Ο Άγιος των Σκλάβων και ο Αλή Πασάς - Shenjtori i Skllevërve dhe Ali Pashai.

Πρωτοπρ. Βασίλειος Ι. Καλλιακμάνης, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. α) Το Σάββατο 24 Αυγούστου του 1779 απαγχονίστηκε ο μεγάλος δι­δά­σκαλος του γέ­νους και ιερομάρτυρας Κοσμάς ο Αιτωλός. ΄Ισως φαί­νεται πα­ρά­δο­ξο, αλλά το ειρηνικό του έργο αναγνώρι­ζαν εκτός από τους Χρι­στιανούς και πολ­­­­λοί Τούρκοι. Ακόμη και αυ­τός ο Κουρτ Πα­σάς που έδωσε ε­­ντολή να θα­να­τω­θεί, όπως μαρτυρεί ο πιστός μα­θητής του αγίου Σάπ­φει­ρος Χριστο­δου­λίδης, «εμε­τα­νόησε διατί εγε­λάσθη και δια μάταιον κέρ­δος εθανάτωσε τοι­­­­ού­τον α­θώον και ειρηνικόν άνθρωπον». β) Από Επιστολή του Πατροκοσμά προς τον αδελφό του Χρύ­σανθο, που γρά­φτηκε λίγους μήνες πριν το μαρτύριό του, φαίνεται ότι ήταν αγα­πη­τός και γινόταν ευρύτερα α­πο­δε­κτός. Εκείνοι που τον αντι­πα­θούσαν, διότι ε­πέ­μενε στην τήρηση της αργίας της Κυρια­κής, ήταν οι Εβραί­οι. Γρά­φει στην εν λόγω επιστολή: «Δέκα χι­λιάδες Χρι­στια­νοί με αγαπώσι και ένας με μισεί. Χίλιοι Τούρκοι με α­γα­πώ­σιν και ένας όχι τόσον. Χιλιά­δες Εβραίοι θέ­λουν τον θάνατόν μου και ένας όχι». γ) Ιδιαίτερη όμως ήταν η σχέση του αγίου Κοσμά με τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Η συνάντηση των δύο ανδρών μαρτυρείται στο Τε­πε­λένι. Εκεί, όταν κάποιοι κινήθηκαν απειλητικά εναντίον του αγίου διαλύοντας τη σύναξή του, εκείνος κα­τέ­φυγε στο αρχοντικό της Χάμκως, μητέρας του Αλή, η οποία τον προ­στάτεψε. Την ώρα του βραδινού φαγητού ο διορα­τι­κός επισκέπτης είπε στο νεαρό Τουρκαλβανό: «Θα γίνης μεγά­λος άν­θρω­πος· θα κυριεύ­σης όλη την Αρβα­νι­τιά· θα υπο­τά­ξης την Πρέ­βε­ζα, την Πάρ­­γα, το Σούλι, το Δέλβινο, το Γαρ­δί­κι και αυτό το τάχτι του Κουρτ Πα­σά. Θα αφήσης μεγάλο όνομα εις την Οι­κουμένην». δ) Και πρόσθεσε: «Αυτή είναι η θέλησις της Θείας Προνοίας. Ενθυ­μήσου όμως σε όλη τη διάρκεια της εξουσίας σου να αγαπάς τους Χριστια­νούς, αν θέλης να μείνη η εξουσία εις τους διαδόχους σου». Την άλλη μέ­ρα το πρωί ο παρορμητικός νεαρός ρώτησε τον άγιο, αν θα πάει στην Κωνστα­ντι­νού­πο­λη. Τότε ο προορατικός ιερομόναχος απάντησε: «Και στην Πόλιν θα πας, μα με κόκκινα γένεια!». ε) Ο Αλής δεν πρόλαβε να διευ­κρι­νίσει, τι σή­μαινε η τε­λευ­ταία φράση. Όμως, εντυπωσιασμένος στην πορεία της ζωής του από την επα­λή­θευση των προρ­ρήσεων αλλά και την ανάμνηση της εμπνευσμένης δι­δα­χής του α­γί­ου, τον τίμησε υπερβαλλόντως. Όταν κατέλαβε το  Μπε­ρά­τι, έδωσε εντο­λή στον Μη­­­τροπολίτη Βελεγρά­δων Ιωάσαφ να κάνει ανα­κο­μι­δή του λει­ψάνου του α­­γίου και να κτισθεί ναός και μοναστήρι στο όνομά του. Με ε­πι­­στο­λές και φιρμά­νια προέτρεψε τους προεστούς και τους κα­τοί­κους της ευ­ρύ­τερης περιοχής να προ­σφέ­ρουν για την αποπεράτωση του μονα­στη­ριού, το οποίο ενί­σχυσε οικονο­μι­κά και ο ίδιος. στ) Στη συνέχεια ο Αλή Πασάς εγκαινίασε την εκκλησία και όρισε τριή­μερη εμπορική πανήγυρη στο Κολικόντασι στις 23, 24 και 25 Αυ­γού­στου. Παράλληλα οργάνωσε μεγαλοπρεπή λιτανεία της κά­ρας και των λειψάνων του στα Γιάννενα με τη συμμετοχή του χριστια­νι­κού κλήρου και του λαού, αλλά και πολλών τούρκων. ΄Ηδη από το 1815 καθιερώθηκε η εορτή του αγίου «δια βεζυρικής διαταγής». ΄Ελεγε χαρακτηριστικά: «Τούτο το κα­λό­γερο, ωρέ, ήταν αληθινό προφήτη. Ήρθε σπίτι μου, στο Τεπελένι, και με ευκή­θηκε, ωρέ, και μου είπε όλα όσα έκαμα, σαν να τα είχε γραμ­μέ­να στο κι­τάπι!».  ζ) Όταν κάποιος φανατικός μουσουλμάνος ειρωνεύτηκε τον Αλή Πα­σά, διότι τιμούσε τον άγιο Κοσμά, εκείνος απάντησε: «Φέρετέ μου ένα μου­σουλμάνο, σαν κι αυτόν τον χριστιανό και να του φιλήσω τα πόδια». Δρα­μα­τικό ήταν το τέλος του Αλή. Όταν το 1822 επαναστάτησε εναντίον του Σουλτάνου, εκείνος διέταξε τον αποκεφαλισμό του. Το αιμό­φυρτο κε­φά­λι του μεταφέρθηκε στην Πόλη και επιβεβαιώθηκε έτσι η προφητεία του Πατροκοσμά, «ότι θα πάει στην Πόλη με κόκκινα γένια».

Protopresviter Vasil Kalikmani Pedagog i Shkollës Teologjike të Univeristetit Aristotel Thessaloniki a)   Të Shtunë 24 Gusht 1779 u var në litar mësuesi i madh dhe hieromartiri Kozma Etolosi. Ndoshta duket paradoksale, por veprën e tij paqësore e pranuan përveç të krishterëve dhe shumë Turq. Dhe ai vetë Kurt Pashai që dha urdhër që të vritej, siç dëshmon dhe nxënësi i besuar i tij Shën Sapfir Kristodhulidhi, “u pendua sepse u mashtrua dhe për fitim të kotë vrau atë njeri të pafajshëm dhe paqëtor”. b)   Nga letra e Shën Kozmait drejtuar vëllait të tij Krisanth, që u shkrua disa muaj para martirizimit të tij, duket se ishte i dashur dhe pranohej gjerësisht. Ata që nuk e simpatizonin, sepse këmbëngulte në ruajtjen e së Djelës si ditë pushimi, ishin Hebrenjtë. Shkruan në këtë letër: “Dhjetë mijë të Krishterë më duan dhe një më urren. Një mijë Turq më duan dhe njëri jo dhe kaq. Me mijëra çifutë duan vdekjen time dhe njëri jo”. c)   E veçantë ishte marrdhënia e shën Kozmait me Ali Pashanë e Janinës. Takimi i dy burrave dëshmohet në Tepelenë. Atje, kur disa persona kryhen lëvizje kërcënuese ndaj shenjtorit, duke prishur dhe mbledhjen e tij, ai u strehua në arkondikonë e Hamkos, të ëmës së Ali Pashait, e cila e mbrojti. Gjatë kohës së darkës vizitori vizionar i tha të riut turkoshqiptar: “Do të bëhesh njeri i madh, do të pushtosh gjithë Arvanitianë, do të pushtosh, Prevezën, Pargën, Sulin, Delvinën, Gardhiqin dhe zotërimin e Kurt Pashait. Do krijosh famë në të gjithë Botën”. d)   Dhe shtoi: “Ky është vullneti i Përkujdesjes Hyjnore. Por kujto gjatë gjithë kohës së pushtetit tënd të duash të Krishterët, nëse do që të trashëgohet pushteti tek pasardhësit e tu”. Ditën tjetër i riu spontan, e pyeti shenjtorin, nëse do të shkojë në Konstandinupojë. Atëhere hieromonaku vizionar u përgjigj: “Dhe në Qytet/(Poli/ Konstandinupojë) do të shkosh por me mjekër të kuqe!”. e)   Aliu nuk arriti të sqaronte, çfarë kuptimi kishte fraza e fundit. Por i  impresionuar gjatë jetës së tij nga vërtetimi i profecive  por dhe kujtimin e mësimit të frymëzuar të shenjtorit, e nderoi me hiperbolizëm. Kur pushtoi Beratin dha urdhër tek Mitropoliti i Velegradit (Beratit siç quhej atëhere) Joasaf që të sjellë lipsanet e shenjtorit dhe të ndërtohet një manastir në emërin e tij. Me letra dhe firmane jepte shtytje tek udhëheqësit dhe banorët e zonës përreth që të ofrojnë për përfundimin e manastirit, të cilin e mbështeti ekonomikisht dhe ai vetë. f)     Në vazhdim Ali Pashai inaguroi kishën dhe caktoi një panair tre ditor në Kolkodash, më 23, 24 dhe 25 Gusht. Paralelisht organizoi një litani madhështore të lipsanit (kafkës) së tij në Janinë me pjesmarrje të klerit të krishter dhe popullit, por dhe të shumë turqve. Që prej 1815 u bë traditë festa e shenjtorit “nëpëmjet urdhërit të vezirit”. Shkruante: “Ky murg, ore, ishe profet i vërtetë. Erdhi në shtëpinë time, në Tepelenë, dhe më bekoi, ore, dhe më tha të gjitha sa bëra, sikur ti kishte të shkruara në qitap!”. g)   Kur një myslyman fanantik u tall me Ali Pashanë, sepse nderonte shenjtorin Kozma ai u përgjigj: “Më sillni një myslyman, si ai i krishter dhe ti puth këmbët”. Fundi ishte dramatik për Aliun. Kur më 1822 bëri kryengritje kundër Sulltanatit, ai urdhëroi prerjen e kokës së tij. Koka e prerë u transferua në Konstandinupojë dhe u vërtetua kështu profecia e Shën Kozmait “që do të shkojë në Qytet/ Konstandinupojë por me mjekër të kuqe”. Shqipëroi L. G.