμές. Τότε οι Μοναστηριώτες βρήκαν την ευκαιρία και πέρασαν τα σύνορα και εγκαταστάθηκαν στην Φλώρινα. Ήταν την περίοδο 1917-18.

Η παρουσία των Μοναστηριωτών προσφύγων, που άρχισε στο τέλος των Βαλκανικών Πολέμων και κορυφώθηκε στο τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου δημιούργησε πολλά προβλήματα, καθώς ο Δήμος Φλώρινας είχε αναλάβει την σίτισή τους και την στέγασή τους. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν αφήσει πίσω τους τα ερείπια των σπιτιών τους και προσπαθούσαν να βολευτούν με κάθε τρόπο στην Φλώρινα. Οι πλούσιοι Μοναστηριώτες έφυγαν στην Θεσσαλονίκη και οι υπόλοιποι περίπου 500 οικογένειες έμειναν στην Φλώρινα. Όσοι είχαν χρήματα και είχαν αποφασίσει να μείνουν στην Φλώρινα αγόρασαν σπίτια στο κέντρο της πόλης. Οι υπόλοιποι στεγάζονταν πολλοί μαζί σε δωμάτια σπιτιών. Πολλοί Μοναστηριώτες επέστρεψαν στο Μοναστήρι, επειδή δεν ήθελαν να επιστρατευτούν και να σταλούν στην Μικρά Ασία. 

Κέρδισε η Φλώρινα από την εγκατάσταση των Μοναστηριωτών, καθώς αυτοί ήταν φορείς της αστικής κουλτούρας, την ελληνικής παιδείας και τα επαγγέλματά τους ήταν αστικά. Οι περισσότεροι άνοιξαν καταστήματα και ασχολήθηκαν με τις τέχνες και το εμπόριο. Πολλοί ήταν οι σπουδαγμένοι και εργάστηκαν σε δημόσιες υπηρεσίες και άλλοι στην εκπαίδευση. Όταν έκλεισε το γυμνάσιο Μοναστηρίου, οι καθηγητές του ίδρυσαν το Γυμνάσιο Αρρένων Φλωρίνης, το 1914. Αλλά και η πρώτη τοπική εφημερίδα «Νέα Φλώρινα», κυκλοφόρησε, το 1914, από τον τυπογράφο – δημοσιογράφο, Δημήτριο Τσώγκο, πρόσφυγα από το Μοναστήρι.

Το στεγαστικό όμως παρέμενε το μεγαλύτερο πρόβλημα για τους πρόσφυγες από το Μοναστήρι, ακόμη και όταν έφυγαν οι Τούρκοι με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Οι Μοναστηριώτες ισχυρίζονταν ότι το ελληνικό κράτος είχε λάβει αποζημίωση για την ομηρία και τα καταναγκαστικά έργα, από την ηττημένη Βουλγαρία, και όφειλε με αυτά τα χρήματα το κράτος να λύσει το στεγαστικό πρόβλημα. Οι υποσχέσεις ήταν πολλές. Κάθε φορά που ερχόταν κάποιος υπουργός έδινε υποσχέσεις, χωρίς όμως αυτές να υλοποιηθούν. 

Κάποτε όμως άρχισαν οι εργασίες και χτίστηκε ο Πρώτος Συνοικισμός Μοναστηριωτών στην περιοχή του Πολιτιστικού Κέντρου. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε στις 14 Μαΐου 1931, την ίδια ημέρα με τα εγκαίνια του σιδηροδρομικού σταθμού Φλώρινας. Στη θεμελίωση του συνοικισμού παραβρέθηκε ο Γενικός Διοικητής Μακεδονία, κύριος Γονατάς και ο Παύλος Καλλιγάς, Γενικός Γραμματέας, και πρώην Νομάρχης Φλώρινας. Συνολικά χτίστηκαν 20 σπίτια.

Στην οδό Παύλου Καλλιγά, αναβαίνοντας από τα αριστερά έμεναν ο Γεώργιος Τσάπανος και ο γιος του Σοφοκλής, υπάλληλος τραπέζης, ο Νικόλαος Γκεζίτης, καφετζής, ο Κώστας Μορένας, τσαγκάρης, ο Ευάγγελος Αδάμ, βιβλιοδέτης, ο Γεώργιος Κουτσουμηνάς, μανάβης. Αρχίζοντας πάλι από κάτω, από την δεξιά μεριά έμεναν τα αδέλφια, Δόμνα, γυμνάστρια, Πανδώρα, Ζήσης, υπάλληλος, Αλκιβιάδης Κουσουρέτας, ο Βύρων Τσάπανος, μαραγκός, Αθανάσιος Θίας, που μετά το σπίτι αυτό το αγόρασε η Ελεονώρα Μπέσσα, ο Χρήστος Κίττας, δερματοπώλης, και τέλος ο Κλεάνθης Χάτζιος, μικροπωλητής, που πουλούσε κεκάκια (γλυκίσματα) στους δρόμους, και ο αδελφός του Θωμάς Χάτζιος, έμπορος υφασμάτων στο ίδιο σπίτι.

Στην οδό Κανάρη, ανεβαίνοντας από την αριστερή μεριά έμενε τα αδέλφια Αναστάσιος, Θωμάς και Ελευθερία Μπέλη, ο Γεώργιος Σιέμπης, ψιλικατζής, ο Γεώργιος Μπέλης, περιπτεράς, ο Αγγελής Ιωάννου, και η Πανδώρα Μπουτζάγια. Αρχίζοντας πάλι από κάτω στην δεξιά μεριά έμενε ο τσαγκάρης Πάντας και αργότερα το σπίτι αυτό το αγόρασε ο δάσκαλος Αθανάσιος Σιδέρης, ο Ευριπίδης Κατζιάς, υπάλληλος νομαρχίας, η Πολυτίμη Νικοκάβουρα, ο Αναστάσιος Τσάπανος, δάσκαλος, και τέλος οι αδελφοί Αθανάσιος και Γρηγόριος Καλυβιάνου, καφετζήδες. 

Λίγο αργότερα χτίστηκε και ο Δεύτερος Συνοικισμός Μοναστήριωτών, με 32 σπίτια, ανάμεσα από τον Πρώτο συνοικισμό και το Νοσοκομείο. Στην οδό Ανδρούτσου, αναβαίνοντας δεξιά έμεναν, ο Λάκης Βυσάρης, ζωέμπορος, ο Βασίλης Δένδρου, ζωέμπορος, και ο Μιχαήλ Ταπίνας, ζωέμπορος. Από την άλλη μεριά έμεναν ο Πέτρος Πιτόσκας, η Πηνελόπη Κοντογιάννη, ο Αλέξανδρος (αγνώστου επωνύμου), ο Σάββας (αγνώστου επωνύμου), ψιλικατζής, η Σεβαστή Ζώγια και ο Κώστας Τσάντης, μανάβης.

Αντώνιος Ζώης (1869-1941)
Μακεδονομάχος, οπλαρχηγός από
το Μοναστήρι

Στην οδό Ηράκλειας, από την δεξιά μεριά και προς τα πάνω, έμεναν η Βιργινία Τάχου, η Αφροδίτη Κετσετζή, η Σοφία Σαρρή, η Ζαχαρούλα Σαπουντζή, ο Θωμάς Τικφέσης, μαραγκός, και ο Καπετάν Αντώνης Ζώης. Ο Καπετάν Αντώνης, Μακεδονομάχος, το 1912 ελευθέρωσε το Μορίχοβο, αλλά ανταλλάχτηκε με τον κάμπο της Φλώρινας, που είχαν καταλάβει οι σέρβοι. Η πατρίς ευγνωμονούσα του παραχώρησε ένα προσφυγικό σπίτι και μια δουλειά παιδονόμου στον Δήμο Φλώρινας. Ο Καπετάν Αντώνης Ζώης ήταν ένας τίμιος, απλός και ήσυχος άνθρωπος, αγαπητός από την κοινωνία της Φλώρινας. Έζησε ήσυχα στην πόλη μας, μέχρι το 1941, που αυτοκτόνησε με το πιστόλι του, σε μεγάλη ηλικία, μόλις εισέβαλαν τα γερμανικά στρατεύματα. Η προτομή του βρίσκεται στον Νέο Δρόμο. 

Στην οδό Ηράκλειας από την αριστερή μεριά έμεναν η Βασιλική Παπαπέτρου, η Δόμνα Κυριαζή, η Αναστασία Μηνά, η Βιργινία Τσούκα, ο Νικόλαος Σιδέρης, ζωέμπορος, ο Τζιώτζιας Τσάπανος, που πουλούσε κάρβουνα, ο Μιχάλης (αγνώστου επωνύμου), και η Κασσιανή Βαραδίνη.

Στην οδό Σαλαμίνος, από την δεξιά μεριά έμεναν η Ευτέρπη Πλατή, η Παρασκευή Καραμηνά, και ο Ιωαννίδης. Από την αριστερή μεριά έμεναν η Ρούλη Ζιώγου, η Ερμιόνη Λαναρά, η Νεράντζια Νικολαϊδου, η Ζίτσα (αγνώστου επωνύμου), η Ντίνα (αγνώστου επωνύμου) και η Αθηνά (αγνώστου επωνύμου). Χαρακτηριστικό του Δεύτερου Συνοικισμού Μοναστηριωτών ήταν ότι οι περισσότερες που κατοικούσαν εκεί ήταν χήρες και ζούσαν με τα παιδιά τους.

Ο Τρίτος Συνοικισμός χτίστηκε στην πλαγιά, πάνω από τον ναό της Αγίας Παρασκευής. Ο θεμέλιος λίθος που τοποθετήθηκε, ο οποίος υπάρχει και σήμερα και αναφέρει τα παρακάτω: «Επί Πρωθυπουργού Παναγή Τσαλδάρη, Γενικού Γραμματέα Μακεδονίας Φιλίππου Δραγούμη, Νομάρχη Φλωρίνης Στέφανου Πέτρουλα, ετέθη ο θεμέλιος λίθος την 22α Οκτωβρίου 1933». Ο συνοικισμός τελείωσε περίπου το 1935 και 86 σπίτια του άρχισαν να κατοικούνται. Τότε ο συνοικισμός βρισκόταν έξω από την πόλη, σε έρημη περιοχή και μόνο το στρατόπεδο υπήρχε σε αυτή την περιοχή.

Οι Μοναστηριώτες με την κλασσική παιδεία τους ονόμασαν τις οδούς του συνοικισμού με αρχαία ελληνικά ονόματα. Στο κέντρο η πλατεία Πλάτωνος και κάτω η οδός Ελένης Δημητρίου. Στα ενδιάμεσα η οδός Αγίας Παρασκευής και κάθετα οι οδοί Θεμιστοκλέους και Ομήρου. Πάνω από την πλατεία η οδός Σοφοκλέους και κάθετα οι οδοί Πελοπίδα και Περικλέους.

Αρχίζοντας από γωνία της οδού Ελένης Δημητρίου και Θεμιστοκλέους, ήταν το σπίτι του Δημήτριου Κυριαζή, Καρίντη, Πέτρου Λαζαρίδη, και στην γωνία του Νικόλαου Σαράντη. Προς τα πάνω επί της οδού Αγίας Παρασκευής ήταν του Ευάγγελου Μουρτζίλα, του Χαράλαμπου Σμυρνιού και του Κάπτση. Πιο πάνω στην οδό Σοφοκλέους ήταν του Βασίλειου Κοντογιάννη, Αθανάσιου Κόγια, Λεωνίδα Τσώκα και στην γωνία του Αντώνιου Ταλιαδώρου. Πιο πάνω επί της οδού Πελοπίδα ήταν του Νικόλαου Κούκα, Ηλία Σαράφη, Ευανθίας Ταχούλα, Πέτρου Βατσινάρη, Δημήτριου Μπακούλη και τέλος του Πέτρου Δερβένη. Απέναντι του Ηλία Σταμπουλή, Δημήτριου Μηλώση, Ευάγγελου Γιαννάκη, Πέτρου Κυριαζή, Δημήτριου Τζάκα, και στην γωνία στην πλατεία του Αθανάσιου Παραφέστα. Επί της οδού Σοφοκλέους ήτα του Γιαννούλη, άγνωστου, Βασιλική Γιαννακίδου, Γεωργίου Μπασιακούλη, και στην γωνία του Δημητρίου Δαφίνη. Επί της οδού Περικλέους ήταν το σπίτι του Θεόδωρου Αδάμ και στην συνέχεια τέσσερα μικρά σπίτια που έμεναν γέροι, όπως και στην απέναντι μεριά της ίδιας οδού ήταν άλλα τρία μικρά σπίτι και τέλος το σπίτι του Μπράνκου Πέτρου. Απέναντι επί της οδού Αγίας Παρασκευής ήταν το σπίτι κάποιου Γιάννη μανάβη, Ευθυμίου, αγνώστου, αγνώστου, Μιχάλη Ζέρβα, Νικόλαου Γεράση, αγνώστου, Τάβη Μιχαηλίδη, αγνώστου, Γεωργίου Αδάμ, Θεόδωρου Κουτουράτσα, Θεόδωρου Αντωνίου, αγνώστου, Ζιούλη, Χρήστου Διαμαντή, Κώστα Φωτιάδη, Αντώνιου Νάιδου, και στην γωνία της οδού Ομήρου και Ελένης Δημητρίου, ο Νικόλαος Χρυσικός. Στην άλλη γωνία και με πρόσοψη και στην οδό Ελένης Δημητρίου και την οδό Αγία Παρασκευής ήταν το σπίτι του Ιωάννη Πασαμέα (Μικρασιάτη), Στράτου Καραγιαννόπουλου (Μικρασιάτη), Σάντα, αγνώστου, Βασιλείου, Τήρκα, Πέπε Πούπλη, και στην γωνία της οδού Θεμιστοκλέους η Μαριάνθη Τσάντη. Στην άλλη γωνία της οδού Αγίας Παρασκευής ήταν το σπίτι του Αναστάσιου Δημητσόπουλου, του Νικόλαου Τσορλάκη, του Πέτρου Τσουρίλα, αγνώστου, και στην γωνία του Αριστείδη Χατζηστεφάνου. Στην άλλη γωνία της οδού Ομήρου ήταν το σπίτι του Γεωργίου Παρίση, Πέτρου Καραφύλλη, Αλκιβιάδη Ζησίδη και στην γωνία του Πέτρου Ιωάννου. Στην γωνία στην πλατεία Πλάτωνος ήταν το σπίτι του Κωστόπουλου, του Δημήτριου Φολίδη, της Αρτεμισίας Πιπερίδη και τέλος του Μανόλη Κοζάρη.

Ο Τέταρτος Συνοικισμός Μοναστηριωτών, όπου κατοίκησαν και λίγοι Βορειοηπειρώτες ήταν κοντά στο Εθνικό Οικοτροφείο. Χτίστηκαν 16 σπίτια και κατοικήθηκαν από τον Ιούλιο του 1936 μέχρι το 1938. Στην οδό Σπηλιάδου έμενε η Μαριόνκα Ρωσίδου, δίπλα ο Βορειοηπειρώτης Δήμου, ξυλοκόπος, όπου σήμερα και τα γραφεία του Βορειοηπειρωτικού Συλλόγου, ο Απόστολος Μποζίνης, βαρελάς, και στην γωνία στην οδό Καραβίτη ο Αθανάσιος Σβάρνας. Δίπλα επί της οδού Καραβίτη έμεναν σε διπλό σπίτι ο Θωμάς Ιωαννίδης, τσαγκάρης και ο Αθανάσιος Ρεσέγκος, φοροτεχνικός. Στο αδιέξοδο δρομάκι έμεναν ο Νικόλαος Νικολαϊδης, τσαγκάρης, και ο Αναστάσιος Κώττας, τσαγκάρης σε ένα διπλό σπίτι. Στην γωνία η Όλγα Αδάμ και η Δόμνα (Ντονίτσα) Στογιάνου, μοδίστρα, σε διπλό σπίτι. Στην γωνία Καραβίτη και Ολυμπιάδος η Μαριγώ Γούτση - Υφαντή και ο Πέτρος (αγνώστου επωνύμου), μανάβης, σε διπλό σπίτι. Και δίπλα επί της Ολυμπιάδος έμεναν ο Λεωνίδας Τσούρης, αυτοκινητιστής, Βορειοηπειρώτης και ο Αλέκος Κυριαζής, Βορειοηπειρώτης. 

Αυτοί ήταν οι Συνοικισμοί των Μοναστηριωτών, με τα προσφυγικά σπιτάκια του και τις αυλές τους. Τα επόμενα χρόνια πολλά σπίτια κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους χτίστηκαν νέα ευρύχωρα σπίτια. Νέοι ιδιοκτήτες, νέοι άνθρωποι. Ελάχιστα παλιά σπίτια υπάρχουν που θυμίζουν την προσφυγιά, που άρχισε από το 1913 και κορυφώθηκε στο τέλος του Α’ παγκοσμίου πολέμου. Οι Μοναστηριώτες έχουν τον αρχαιότερο σύλλογο της πόλης μας. Είναι ο Σύνδεσμος Μοναστηριωτών και πέριξ «Η Ελπίς», που λειτουργεί από το 1913 μέχρι σήμερα και στεγάζεται σε ιδιόκτητη αίθουσα, όπου συχνά γίνονται εκδηλώσεις.

πηγή