VITI
1958: Si e ndamë detin me Greqinë
Tashmë
dy vendet janë drejt diskutimit të një marrëveshjeje të re për delimitimin e
kufirit detar, pas asaj që shkaktoi shumë polemika për fshehtësinë e hartimit
të saj dhe mungesën e transparencës. Por historia na fton të kërkojmë shembuj
të ngjashëm kur Shqipëria dhe Greqia janë marrë vesh normalisht për kufirin e
tyre detar, madje me koordinata të qarta e të përcaktuara me mirëkuptim.
Dhe
rasti i vitit 1958 dëshmon se kufiri ynë ujor me Greqinë nuk po caktohet për
herë të parë tani. Ndoshta formulimi i saktë do të ishte që “delitimitimi i
përpiktë po bëhet për herë të parë” – raporton Dita.
Po
për ç’farë bëhej fjalë dhe si ishte gjendja në vitin 1958, kur Shqipëria
komuniste dhe Greqia mbretërore firmosën protokollin për pastrimin e Kanalit
të Korfuzit nga minat e Luftës së Dytë? Ishte shenja e parë e shkrirjes së
akujve në një kohë kur de facto dhe de jure, Greqia ishte në gjendje lufte me
Shqipërinë. Vetëm nëntë vjet më herët kishin ndodhur të famshmet “provokacione
të gushtit” të 1949-ës, kur ushtria qeveritare greke me ndihmë të fortë
anglo-amerikane luftonte jo vetëm kundër partizanëve grekë në malet e
Gramozit dhe Viçit, por kreu agresion edhe ndaj territorit shqiptar, ku u
përplas me ushtrinë shqiptare, me viktima nga të dyja palët.
Në
fund, rezultati ishte puna e përbashkët e dy flotave detare dhe deklarimi i
Kanalit të Korfuzit, “i hapur dhe i sigurtë për lundrim ndërkombëtar”. Por le
ta nisim nga e para.
Përgatitjet
kishin nisur që në fillim të vitit 1958, siç e tregon dhe autorizimi i datës
29 janar me firmë të ministrit të Jashtëm shqiptar Behar Shtylla, për
kapitenin e rangut të parë Abdi Mati, shef i shtabit të Flotës Luftarake
Detare, që ky i fundit të zhvillojë bisedime dhe të nënshkruajë bashkë me përfaqësuesin
përkatës grek, protokollin mbi masat praktike për spastrimin e Kanalit. Në
fakt, Shqipëria si anëtare e Traktatit të Varshavës, kishte bërë përgatitje
paraprake, trajnim në terren dhe konsultime intensive politike dhe teknike
(për mungesë të pajisjeve të duhura detare dhe përvojës) me sovjetikët
përgjatë gjithë vitit 1957. Abdi Mati ishte personaliteti kryesor ushtarak
detar i Shqipërisë dhe së shpejti do të ngrihej deri në rangun e
kundëradmiralit, ndërsa ne delegacion ishin dhe ushtarakë të aftë si Mark
Plani, Paskal Thanasi etj. Mati kishte përballë kreun e delegacionit të
qeverisë së mbretërisë së Greqisë, kapitenin Emanuel Dhimotaqis. Palët u
mblodhën në qytetin e Korfuzit dhe nga data 3 deri më 8 shkurt 1958,
përfunduan protokollin dypalësh. Çfarë parashikonte ky protokoll? Secila
palë, brenda ujërave të veta territoriale dhe me mjetet e veta, do të kryente
punimet përkatëse për pastrimin e minave. Në protokoll bien në sy koordinatat
e veçanta (po botojmë faksimilet e tyre) që pala shqiptare dhe ajo greke
veçmas, kishin si kufi ujërash territoriale, ndërkohë që në zonën e
ngushticës së Korfuzit (pjesa më e afërt me tokën shqiptare, pranë Ksamilit),
të përcaktuar me shtatë koordinata, pastrimi do të kryhej me radhë nga të
dyja palët, njëra pas tjetrës.
Operacioni
i pastrimit nisi në datën 15 mars 1958 dhe përfundoi më 7 korrik të këtij
viti. Pala shqiptare përdori 2 dragamina, 1 anije shenjëvendosëse, 1 anije
polumbare dhe 1 helikopter, ndërsa marina greke 5 dragamina të mesme, 3
dragamina të vogla, 2 anije shenjuese dhe 1 anije ofiçinë. Minat që
kërkoheshin nga koha e luftës ishin të llojit mina me spirancë, mina akustike
dhe manjetike. Në fakt, do të ishte e udhës që të quhej “operacion kërkimi”,
sepse në nenin 7 të Protokollit të përfunduar dypalësh, theksohet se asnjë
nga palët nuk gjeti minë në zonën e vet të tralimit (term detar për
kontrollin ujor).
Atëherë
pse u ndërmor ky operacion? Në bazë të detyrimeve ndërkombëtare, palët duhej
të kryenin kontroll në zonat e tyre të përgjegjësisë dhe në ato të
përbashkëta, dhe të deklaronin ujëra të sigurta për lundrim ndërkombëtar. Por
nga ana tjetër, siç vihet re nga dokumentet, ishte koha që Shqipëria i kishte
bërë disa ftesa Greqisë mbretërore për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike.
Provokacionet e gushtit 1949 dhe vala e viteve 1949-54 e dërgimit të
diversantëve nga kufiri grek kishte marrë fund. Shqipëria ishte pranuar në
OKB dhe përgjithësisht, realiteti i një Shqipërie sovrane ishte fakt i kryer
tashmë. Nga ana tjetër, në vendin tonë ndodheshin shumë ushtarakë grekë të
zënë rob nga koha e provokacioneve të gushtit, që Greqia kërkonte t’i
riatdhesonte, ashtu si dhe shumë luftëtarë të majtë grekë që pas dështimit të
luftës civile, kaluan këtej kufirit. Një pjesë e komunistëve grekë u
transportuan pastaj nëpër vende të tjera të Europës Lindore dhe Bashkimin
Sovjetik, por shumë syresh mbetën këtu.
Faktikisht,
gjesti i vullnetit të mirë nga ana shqiptare për lidhjen e marrëdhënieve
diplomatike nuk kishte marrë përgjigje pozitive nga Athina,që megjithatë i
kërkonte shtetasit e vet. Lirimi i këtyre të fundit që vazhdoi deri në fillim
të vitit 1958, ishte paraprirë nga kërkesa e palës greke që në vitin 1956, e
cila me pastrimin e përbashkët të Kanalit të Korfuzit, po testonte synimet
dhe qëndrimin shqiptar.
Për
të shqyrtuar punën e kryer, delegacioni grek mbërriti në Sarandë më 30 korrik
1958 dhe për tre ditë u zhvilluan bisedimet përmbyllëse dhe i firmos
deklarata e fundit për çështjen e Kanalit. Përbërjen interesante të
delegacionit grek e jep një raport i plotë i palës shqiptare mbi këtë
çështje. Përveç kreut Dhimotaqis, nënkryetar i grupit grek ishte himarioti
Spiro Milo, kapiten i rangut të dytë në marinën mbretërore greke, nëna e të
cilit jetonte ende në Himarë. Anëtar delegacioni ishte komandanti i bazës
detare të Korfuzit, kapiteni i tretë Lagonikas, dhe tre ushtarakë të tjerë:
komandant dragamine Zulias, oficeri i shtabit të marinës Dhaispis dhe oficeri
i ministrisë së Marinës, Agapitos.
Sipas
një informacioni të detajuar shqiptar dërguar qendrës, këta të fundit ishin
aty për plotësimin e delegacionit, pasi Dhimotaqis dhe Spiro Milo ishin ata
që kryenin të gjithë bisedimet dhe kishin autoritet absolut. Jo vetëm kaq,
por këta të dy një pjesë të mirë të komunikimeve e bënë pa delegatët e tjerë
dhe sipas shqiptarëve, ata kishin simpati të fortë politike nga e majta.
Pjesë
e grupit ishte dhe përkthyesi Konstandin Cigos. Ja çfarë thotë për të raporti
konfidencial shqiptar: “Si përkthyes, delegacioni grek kishte sjellë
Konstandin Cigos,i cili është rritur në Sarandë dhe bashkë me familjen e tij
është larguar legalisht për në Greqi më 1946, dhe sipas shenjave, duhet të
jetë ndonjë agjent. Ky ka ardhur edhe katër herë të tjera në Shqipëri si
përkthyes i delegacioneve greke që kanë tërhequr ushtarakët grekë të strehuar
në Shqipëri. Qëndrimi i këtij gjatë gjithë kohës në Sarandë ka qenë jo i
mirë, aq sa atë e shanë edhe vetë kryetari dhe pjesëtarët e tjerë të
delegacionit grek, dhe pothuaj në të gjitha bisedimet ai nuk u përdor fare si
përkthyes”.
Anëtarët
e delegacionit grek ishin të lirë të shëtisnin dhe bisedonin nëpër Sarandë,
sigurisht të mbikqyrur. Bisedimet dypalëshe përfunduan më 2 gusht, kur u
firmos edhe protokolli përfundimtar mbi punimet për pastrimin e Kanalit të
Korfuzit, bashkë me komunikatën e përbashkët për shtyp, e cila shpallte se
“përfaqësuesit e të dy qeverive deklarojnë se duke filluar nga ora 12.00 e
datës 2 gusht 1958, Kanali i Korfuzit është i lirë për lundrimin e anijeve të
mbiujshme”. Në të njëjtën orë të datës 4 gusht, mund të kryhej shpallja me të
gjitha mjetet e informacionit, për të njoftuar lundërtarët.
Ajo
çka bie në sy nga kjo marrëveshje, është se përmes neneve të ndryshme të saj
Shqipëria dhe Greqia ja kanë njohur njëra-tjetrës ujërat përkatëse
territoriale me koordinata të definuara qartë, edhe pse bëhej fjalë për dy
vende pa marrëdhënie diplomatike dhe praktikisht në gjendje lufte. Pra do të
ishte naive të thuhej se mes tyre nuk kishte kufi ujor të përcaktuar.
Gjithsesi, do të duheshin konventat e mëvonshme ndërkombëtare mbi kufijtë
detarë, detin territorial, zonën speciale, rrafshnaltën kontinentale etj, që
kjo njohje të ishte e vlefshme dhe e sanksionuar në aspekt global.
|
Έτος
1958: Πως καθορίστηκαν τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας.
Και
οι δύο χώρες διαπραγματεύονται μια νέα
συμφωνία για το καθορισμό των θαλάσσιων συνόρων, μετά από αυτό που προκάλεσε
πολλά προβλήματα σχετικά με την μυστικότητα που υπήρχε όταν δημιουργήθηκε
αλλά και την έλλειψη της διαφάνειας. Η ιστορία μας καλεί να αναζητήσουμε
παρόμοια παραδείγματα, όταν η Αλβανία και η Ελλάδα έχουν συνεννοηθεί κανονικά
για το καθορισμό των θαλάσσιων συνόρων τους, μάλιστα με ξεκάθαρα τα σημεία
και σε πνεύμα αλληλοκατανόησης και αλληλοσεβασμού.
Το
1958 μαρτυρεί πως τα θαλάσσια σύνορα με την Ελλάδα δεν καθορίζονται για πρώτη
φορά , τώρα. Ίσως η σωστή διατύπωση θα ήταν "ακριβής καθορισμός γίνεται
για πρώτη φορα" - σύμφωνα με την εφημερίδα "Ντίτα".
Αλλά
για ποιό πράγμα γίνεται λόγος και πως ήταν η κατάσταση το 1958, όταν η
κομμουνιστική Αλβανία και η Ελλάδα υπέγραψαν το πρωτόκολλο για τον καθαρισμό
του Στενού της Κέρκυρας από της νάρκες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου? Ήταν το
πρώτο σημάδι που έδειχνε πως έλιωσαν οι πάγοι σε μια περίοδο που de facto και
de Jure, η Ελλάδα βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με την Αλβανία. Μόνο 9
χρόνια νωρίτερα είχαν συμβεί οι γνωστές "προκλήσεις του Αυγούστου"
του 1949, όταν ο ελληνικός
κυβερνητικός στρατός με την αγγλοαμερικανική βοήθεια πολεμούσε εναντίων της
ΕΑΜ στο Γράμμο και στο Βίτσι, αλλά και μέσα σε αλβανικό έδαφος όπου υπήρχε
μια σύγκρουση με τον αλβανικό στρατό με θύματα και από τις δύο πλευρές. Στο
τέλος ως αποτέλεσμα προήλθε η κοινή εργασία των ναυτικών των δύο χωρών και η δήλωση πως τα στενά της Κέρκυρας
"είναι ανοιχτά και ασφαλής προς διεθνή διέλευση". Ας τα πιάσουμε
από την αρχή.
Οι
προετοιμασίες ήγαν ξεκινήσει από την αρχή του 1958, όπως και αποδεικνύει η
έγκριση της 29 Ιανουρίου με υπογραφή του Αλβανού υπουργού εξωτερικών Μπεχάρ
Στύλλα, για τον Ανώτατο
αξιωματικό Αμπντί Μάτι, Αρχηγός του
Ναυτικού Στόλου, ώστε αυτός ο τελευταίος να διαπραγματευτή και στο τέλος να
συνυπογράψει με τον έλληνα ομόλογο του, το πρωτόκολλο πάνω στα πρακτικά μέτρα
για το καθαρισμό του Στενού. Στην πραγματικότητα, Αλβανία ως μέλος του Συμφώνου της Βαρσοβίας, είχε
προετοιμαστεί, εκπαίδευση στο πεδίο
και και εντατικές πολιτικές και τεχνικές διαβουλεύσεις ( λόγω της έλλειψης
των κατάλληλων ναυτικών οργάνων και
της εμπειρίας) με τους σοβιετικούς καθ' όλο το 1957. Ο Αμπντί Μάτι ήταν βασική στρατιωτική, ναυτική προσωπικότητα της Αλβανίας, και σύντομα θα έπαιρνε το βαθμό του
αντιναύαρχου, ενώ στην επιτροπή υπήρχαν και άλλοι ικανοί στρατιωτικοί όπως ο
Μαρκ Πλάνι, Πασκάλ Θανάση κ.α. Ο Μάτι είχε απέναντι του τον αρχηγό της
Ελληνικής Βασιλικής Κυβέρνησης τον Εμμανουήλ Δημοτάκη. Οι επιτροπές συναντήθηκαν στην πόλη της
Κέρκυρας και από της 3 μέχρι και στις
8 Φεβρουαρίου 1958, τελείωσαν την σύνταξη του κοινού πρωτόκολλου.
Τί
προέβλεπε αυτό το πρωτόκολλο ; Η κάθε πλευρά, μέσα στα εγχώρια ύδατα και με
τα δικά της μέσα θα τελούσε τις ανάλογες εργασίες για το καθαρισμό των
ναρκών. Στο πρωτόκολλο διακρίνει κανείς δύο ειδικές συντεταγμένες , που η
αλβανική και η ελληνική πλευρά, χώρια, είχαν ως θαλάσσια σύνορα, εντωμεταξύ
στην περιοχή του στενού της Κέρκυρας
(το κοντινότερο σημείο με το αλβανικό έδαφος το Κσαμίλ (Εξαμίλια),
καθορισμένα με 7 συντεταγμένες, ο καθαρισμός θα γινόταν με την σειρά και από
τις δύο πλευρές, το ένα μετά το άλλο.
Η
επιχείρηση καθαρισμού ξεκίνησε στις 15 Μαρτίου του 1958 και τελείωσε στις 7
Ιουλίου του ιδίου έτους. Η αλβανική πλευρά χρησιμοποίησε 2 ναρκαλιευτές , 1 πλοίο σημαδούρων, 1
καταδυτικό και 1 ελικόπτερο, ενώ το ελληνικό ναυτικό, 5 μεσαίου μεγέθους
ναρκαλιευτές, 3 μικρού μεγέθους
ναρκαλιευτές, δύο πλοία σημαδούρες και ένα πλοίο εργαστήριο. Οι νάρκες που
αναζητούσαν από την περίοδο του πολέμου ήταν
νάρκες με άγκυρα, ακουστικές νάρκες και μαγνητικές. Θα έπρεπε, στην
πραγματικότητα να ονομαστεί "επιχείρηση αναζήτησης " γιατί στο
άρθρο 7 του τελικού Πρωτόκολλου που σύνταξαν οι δύο πλευρές, τονίζεται πως
καμία πλευρά δεν βρήκε νάρκη στην περιοχή αναζήτησης.
Αλλά
γιατί έγινε όλη αυτή η επιχείρηση; Με βάση τις διεθνές υποχρεώσεις, οι
πλευρές θα έπρεπε να τελέσουν έλεγχο στις περιοχές τους αλλά και στα κοινά
θαλάσσια ύδατα, και να δηλώσουν πως τα νερά τους είναι ασφαλής προς διεθνή
πλεύση. Από την άλλη μεριά όμως, όπως παρατηρεί κανείς στα έγγραφα, ήταν η
περίοδος όταν η Αλβανία είχε καλέσεις αρκετές φορές το Ελληνικό Βασίλειο για
την έναρξη των διπλωματικών σχέσεων.
Οι
προκλήσεις του Αυγούστου του 1949 και το κύμα των αποστολών
δολιοφθορέων, των ετών 1949-54 από τα ελληνικά σύνορα είχαν πια τελειώσει.
Η Αλβανία είχε γίνει μέλος του ΟΗΕ και γενικά η πραγματικότητα μιας ανεξάρτητης
Αλβανίας ήταν πια δεδομένο. Από την άλλη μεριά στην Αλβανία βρίσκονταν όμηροι
πολλοί έλληνες στρατιωτικοί, από την περίοδο των συγκρούσεων του Αυγούστου,
που η Ελλάδα σκοπούσε τον επαναπατρισμό τους, όπως και πολλούς πολεμιστές της
ελληνικής αριστεράς που μετά το εμφύλιο πέρασαν τα σύνορα.
Ένα
μέρος των ελλήνων κομμουνιστών μεταφέρθηκαν σε άλλες χώρες της Ανατολικής
Ευρώπης και της Σοβιετικής Ένωσης , αλλά πολλοί έμειναν και Αλβανία.
Γεγονός
είναι πως η πράξη καλής θελήσεως από την αλβανική πλευρά για την δημιουργία
διπλωματικών σχέσεων δεν είχε την αναμενόμενη
θετική ανταπόκριση από την Αθήνα, που επέμενε όμως να πάρει πίσω τους υπηκόους
της. Η απελευθέρωση τους συνεχίστηκε μέχρι και στις αρχές του 1958, και είχε
προηγηθεί το αίτημα της ελληνικής πλευράς από το 1956, η οποία με το κοινό
καθαρισμό τους Στενού της Κέρκυρας, δοκίμαζε τους σκοπούς της Αλβανίας.
Για
να συζητήσουν σχετικά με την εργασία που είχε τελεστεί, η ελληνική αποστολή
έφτασε στους Αγίους Σαράντα στις 30 Ιουλίου του 1958 και για τρείς μέρες
πραγματοποιήθηκαν οι τελικές συζητήσεις και συνυπέγραψαν την κοινή
δήλωση για το θέμα του Στενού. Την
ιδιαίτερη σύνθεση της Ελληνικής αποστολής το δίνει μια πλήρης αναφορά της αλβανικής πλευράς για την υπόθεση.
Πέρα από τον Πρόεδρο Δημοτάκη, αντιπρόεδρος της ελληνικής αποστολής ήταν ο χιμαριώτης Σπύρος Μίλιος , αξιωματικός δευτέρου βαθμού
στο ελληνικό βασιλικό ναυτικό η μητέρα του οποίου ζούσε ακόμη στην Χιμάρα.
Μέλος της αποστολής ήταν ο Διοικητής της Ναυτικής Βάσης της Κέρκυρας,
αξιωματικός Λαγονίκας, και τρεις άλλοι στρατιωτικοί: Διοικητής Ναρκαλευτή Ζούλιας, ο αξιωματικός της
ναυτικής διοίκησης, Δαϊσίπης και ο αξιωματικός του Υπουργείου Ναυτιλίας,
Αγαπητός.
Σύμφωνα
με την αλβανική λεπτομερή πληροφόρηση, οι τελευταίοι ήταν εκεί για
συμπληρώσουν τον αριθμό, αφού ο Δημοτάκης και ο Σπύρο Μίλο (Μίλιος) ήταν
αυτοί οι οποίοι που έκαναν τις διαπραγματεύσεις και είχαν απόλυτη εξουσία.
Όχι, μόνο αυτό, αυτοί οι δύο, ένα μεγάλο μέρος των συνομιλιών την έκαναν
χωρίς τα άλλα μέλη, και σύμφωνα με τους αλβανούς, εκείνοι είχαν ιδιαίτερη
πολιτική συμπάθεια προς την αριστερά.
Μέρος
της ομάδας ήταν και ο μεταφραστής Κωνσταντίνος Τσίγκος. Ιδού τι αναφέρει η
εμπιστευτικής αλβανική αναφορά: " Ως μεταφραστή η ελληνική αποστολή είχε
τον Κωνσταντίνο Τσίγκο, ο οποίος είχε μεγαλώσει στους Αγίους Σαράντα και μαζί
με την οικογένεια του είχε φύγει παράνομα στην Ελλάδα το 1946, και σύμφωνα με
τα δεδομένα θα πρέπει να είναι κάποιος πράκτορας. Αυτός έχει έρθει άλλες
τέσσερεις φορές στην Αλβανία ως μεταφραστής των ελληνικών αποστολών που έχουν
παραλάβει έλληνες στρατιωτικούς που είχαν βρει καταφύγιο στην Αλβανία. Η
στάση του καθ' όλη την διάρκεια στους Αγίους Σαράντα δεν ήταν καλή, τόσο που
ακόμη και ο αρχηγός της αποστολής και τα μέλη του έκαναν παρατήρηση, και
σχεδόν σε όλες τις συνομιλίες δεν χρησιμοποιήθηκε ως μεταφραστής".
Τα
μέλη της ελληνικής αποστολής ήταν ελεύθεροι να κάνουν βόλτες και να
συζητήσουν στους Αγίους Σαράντα, φυσικά με επίβλεψη. Οι διμερείς συζητήσεις
τελείωσαν στις 2 Αυγούστου, όπου και υπεγράφη και το τελικό πρωτόκολλο σε
σχέση με τις εργασίες καθαρισμού του Στενού της Κέρκυρας, μαζί με το κοινό
δελτίο τύπου το οποίο δήλωνε πως
" οι εκπρόσωποι των δύο
κυβερνήσεων δηλώνουν πως ξεκινώντας από την ώρα 12:00 της 2 Αυγούστου 1958,
το Στενό της Κέρκυρας είναι ελεύθερο προς διέλευση των πλοίων". Την ίδια
ώρα της 4 Αυγούστου, θα μπορούσε να γίνει η διακήρυξη με όλα τα ΜΜΕ, για να
ενημερωθούν όλοι οι θαλασσοπόροι"
Αυτό
που αξίζει την προσοχή στην συμφωνία αυτή, είναι το γεγονός, πως μέσα από τα
διάφορα άρθρα της, η Αλβανία και η Ελλάδα έχουν αναγνωρίσει η μία στην άλλη
τα εγχώρια θαλάσσια ύδατα με συντεταγμένες ξεκάθαρα καθορισμένες, αν και
γινόταν λόγος για δύο χώρες χωρίς διπλωματικές σχέσεις και πρακτικά σε
εμπόλεμη κατάσταση.
Άρα
θα ήταν ανόητο να ειπωθεί πως μεταξύ τους δεν υπήρχαν καθορισμένα θαλάσσια
σύνορα. Όπως και να έχει θα έπρεπε να γίνουν αργότερα και άλλες διεθνείς
συμφωνίες σε σχέση με τα θαλάσσια όρια, το δίκαιο της θάλασσας, την ειδική
περιοχή, το ηπειρωτικό οροπέδιο κ.α ώστε αυτή η αναγνώριση να ήταν έγκυρη και
επικυρωμένη σε διεθνή επίπεδο.
Κ.Α
Ντίτα
Μετέφρασε
προετοίμασε, Πελασγός Κορυτσάς.
|