Γκάρεθ Οουενς: «Η Φωνή του Δίσκου της Φαιστού» - Gareth Owens: “Zëri i Diskut të Festu”

Γκάρεθ Οουενς: «Η Φωνή του Δίσκου της Φαιστού» «Η α' πλευρά του δίσκου μιλάει για την έγκυο θεότητα που λάμπει και η β΄πλευρά έχει μια πρόταση σε δυο στίχους, με μινωική παρήχηση, που αναφέρεται στη θεότητα που δύει. Η δύση της Αστάρτης/Αφροδίτης/Αφαίας. Με τη δική σας βοήθεια θα ήθελα μια μέρα στο μέλλον να μεταφράσουμε αυτούς τους στίχους για τη θεότητα του έρωτα, να ξέρουμε πιο πολλά». Με αυτά τα λόγια ο γλωσσολόγος δρ. Γκάρεθ Οουενς, ειδικός σε θέματα μινωικής γραφής, έκλεισε την ενδιαφέρουσα ομιλία του με τίτλο «Η Φωνή του Δίσκου της Φαιστού» που έδωσε σήμερα Τετάρτη στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ), διοργάνωση του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) σε συνεργασία με το ΤΕΙ Κρήτης. «Είναι 61 λέξεις στις δυο πλευρές και 18 στίχοι σαν σονέτο με ομοιοκαταληξία. Εξι λέξεις μιλάνε για το φως και έξι λέξεις για τη δύση του φωτός. Τρεις λέξεις μιλάνε για την έγκυο θεότητα και άλλες 10 για τη θεότητα με διάφορα επίθετα», επισήμανε ο δρ. Οουενς, απευθυνόμενος, σε άπταιστα ελληνικά, στο πολυπληθές ακροατήριο που κατέκλυσε το αμφιθέατρο του ΕΙΕ για να ακούσει την πειραματική ερμηνεία του για τις περισσότερες από τις μισές λέξεις του δίσκου, η οποία έχει βασιστεί σε πολυετή επιστημονική έρευνα. «Και σε άλλες επιγραφές» «Λέξεις και μια ολόκληρη πρόταση από τον Δίσκο της Φαιστού βρέθηκαν και σε άλλες μινωικές θρησκευτικές συλλαβικές επιγραφές και στο σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου και στο Βουνό Γιούχτα δίπλα στις Αρχάνες και στην Κνωσό. »Οι θρησκευτικές αυτές επιγραφές εντοπίστηκαν και με τάματα, συνεπώς οι μινωικές λέξεις που ήταν με τα μινωικά τάματα έχουν σχέση και με τη θρησκεία και με την υγεία. »Αρα έχουμε ένα λογικό περιεχόμενο (context), ότι δηλαδή ο Δίσκος της Φαιστού είναι μια μινωική θρησκευτική συλλαβική επιγραφή που διαβάζεται με επιγραφική συνέχεια και έχει σχέση με σχεδόν παράλληλα κείμενα τα οποία σχετίζονται με ιερούς τόπους και με τάματα, δηλαδή με ευχές και προσευχές και πάνω από όλα με την υγεία», ανέφερε. Και τόνισε επίσης ότι «χωρίς τους καλούς φίλους και συναδέλφους δεν θα είχαμε φτάσει στην ανάγνωση, που πιστεύω ότι είναι η καλύτερη δυνατή που υπάρχει τα τελευταία 110 χρόνια ή τους τελευταίους 37 αιώνες που κάποιος ή κάποια διάβασε τον Δίσκο στην Κρήτη ίσως για τελευταία φορά, 500 χρόνια πριν τον Τρωικό Πόλεμο» Και συμπλήρωσε: «Φυσικά έχω κάνει λάθη. Παίρνω όλη την ευθύνη πάνω μου. Αλλά έχουμε κάνει και μια προσπάθεια. Δεν υπάρχει κάποιος που δεν έχει κάνει λάθη, απλώς υπάρχει κάποιος που δεν έχει κάνει την προσπάθεια. Απόψε θα ήθελα να μοιραστώ αυτή την προσπάθεια μαζί σας με την ελπίδα ότι θα κάνουμε βελτιώσεις και διορθώσεις μαζί. »Με την ανάγνωσή μας πιστεύουμε πλέον ότι μπορούμε να διαβάζουμε το 99% από τον Δίσκο της Φαιστού με τις φωνητικές αξίες της μυκηναϊκής Γραμμικής γραφής Β. Εχουμε συνολικά 242 σημεία γραφής, δηλαδή συλλαβογράμματα, με 45 διαφορετικά σημεία. Ηρθε η ώρα να κάνουμε το επόμενο βήμα στην κατανόηση» πρόσθεσε. «Τώρα μπορούμε να μιλάμε για το τι μπορεί να σημαίνουν πιο πολλές από τις μισές λέξεις του δίσκου» και πως για το 10% από τις 61 λέξεις «έχουμε ενδείξεις γλωσσολογικές ότι σημαίνουν κάτι» χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή σημασία τους, είπε. «Ισως η φωνή μιας μινωικής Σαπφούς ή Υπατίας μιλάει για την Αστάρτη της μινωικής Κρήτης, τη θεότητα του έρωτα. Ο δίσκος έχει 18 στίχους με ομοιοκαταληξία, με ποιητική παρήχηση. Μήπως μιλάμε για στίχους σαν το σονέτο του Σαίξπηρ; Ή μήπως για κάτι σαν τις μαντινάδες από την Κρήτη;» αναρωτήθηκε, μυώντας το κοινό του στα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού, που ακόμα έχει πολλά να αποκαλύψει. Στην εκδήλωση απηύθυναν χαιρετισμούς η δρ. Εύη Σαχίνη, διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και ο καθηγητής Γιάννης Καλιακάτσος, τέως αντιπρύτανης, ακαδημαϊκός διευθυντής Γραφείου Διεθνών Σχέσεων ΤΕΙ Κρήτης. Ακολούθησαν ερωτήσεις από το κοινό.http://www.tanea.gr/

Gareth Owens: “Zëri i Diskut të Festu” “Nga ana nr 1 e diskut flitet për një hyjni shtatzënë e cila ndriçon ndërsa krahu nr 2 ka një fjali në dy vargje, me aliteracion minoik, e cila flet për hyjninë që perëndon. Perëndimi i Astratit/Afërditës/Afeas. Me ndihmën tuaj do të doja një ditë në të ardhmen të përkthejmë vargjet për hyjninë e dashurisë, të mësojmë më shumë”. Me këto fjalë, glosologu Dr Gareth Ouens, që është një specialist në shkrimin minoik, mbylli ligjëratën e tij interesante me titullin “Zëri i Diskut të Festu” që mbajti në Instutin e Kërkimeve Shtetërore,  të organizuar nga Qëndra Kombëtare e Vërtetimeve në bashkëpunim me Universitetin e Kretës. “Janë 61 fjalë nga të dyja anët dhe 18 vargje si soneta me rrimë. Gjashtë fjalë i rreferohen  dritës dhe gjashtë fjalë perëndimit të djellit. Tre fjalë flasin për një hyjni  shtatzënë dhe dhjetë të tjera për hyjninë me mbiemra të ndryshëm”, theksoi o doc. Owens, duke ju drejtuar,  me një greqishte të përsosur, dëgjuesve të shumtë të cilët kishin mbushur sallën e Institutit për të dëgjuar interpretimin eksperimental të tij për më shumë se gjysmën e fjalëve të diskut, i cili është bazuar në një kërkim shumëvjeçar shkencor. “Të tjera mbishkrime”. “Fjalë dhe një fjali e plotë nga Disku i Festu u gjendën  dhe në mbishkrime rrokjesh minoike fetare dhe në shpellën e Arkalohoriout dhe në malin Juhta pranë Aharnes dhe në Konso. “Këto mbishkrime u gjetën dhe me dedikime, si rrjedhim fjalën minoike që ishin me dedikime minoike kanë lidhje me fenë dhe me shëndetin. “Pra kemi një përbërje llogjike (kontekst), që do të thotë se Disku i Festos është një mbishkrim në rrokje minoik fetar i cili lexohet me një vazhdimësi mbishkrimore dhe ka lidhje me pothuajse tekste paralele me të cilat kanë ldihje me vende të shenjta dhe dedikime, dmth me urata dhe lutje dhe mbi të gjitha me shëndet”, përmendi profesori. Gjithashtu theksoi se “Pa miqtë dhe kolegët e mirë nuk do të kishim arritur në leximin e tekstit, që besoj se është dhe më i miri i mundshëm këtu e 110 vitet e fundit ose 37 shekujt e fundit që dikush lexoi Diskun në Kretë ndoshta për herë të fundit, 500 vjet para Luftës Trojane”. Plotësoi: “ Natyrsisht kam bërë gabime. Marr përsipër të gjithë përgjegjësinë mbi vete. Por kemi bërë një përpjekje. Nuk ekziston dikush që nuk ka bërë gabime, thjesht ekziston dikush që nuk është përpjekur. Sot do të doja që të ndaj këtë përpjekje me ju, me shpresën se do të bëjmë përmirësime dhe korrigjime sëbashku. “ “Me leximin tonë besojmë tashmë se mund të lexojmë 99% të diskut të Festu me vlerat fondetike të shkrimet linear mikinaik B. Kemi tërësisht 242 pika shkrimi, dmth gërma rrokje, me 45 pika të ndryshme. Erdhi çasti që të bëjmë hapin tjetër mbi kuptimin” shtoi ai. “Tani mund të flasim mbi se çfarë kuptimi kanë shumë nga gjysmat e fjalëve të diskut” dhe se si për 10%  nga 61 fjalë “kemi gjurmë gjuhore se ato kanë një kuptim” pa ditur kuptimin e tyre ekzakt.” “Ndoshta  zëri i një Sapfoje minoike ose zëri i Ipatias flet për Astartin e Kretës Minonike, perëndeshën e erosit. Disku ka 18 vargje me rrimë, me një ngjyrim poetik. Mos ndoshta flasim për vargje si soneta e Shekspirit? Apo si mandinadhat e Kretës?” pyeti, duke e futur publikun në sekretet e Diskut të Festu, i cili ka shumë akoma për të na zbuluar. Këtë event e përshëndetën dr Evi Sahini, drejtoresha e Qëndrës Kombëtare të Dokumentacionit dhe profesori Jani Kaliakatsos, ish rektor, drejtor akademik i Zyrës të marrdhënieve Ndërkombëtare  të Universitetit të Kretës. Më pas u dëgjuan pyetjet e spektatorëve.  Përktheu përgatiti: Pelasgos Koritsas

Dy Arvanitas të mëdhenj të Greqisë

  

Sa më poshtë po sjellim me shkurtime dy tekste të dy shqiptarve të mëdhenj të Greqisë, Jorgo Maruga dhe Aristidh Kola. Këto dy shkrime janë publikuar në Revistën Arbëreshe Lidhja, në muajin Nëntor 1984

Greqia dhe Shqipëria: Popuj kufitarë
Nga Jorgo Marougas
Dy popuj vëllezër, grekët dhe shqiptarët, numërojnë ditët e vetmisë së tyre në këtë pjesë fundore të Evropës. Të kapur pas maleve me legjenda ndërmjet tokës dhe qiellit, ata janë të preokupuar të ruajnë të paprekur diferencat e tyre psikologjike dhe mëndësitë. Uliksa bashkëkohorë, ruajnë dhe mbrojnë me kokëfortësi gjuhët e tyre të lashta, zakonet e tyre, kostumet, traditat, bindjet, besimet shekullore dhe impenjimet e përditshme kundër “agresionit” të kristianizmit dhe marksizmit. Larg nga këngët magjepse të sirenave, ata rithërrasin në kujtesë me hiperbolizëm por me të drejtë, ditët e lavdishme dhe kërkojnë pa u lodhur origjinën e largët të qytetërimit të tyre ilir.

Dy popuj që nuk tërhiqen mbrapsht por mbrohen në mënyrë active. Sidomos shqiptarët,  pastaj grekët, të cilët po adoptohen me joshjen e kulturës perëndimore. Të dy e dinë që që përbëjnë dy ishuj gjeografikë dhe aritmetikë jo me shumë vlerë ndër familjet gjigande të Evropës dhe Mesdheut : anglosaksonët, gjermanët-gotë, sllavët, popujt me origjinë latine, arabët-muslimanë. Por tërheqja mbrapsht e tyre do të thotë ; të anullosh mijëra vite të historisë, të zhvlerësosh qytetërimin e tyre, zhdukjen e vecantisë së identitetit të tyre. E dinë që hezitimi do të thotë asimilim, neglizhencë, shfarosje. Ndaj e vetmja armë që mbetet në duart e tyre është rezistenca dinamike.

Dy popuj vëllezër
Dy popuj të vetmuar, vëllezër gjaku. Po, kështu është. Kush mund ta kundërshojë ? Në fakt të huajt, pushtuesit politikë dhe historikë, qoftë armik dhe mik, nuk ka mundur ti ndajë. Popujt tanë e dinë, e ndjejnë, e jetojnë.  I nderuari Panajotis Canellopoulos e nënvizoi së fundmi duke thënë “ gjak i bollshëm shqiptar rrjedh në venat e grekëve”. Edhe Andrea Papandreu konfirmoi “ Ne grekët jemi shqiptarë” rreth njëzet kryeministra gerkë kanë gjak shqiptarë.  Shqiptarët janë shumica dërrmuese e luftëtarve dhe heronjve të 1821 grek. Personalitete supreme të shpirtit grek i përkasin origjinës shqiptare.

Nga ana tjetër “gjaku I bollshëm” grek rrjedh në venat e shqqqiptarve themi ne. Në luftën për clirimin e Shqipërisë, shumë janë luftëtarë grekë… Të vetëm dhe të dashurit e së njëjtës nënë, grekë dhe shqiptarët . Kordonin e kërthizës e kanë të përbashkët që i ka gjeneruar. Eshtë e përbashkët sinteza bazike e gjakut të grekëve, shqiptarve, vllehëve. Bashkë janë pjekur dhe bërë burra në të njëjtat luftra kundër armiqëve, besimeve dhe marshimeve të historisë. Sekuenca shekujsh I kanë ushqyer dhe I kanë rritur në ambicje, ideale, pritjet dhe ëndërat.

Sot asgjë nuk i bashkon
Pa dyshim dy popuj vëllezër, grekët dhe shqiptarët. Por kontraditë e hapur, e vërtetë e helmuar; ditët e vetmisë sonë i numërojmë të ndarë. Edhe pse vëllezër jetojmë të ndarë njëri nga tjetri, të plaçkitur nga propaganda plot iluzione dhe profane. Ndërkohë asgjë nuk na ndau, sot asgjë nuk na bashkon…

Patras, Greqi. 29.02,1984
(Kjo analizë e thelluar e Jorgo Maruga është më voluminoze se ky tekst i risjellë këtu, në analizën origjinale, përfshihet një historik shumë planësh I mardhënieve historike Shqipëri-Greqi, momentet kyce, reprociteti, figurat historike dhe ndikimet e tyre)

RRENJA JONE
Nga Aristidh Kola
Rrënjë e fortë arbërore
Kush mund të të presnj ?
Kush mund të të fshehnj?
Kush mund të të pështronj?
Rrënjë e fortë arbërore lulje e fleta meta nxorre

Rrënjë e fortë Arvanite
Rrënjë e burrave të motit
Rrënjë Heraklliut e Akillefit
Rrënjë e Alksandroit dhe Kastriotit
Rrënjë e fortë Arvanite
Nga merr shpirt e meta rrite ?

Rrënjë e fortë shqipëtare
Rrënjë e Bocarit e Bubullimës
Rrënjë e fjalës e besalidhës
Rrënjë e bukurisë dhe trimëresës
Rrënjë e fortë shqipëtare
Nga ajo jetë nuk u bare

Rrënjë e argjendtë të Greqisë
Hiu e pluhuri t’Anatolisë
Të pështroi, të luftoi, nuk të mundi
Nuk të shuajti nga jeta
Rrënjët e argjendtë të Greqisë
Ajo je të Shqipërisë dhe të Arbërisë

Me gur-madhe të keinë pështruar
Thaanë seu buarsh nga jeta
Thanë se u thajte, thanë se vdiqe
Vunë një pemë të hollë në varr
Edhe thanë “kjo ishte nga rrënjë e parë”
…
Rrënjë e fortë, rrënjë e argjendtë
Hape dhenë e cajte gurin
Dhe ne diell nxorre kurmin
Nxore kllara, nxorre fleta
…
Bekuar rrënjë e bekuar nga Mëmë-Dhe
Bekuar rrënjë nga Zoti Diell
Bekuar rrënjë me ujin e Detit..
…
Athinë 1984.
http://www.lexo.al/ 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΩΝ ΤΣΑΜΗΔΩΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ - Shembuj të rolit antihelen të Çamëve gjatë periudhës të pushtimit.

 11η Λεγεώνα Τιράνων
Legjeona e 11-të e Tiranës

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΩΝ ΤΣΑΜΗΔΩΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ Πανστρατιά Τσάμηδων Έκτος από τα αναρίθμητα εγκλήματα, υπήρξε και η απερίγραπτη τρομοκρατία, που απετέλεσεν εξ άλλου και τον τακτικό σκοπό των πρώτων. Όλος ο Μουσουλμανικός πληθυσμός τής Θεσπρωτίας από 17 έως 70 ετών είχεν εξοπλισθεί από τους Ιταλούς, οι όποιοι στους περισσότερους έδωσαν και στρατιωτικές στολές. Οι Έλληνες κάτοικοι ολοκλήρων περιφερειών και χωριών εγκατέλειψαν τα υπάρχοντά των στο έλεος των αρπαγών και προσέφυγαν στο εσωτερικό τής Ελλάδος γιά να σωθούν από τα μαρτυρία και θάνατο. Στο Καρτέρι Τυπικό το παράδειγμα τού Καρτεριού, ενός χωριού που οι κάτοικοί του το εξεκένωσαν ομαδικώς, χωρίς να πάρουν τίποτε μαζί των. Εκεί εισήλασαν οι Μουσουλμάνοι των γύρω χωριών Μαζαρακιάς, Καρτεριού και Συκοχωρίου γιά το πλιάτσικο. Λεηλάτησαν τα πάντα, έκαψαν ή κατέστρεψαν σπίτια, μπήκαν ακόμη και στην εκκλησία τού χωριού, έσπασαν τα ιερά σκεύη και ερύπαναν και παρεμόρφωσαν τις Άγιες Εικόνες. Στο Μαργαρίτι Ίδια τύχη περίμενε και το Μαργαρίτι ανήμερα τού Μεγάλου Σαββάτου τού 1942, που το εγκατέλειψαν πανικόβλητοι οι κάτοικοι, όταν βρέθηκαν κοντά στο χωριό των τα πτώματα των Γεωργίου Γκέρτσου και Αναστασίου Παπαδιαμάντη οικτρότατα διαμελισμένα και κρεουργημένα σ’ ένα ερημόσπιτο, σκεπασμένα με λίγες πέτρες. Το αυτό συνέβη και στα χωριά Αγία Μαρίνα, Πλαταριά, Αργυρότοπος, Πέστιανη, Γραικοχώρι και άλλα πολλά. Προσφυγιά Οι πρόσφυγες των λεηλατούμενων και καταστρεφομένων χωριών είχαν συγκεντρωθεί στην περιοχή Φαναριού τής Πρεβέζης, όπου βρίσκοντας εύφορη γη εργάστηκαν σκληρά και επέζησαν, επιβεβαιώνοντας ακόμη μία φορά την θαυμαστή ζωτικότητα τής Ελληνικής Φυλής. Χαφιεδισμοί και «προβοκάτσιες» —Ανθούσα Εννοείται, πως οι Τσάμηδες έβλεπαν με κακό μάτι την επιβίωση των διαφυγόντων θυμάτων τους. Γι’ αυτό προσεπάθησαν μάταια με παντοειδείς ραδιουργίες να παραπείσουν τούς Ιταλούς να εξοντώσουν τούς πρόσφυγες τού Φαναριού, πράγμα που θα το είχαν κατορθώσει, όπως συνέβη σ’ άλλες περιπτώσεις, όπως τού χωριού Ανθούσα —που πραγματικά ανθούσε, έως την ήμερα που οι Ιταλοί εισήλασαν εξ αφορμής «προβοκάτσιας» των Τσάμηδων, (οι όποιοι κατέστρεψαν μόνοι κάποιο τηλεφωνικό καλώδιο και «κατήγγειλαν» το γεγονός στους γκλοριόζους HενδόξουςJ στρατιώτες τού Μουσσολίνι) με αποτέλεσμα την πυρπόληση τού χωριού και στυγερά κακουργήματα των Τσάμηδων, που μπήκαν στην Ανθούσα ανήμερα Μεγάλη Παρασκευή τού1943. Κατά των προσφύγων Στους Γερμανούς έπιασαν ευκολώτερα οι εισηγήσεις των Τσάμηδων κατά των προσφύγων τού Φαναριού. Τον Αύγουστο τού 1943 Γερμανό ιταλικό απόσπασμα, βαρύτατα εξωπλισμένο, με Τσάμηδες συμπαραστάτες (που εφρόντισαν να φέρουν μαζί των και υποζύγια γιά την μεταφορά τού πλιάτσικου) εισώρμησε αιφνιδιαστικά στο Φανάρι. Ο όλεθρος και η καταστροφή που σκόρπισαν οι επιδρομείς, ήταν κάτι ασύλληπτο. Ολόκληρο τον απαίσιο εκείνο Αύγουστο τού 1943, το τοπίο περιβάλλονταν από τούς καπνούς των μαυρισμένων χαλασμάτων. Ένα ακόμη παράδειγμα: Ο κακούργος Τσάμης Γιασίν Σαντίκ (μιλήσαμε προηγουμένως γι’ αυτόν) άρπαξε μιά μέρα σε κάποια επιδρομή 170 γιδοπρόβατα, αλλά στον γυρισμό τον βρήκε μιά εκδικητική σφαίρα και τον άφησε στον τόπο, κάπου κοντά στο χωριό Μορφάτι. Ο φόνος τού κακούργου εξαγρίωσε τούς Τσάμηδες τής περιοχής. Πεντακόσιοι απ’ αυτούς «εξεστράτευσαν» προς την κατεύθυνση όπου εξετελέσθη το κάθαρμα Σαντίκ, σκοτώνοντας όποιον Έλληνα συναντούσαν στον τρελό δρόμο των. Ένας νεομάρτυς 1940-1 Μεταξύ άλλων απαντήθηκαν και με τον ιερέα των Σπαθαραίων (ενός χωριού), τον Παπασπυρίδωνα Νούτση. Αμέσως τα καθάρματα τον άρπαξαν και τον διέταξαν, καβαλλικεύοντάς τον εκ περιτροπής, να τούς μεταφέρει σαν υποζύγιο, αφού τού φόρεσαν σαμάρι και καπίστρι. Όταν έφθασαν, τον εξετέλεσαν. *** Πηγή: Το έργο του Χαρίτωνος Λάμπρου, «Τσάμηδες και Τσαμουριά», εκδοθέν στην Αθήνα το 1949. Εικόνα :  Αλβανοί μελανοχίτωνες υπηρετήσαντες με το μέρος τού ιταλικού στρατού στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο.

Shembuj të rolit antihelen të Çamëve gjatë periudhës të pushtimit. Një ushtri me çamë Përveç krimeve të panumërta, kishte dhe terrorizëm të papërshkrueshëm, që përbënte dhe qëllim të përhershëm të të parëve. E gjithë bota myslymane e Thesprotisë nga 17 deri 70 vjeç ishte armatosur nga Italianët, të cilët tek më të shumtët prej tyre ju dhanë dhe veshje ushtarake.  Banorët grekë të zonave të tëra dhe fshatrave braktisën mallin e tyre në mëshirën e rrëmbyesve dhe u larguan jashtë Greqisë që të shpëtonin nga torturat dhe vdekja. Në Karter Shëmbulli tipik i Karterit, të një fshati që banorët e tij e zbrazën masivisht pa marrë gjë me vete. Atje u lëshuan myslymanët e fshatarave Mazarakia, Karteri dhe Sikohori për plaçkë. Plaçkitën gjithçka, dogjën dhe shkatërruan shtëpitë, hynë dhe në kishën e fshatit, thyen enët e shenjta dhe përdhosën duke prishur Ikonat e Shenjta. Në Margarit. Të njejtin fat e priste dhe Margaritin në të gëdhirë të së Shtunës së Madhe të 1942, të cilin e braktisën nën panik banorët, kur pranë fshatit u gjendën trupat e Gjeorgjio Greços dhe Anastas Papadhiamantit të coptuara dhe të maskaruara në një shtëpi të braktisur të mbuluara me gurë. Kjo ndodhi dhe në fshatrat e Shën Marinës, Platariasë, Argjirotopos, Peshtan, Grekohori dhe të tjera. Emigrim Emigrantët e fshatrave të plaçkitura e të shkatërruara mblodhën në zonën e Fanarit të Prevezës ku pasi gjetën një tokë pjellore punuan fort dhe mbijetuan duke vërtetuar dhe njëherë aftësitë  e mrekullueshme për të mbijetuar të Farës Helene. Spiunllëqe dhe “provokime” – Anthusa. Kuptohet, që Çamët nuk e shihnin me sy të mirë mbijetesën e viktimave të tyre të larguara. Për këtë arsye u përpoqën më kot me lloj- lloj maskarallëqesh që të bindin Italianët për të eliminuar emigrantët e Fanarit, diçka që do ta kishin arritur, siç ndodhi në raste të tjera, si në fshatin Anthusa- që me të vërtetë lulëzonte, deri në ditën që Italianët lëshuan, nga “provokimi” i çamëve, (të cilët shkatërruan vetë një kabëll elektrik dhe “denoncuan”  faktin tek Gloriozë, ushtarët e Musolinit) me rezultat fshatit të digjej dhe Çamët të kryenin krime të rëndomta, duke hyrë në të gëdhirë të së Premtes së Zezë në Anthusa  të 1943. Kundër emigrantëve. Tek gjermanët kaluan më lehtë propozimet e Çamëve kundër emigrantëve të Fanarit. Në Gusht të vitit 1943 një grup ekzekutorësh e përbërë nga gjermanë dhe italianë, të armatosur rëndë, me çamë mbështetës ( të cilët u kujdesën të sjellin me vete dhe hajvanë për transportin e plaçkës) u vërsul papritur në Fanar. Shkatërrimi dhe e keqja që sollën këta sulmues, ishte diçka e paimagjinueshme. Gjatë gjithë atij Gushti të keq të 1943-it, i cili ishte i rrethuar nga tymrat e rrënojave të nxirra. Një shembull akoma: Çami Sadik Jashini rrëmbeu një ditë në një sulm 170 kokë bagëti, por në kthim e gjeti një plumb hakmarrës dhe e la në vend, diku afër fshatit Morfat. Vrrasja e këtij keqbërësi egërsoi çamët e zonës. Pesëqind prej tyre u vërsulën në drejtim të vendit ku u ekzekutua plehra Sadik,duke vrarë këdo grek që gjenin në rrugën e tyre të çmendur. Një dëshmor i ri. 1940-1 Ndër të tjerët takuan dhe priftin e Spathareon (fshat), Papa Spiridhon Nuçin. Menjëherë plehrat e rrëmbyen dhe e urdhëruan , pasi e kishin hipur si hajvan që t’i transportonte , pasi i vunë samar dhe kapistall. Kur arritën e ekzekutuan. Burimi: Vepra e Haritonos Lambrou “Çamët dhe Çamëria” e botuar në Athinë në vitin 1949. Pamje të tjera të bashkëpunimit me fashistët do të gjeni këtu

Raporti i vitit 1987 i Republikës Popullore Socialiste: 24 mijë grekë dhe 50 mijë italianë, të vrarë, ngrirë apo të humbur gjatë luftës italo-greke në Shqipëri

Nisja e punimeve për gjetjen, identifikimin, zhvarrosjen dhe varrosjen e ushtarëve grekë të rënë në territorin shqiptar gjatë luftës italo-greke në vitet 1940-1941, ka provokuar sërish disa debate.

Tanimë janë dy vendprehje, në Këlcyrë dhe Bularat, të dyja në qarkun e Gjirokastrës, ndërkohë që për disa aktorë politikë, çështja po synohet të mbarset emocionalisht me të ashtuquajturin skandal i Kosinës.

Shqipëria mund të jetë i vetmi vend në botë që mban sekret, ose më mirë nuk tregon numrin e të vdekurve të një lufte ku ajo ishte vetë viktimë.

Dedë Prenga, kryetar i komisionit shtetëror për këtë çështje, deklaronte disa ditë më parë në një intervistë për TemA TV, se të dyja palët japin shifra të ndryshme sa i përket të vdekurve grekë në luftën në fjalë.

Duke qenë se kjo është një çështje e ndjeshme, e mira e punës e do që t’i drejtohemi të dhënave zyrtare.

Meqenëse Republika e Shqipërisë është shtet shumë serioz dhe nuk bëzan, një rrugë është t’i drejtohemi Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, që është më transparente në këtë drejtim.

Në botimin e vitit 1987, të Ministrisë së Mbrojtjes, posaçërisht Akademisë Ushtarake, me titull: “Historia e Artit Ushtarak Botëror”, me autorë Ibrahim Pajova dhe Shahin Leka, luftës italo-greke, i kushtohen 42 faqe(fq. 288- 330).

Analiza e bërë në këtë hapësirë është e pajisur me harta dhe aty jepen në hollësi veprimet ushtarake të kryera në kuadër të kësaj lufte, shkruan Respublica.  Mund të sillet këtu informacioni se lufta në fjalë, për aq sa i intereson Shqipërisë, ndahet në tre etapa, duke nisur që nga momenti i kundërmësymjes greke që u zhvillua në territorin tonë:

Etapa e parë: 14 nëntor- 22 nëntor 1940 në drejtimet Nestorion-Dardhë – Korçë dhe Prespa e vogël – Mali Ivan. Përparimi i plotë i trupave greke, 12-20 km.

Etapa e dytë: 23 nëntor-12 dhjetor 1940. Drejtim kryesor Janinë-Berat, kurse Korçë – Elbasan mbeti drejtim mbështetës dhe angazhues për forcat italiane. Përparimi mesata ditor 4 km.

Etapa e tretë: 13 dhjetor – 6 janar 1941. Drejtimi mbetet I pandryshuar. Përparimi mesatar ditor 300-350 m.

Detyrat për këto veprime iu ngarkuan Armatës së Maqedonisë Perëndimore dhe Korparmatës I. Më vonë pati riorganizime dhe u vunë në veprim edhe Armatat Thesprotia dhe Epiri.

Kundërmësymja grekepër fundon me depërtimin maksimal në territorin shqiptar në javën e parë të marsit 1941 në vijën Pogradec – mali i Vallamarës – Grabovë – Çorotati – Ujanik – Dobrushë – Spatharë – Arrëz e Madhe – pjerrësitë lindore të Shëndëllisë – pjerrësitë lindore të Golikut – mali i Terzorit – mali i Barit – Progonat – Nivicë – Çipini i Bolenës – bregu jugor i përroit të Bardhë – mali i Vunoit – pjerrësitë lindore të malit të Mblerëzës – Himarë.

Nga 6 janari deri në më 9 mars ushtria greke ka zgjerime, por ajo humb iniciativën e cila merret sërish nga ushtria italiane, e cila kaloi në mësymje të përgjithshme deri më 25 mars, ndonëse nuk përparoi asnjë metër.

Angazhimi i forcave në këtë luftë jepet nga historiografia ushtarake shqiptare e para vitit 1990 në këto raporte:

Trupat greke : 15 divizione me rreth 135 batalione dhe nga trupat italiane 27 divizione me 142 batalione. Gjithësej u përdorën 2500 gryka zjarri artilierie dhe mortaje.

Sipas etapave të sipërpërmendura, grekët përdorën: në linjën Kastoria – Korçë – Elbasan 5 divizione. Në linjën Karasovan – Frashër – Berat 6 divizione dhe në drejtimin Janinë – Gjiroktastër – Tepelenë 4 divizione.

Të dhënat e mësipërme japin një ide të përciptë, por deri diku të saktë të asaj që ndodhi në atë periudhë, kur luginat e Vjosës dhe të Osumit, bashkë me rajonin e Korçës, ranë nën kontrollin ushtarak grek.

Sa i përket viktimave, libri në fjalë jep këto të dhëna(duke iu referuar luftës në tërësi):

Për palën greke: 13 408 të vrarë dhe 11 000 të ngrirë.

Për palën italiane: 12 755 të vrarë, 12 368 të ngrirë dhe 25 067 të humbur(faqe 330).

http://www.gazetatema.net/

Το φαινόμενο Θεοφάνης Μαυρομάτης (Φαν Νόλι)-Η σκοτεινή πλευρά της Σελήνης -Fenomeni Theofan Mavromati (Fan Noli) - Ana e errët e Hënës.

]

Το φαινόμενο Θεοφάνης Μαυρομάτης (Φαν Νόλι) Η σκοτεινή πλευρά της Σελήνης Το φαινόμενο Θεοφάνης Μαυρομάτης (Φαν Νόλι) Οι Αλβανοί εθνικιστές, μεγαλοϊδεάτες στο απώτερο, αλλά και στο πρόσφατο παρελθόν τους,ομφαλοσκοπούντες,επανέρχονται στο θέμα «περί αποζημίωσης των Τσάμηδων» και προσπαθούν,μαζί με το Κοσσυφοπέδιο,να σχεδιάσουν και να δομήσουν την «μεγάλη Αλβανία».Η εσωτερική αυτή προπαγάνδα τους και συστηματική είναι και έχει βάθος χρόνου,άσχετα από το καθεστώς που είναι στην διακυβέρνηση,προσπαθώντας να την εξαγάγουν και στο εξωτερικό με ανεδαφικές και «ανόητες» διεκδικήσεις,χρησιμοποιώντας την για αποκοίμιση των μαζών από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν. Πριν αρκετά χρόνια ο Χένρι Κίσινγκερ,ο «κακός μάγος» τέως Υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ,σε δηλώσεις του (από πού υποκινούμενες άραγε και με τι ανταλλάγματα;;) βρέθηκε στο «προσκήνιο»,με τη νέα του ανακάλυψη,ότι υπάρχει αλβανική μειονότητα στην Ελλάδα και «θα υπάρξει εμπλοκή» κατά τη «σοφή» του γνώμη,αν ξεσπάσει πόλεμος στα νότια της Βαλκανικής. Η Αλβανική προπαγάνδα,που ακόμη και σήμερα ασκείται και ανθεί, χωρίς τις περισσότερες φορές να αντιδρούμε δυναμικά και σθεναρά και οι κατά καιρούς, σε βάθος αιώνων ασκηθείσες προπαγάνδες σε βάρος του Ελληνισμού και της χώρας μας, έπεσαν στο κενό, παρ' όλο που καταταλαιπώρησαν τους Έλληνες, μέχρι και πρόσφατα! Μια αιχμή της Αλβανικής προπαγάνδας αποτελεί ο Φαν Νόλι. Πριν δέκα περίπου χρόνια, το A.T. Φερών Έβρου,  εντόπισε κάποιον «καθηγητή Πανεπιστημίου» των Τιράνων, Αλβανό, «κακόμοιρο» στην εξωτερική εμφάνιση, που εκινείτο στην περιοχή «ύποπτα». Όταν τον προσκάλεσαν στο γραφείο, εκεί διαπίστωσαν με έκπληξη ότι ήρθε να βρει συγγενείς, όπως είπε, του «μεγάλου Αλβανού», του «εθνάρχη», του «Πατριάρχη της αλβανικής λογοτεχνίας» Φαν Νόλι. Δήλωσε τότε, ότι επρόκειτο για την «μεγαλύτερη προσωπικότητα», που πέρασε από το αλβανικό εθνικό στερέωμα, από την εποχή που δημιουργήθηκε το κρατικό μόρφωμα-υπόσταση του σύγχρονου αλβανικού κράτους. Τι ήταν ο Φαν Νόλι: ήταν εκπληκτικός απατεώνας, μεγάλη τυχοδιωκτική φυσιογνωμία; εξωμότης; Ή ένας δαιμόνιος Έλληνας που κατόρθωσε να «δουλέψει» ένα ολόκληρο έστω μικρό έθνος,ώστε να γίνει ο εθνάρχης των Αλβανών; Σίγουρα ικανότητες και πολλές μάλιστα είχε, πώς όμως κατόρθωσε να «παίξει» σε θρησκευτικό, πολιτικό, εκπολιτιστικό και πνευματικό γήπεδο και να ξεχωρίσει;!!! O Φαν Νόλι, που το πραγματικό του όνομα ήταν Θεοφάνης Μαυρομάτης του Στυλιανού, γεννήθηκε το 1883 στο χωριό Ιμπρίκ Τεπέ λίγο έξω από την Αδριανούπολη και ήταν Χριστιανός Ορθόδοξος. Ολοκλήρωσε τότε τον κύκλο της στοιχειώδους εκπαίδευσης και κατόπιν τελείωσε το Ελληνικό γυμνάσιο στην Αδριανούπολη, γιατί Έλληνας ήταν, όπου και ασχολήθηκε με την οργάνωση ελληνικών συλλόγων, μέσα στο γυμνάσιο που σπούδαζε. Το 1900-1901 ήρθε στην ελεύθερη Ελλάδα και το 1901 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η κακή του οικονομική κατάσταση δεν του επέτρεψε να φοιτήσει κανονικά. Έτσι έως το 1903 υποχρεώθηκε να εργάζεται σκληρά, κυρίως ως αντιγραφέας και υποβολέας ελληνικών θεατρικών θιάσων που περιόδευαν στο εσωτερικό και στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, συγχρόνως δε μετέφραζε στα ελληνικά θεατρικά έργα από τα γαλλικά, γιατί ήταν γνώστης τους, επειδή οι Έλληνες της Μ. Ασίας και της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, διδάσκονταν στα σχολεία τους την γαλλική γλώσσα. Η αγάπη του για το θέατρο τον έφερε στην Αίγυπτο, ακολουθώντας ένα θίασο της Αθήνας. Από το 1902-1906 παρέμεινε στην Αίγυπτο και λόγω των σπουδών του, διορίσθηκε δάσκαλος στην ελληνική κοινότητα και δίδαξε σε ελληνικά σχολεία και συγχρόνως ήταν και ιεροψάλτης στο Φαγιούμ. Άρχισε να οργανώνει τον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό και συχνά-πυκνά τόνωνε το θρησκευτικό του αίσθημα με φλογερούς πατριωτικούς λόγους. Εκεί, γνωρίσθηκε και με μερικούς ορθόδοξους Αλβανούς, που πήγαιναν στην ελληνική εκκλησία και, με τα τουρκικά και αρβανίτικα που γνώριζε, συνομιλούσε μαζί τους και συνδέθηκαν φιλικά. Πολλοί απ' αυτούς εμφορούντο από ακρότατες εθνικιστικές πεποιθήσεις και ανέπτυσσαν διάφορες δραστηριότητες (ιδιαίτερα στη σύνταξη αλβανικών εντύπων). Αυτοί αντιλήφθηκαν ότι ο Θεοφάνης Μαυρομάτης είχε πολλές ικανότητες και μεγάλη πειθώ στις συνομιλίες του. Τον έπεισαν να τους βοηθήσει, λέγοντας ότι είχαν την οικονομική ενίσχυση της Αγγλίας, στο να οργανωθούν οι Αλβανοί της Ευρώπης και της Αμερικής. Αντιλήφθηκε αμέσως, ότι του παρουσιαζόταν μία μεγάλη ευκαιρία να ξεφύγει από την ρουτίνα και την οικονομική ανέχεια και να έχει ρόλο. Μετέτρεψε το όνομά του στα αλβανικά, σε Φαν Νόλι και έγινε έμμισθο όργανό τους. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντίδραση της ελληνικής παροικίας και την απόλυσή του. Πήγε τότε στις ΗΠΑ, πορεία στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα, που εν προκειμένω ήταν η καλλιτέρευση της ύπαρξής του, ως γνήσιος Έλληνας «τυχοδιώκτης». Αρχικά εργάσθηκε ως βιομηχανικός εργάτης (1906–7) ενώ τα επόμενα χρόνια (1908– 1912) ανέπτυξε εντονότατη εθνικιστική δραστηριότητα ανάμεσα στους Αλβανούς μετανάστες, με κέντρο τη Βοστώνη. Υπήρξε συνιδρυτής του αλβανιστικού συνδέσμου «ΕΣΤΙΑ» («VATRA») και ο αρχισυντάκτης της αλβανόφωνης εφημερίδας «ΗΛΙΟΣ» (Dielli).Την εποχή εκείνη περιβλήθηκε το σχήμα του ορθόδοξου ιερέα, χειροτονηθείς παράνομα και παράτυπα από τον Ρώσο επίσκοπο Αλάσκας, προκαλέσας την αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Συγχρόνως φρόντισε και για την επιστημονική του παιδεία, σπουδάζοντας φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ της Βοστώνης, απ' όπου αποφοίτησε το 1912 και έμαθε τέλεια την αλβανική γλώσσα. Με την χειροτονία του σε ιερέα και την ολοκλήρωση των σπουδών του πέτυχε να μεταδώσει ευκολότερα και μαζικότερα τις ιδέες του, αναπτύσσοντας πλέον ανθελληνική δραστηριότητα στα χρόνια των βαλκανικών πολέμων 1912-1913 (εποχή ίδρυσης του αλβανικού κράτους). O Νόλι διεξήγαγε σφοδρό προπαγανδιστικό αγώνα εναντίον των ελληνικών απόψεων για το Βορειοηπειρωτικό, χωρίς να μπορέσει, ωστόσο, να πλήξει σοβαρά το γενικά φιλελληνικό πνεύμα που επικρατούσε τότε στις ΗΠΑ. Το 1914 αποφασισμένος να παρέμβει στις εξελίξεις που συντελούνταν, εγκατέλειψε την Αμερική και πήγε στην Αλβανία, όπου εργάσθηκε δραστήρια για την πλήρη ανεξαρτητοποίηση, εδαφική επέκταση και πολιτισμική αυτονόμησή της. Μεταξύ άλλων, προπαγάνδιζε κατά τις περιοδείες του στη χώρα την ανάγκη διάσωσης και προαγωγής του παραδοσιακού αλβανικού πολιτισμού, την ανάπτυξη εθνικής παναλβανικής παιδείας και την εισαγωγή της αλβανικής γλώσσας στην εκκλησία. Τον Φεβρουάριο του 1914, με την εγκατάσταση ως βασιλιά στο νεοσύστατο κράτος της Αλβανίας του Γουλιέλμου Ντε Βιντ, ο Φαν Νόλι επιχείρησε να λειτουργήσει σε υπαίθρια δοξολογία υπέρ του, για να τον προσεταιρισθεί, γιατί πληροφορήθηκε ότι ήταν άτομο, όχι ιδιαίτερα ικανό, άτολμο και άπειρο. Βρήκε όμως σθεναρό πολέμιό του, τον οξυδερκέστατο και ικανότατο Μητροπολίτη Δυρραχίου Ιάκωβο, μετέπειτα Μητροπολίτη Μυτιλήνης, ο οποίος αντιλήφθηκε αμέσως τους σκοπούς και προσανατολισμούς του για άμεση επιρροή επί του νέου βασιλιά,με τα δολάρια που έφερε από την Αμερική. Η βασιλεία όμως του Βιντ κράτησε μόνο 6 μήνες και ο Φαν Νόλι πιεζόμενος εξαναγκάσθηκε να επιστρέψει στις ΗΠΑ (1915) όπου συνέχισε την πολύπλευρη εθνικιστική του δραστηριότητα με οξύτερο ανθελληνικό πνεύμα,σ' όλες του τις πρωτοβουλίες.Το 1917 κατόρθωσε να ονομαστεί επίσκοπος των Αλβανών μεταναστών και πάλι από τον Ρώσο αρχιεπίσκοπο Αλάσκας,η πράξη του οποίου κρίθηκε ανυπόστατη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, γιατί ήταν ανυπόστατη-αντικανονική εξ' υφαρπαγής. Ένα χρόνο αργότερο στάλθηκε από την οργάνωσή του «Εστία» στο Παρίσι,όπου ήδη διεξάγονταν διεθνείς διαβουλεύσεις για την τύχη της μεταπολεμικής Ευρώπης. Εκεί κατόρθωσε να προσεγγίσει τους κύκλους της ιταλικής διπλωματίας και για ένα διάστημα πολιτεύθηκε στο πλαίσιό της,χαρακτηρίσθηκε μάλιστα και ως όργανο της ιταλικής πολιτικής.Το 1919,ο Νόλι οργάνωσε από την Ιταλία τη συγκρότηση αλβανικής Εθνοσυνέλευσης, η οποία τελικά συνήλθε σε σώμα τον Ιανουάριο του 1920 στην κωμόπολη Λούσνια της περιοχής Βερατίσυ και ψήφισε το πρώτο αλβανικό Σύνταγμα, στην οποία συμμετείχε ενεργά. Τον Μάιο του 1920,επέστρεψε ο ίδιος στη χώρα του, αφού είδε ότι μπορούσε να παίξει το ρόλο του, που τόσο καλά προετοιμάσθηκε ή τον προετοίμασαν τα τελευταία χρόνια. Επέστρεψε με σκοπό σίγουρα να κυριαρχήσει στα αλβανικά πράγματα της εποχής και πράγματι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και διαδοχικά συνεργάσθηκε με Ρώσους, Άγγλους και Ιταλούς. Εξαιρετικά δημοφιλής και πολιτικά πανίσχυρος πλέον, παρενέβη στα φλέγοντα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και επικεφαλής της αλβανικής αντιπροσωπείας συνέβαλε στην αναγνώριση της χώρας του ως ανεξάρτητου κράτους-μέλους της Κοινωνίας των Εθνών (Δεκέμβριος 1920). Σε δικές του πρωτοβουλίες εξάλλου οφείλεται και η τελική διεθνής κατοχύρωση των αλβανικών συνόρων (Οκτώβριος 1921), γιατί εκπροσώπησε τους Αλβανούς στις συζητήσεις για την ίδρυση και τα σύνορα του αλβανικού κράτους.Ηγήθηκε και ενίσχυσε την κίνηση για τον εξαλβανισμό και την ανεξαρτησία της εκκλησίας της Αλβανίας,που υποστηριζόταν από εθνικιστές,οι οποίοι υποστήριζαν ότι διοικητική εξάρτηση από το Πατριαρχείο Θα δυσχέραινε τον αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία, αφού η αντιδικία αυτή Θα προκαλούσε κατά την άποψή τους την παρέμβασή του υπέρ των ελληνικών απόψεων. Έτσι εξεδίωξε τον Έλληνα Μητροπολίτη Κορυτσάς Ιάκωβο και ανέλαβε την ηγεσία της Αλβανικής Εκκλησίας και το 1921 ανακήρυξε αυτήν αυθαίρετα αυτοκέφαλη. Το 1922 συγκάλεσε εκκλησιαστικό συνέδριο στο Βεράτιο, τα μέλη του οποίου ορίστηκαν αυθαίρετα από τον ίδιο, το οποίο κύρωσε την πράξη ανεξαρτησίας του αυτοκέφαλου και συνέταξε τον καταστατικό νόμο του. Ανώτατο διοικητικό όργανο ορίστηκε 8μελές κληρικολαϊκό συμβούλιο, με πρόεδρο τον έγγαμο κληρικό Ατ. Βασίλη και έδρα την Κορυτσά. Αυτό προκάλεσε αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό,γιατί το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι άλλες αυτοκέφαλες εκκλησίες δεν αναγνώρισαν ως κανονική τη νέα οργάνωση της εκκλησίας της Αλβανίας. Το Δεκέμβριο του 1921, ο Νόλι ανέλαβε υπουργός των Εξωτερικών στην κυβέρνηση του Τζαφέρ Ούππι,αξίωμα που διατήρησε και μετά την άνοδο του Μουσουλμάνου φυλάρχου Αχμέτ Ζώγου στην πρωθυπουργία (Δεκέμβριος 1922).Ήταν αντίθετος με τις υπερσυντηρητικές και φιλοφεουδαρχικές θέσεις της νέας κυβέρνησης και πέρασε γρήγορα στη δημοκρατική αντιπολίτευση. Την ίδια εποχή πέτυχε την ιερατική του αναγνώριση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και χειροτονήθηκε μητροπολίτης Δυρραχίου (1923).Η αναγνώριση αυτή του έδωσε μεγαλύτερη δύναμη στο χριστιανικό στοιχείο (οι ορθόδοξοι αποτελούσαν το 21% των Αλβανών). O Φαν Νόλι κατόρθωσε να γίνει βουλευτής της πρώτης αυτής αλβανικής βουλής ως εκπρόσωπος των Αλβανών της Αμερικής.Σε λίγο χρονικό διάστημα καίτοι ήταν απλός βουλευτής,κατόρθωσε να ηγηθεί ομάδας 45 βουλευτών και στο τέλος να ηγηθεί του εθνικιστικού κινήματος της Αλβανίας,φέροντας το σχήμα ορθοδόξου μητροπολίτη. O Νόλι υπήρξε εμπνευστής και ηγέτης του αστικοδημοκρατικού επαναστατικού κινήματος του Ιουνίου του 1924 που ανέτρεψε την κυβέρνηση του Αχμέτ Ζώγου, ο οποίος κατέφυγε τότε στη Σερβία και έφερε τον ίδιο στο Πρωθυπουργικό αξίωμα. Επιδιώξεις του κινήματος εκείνου, που βασίστηκε κυρίως στο χριστιανικό στοιχείο ήταν -εκτός από τον εκδημοκρατισμό και την κατάλυση των φεουδαρχικών δομών της αλβανικής κοινωνίας- η συγκρότηση αυτοδύναμης και σύγχρονης εθνικής οικονομίας (με την εισροή και ξένου κεφαλαίου στη χώρα) και η αναδιοργάνωση της δημόσιας εκπαίδευσης σε εθνική βάση. Ως προς τα ζητήματα Εξωτερικής πολιτικής, η κυβέρνηση Νόλι διακήρυξε πολιτική φιλίας προς τις άλλες βαλκανικές χώρες (εναντιούμενη πάντως στις εδαφικές διεκδικήσεις της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδος), περιόρισε την επιρροή της φασιστικής Ιταλίας στο εσωτερικό της Αλβανίας και αποκατέστησε ομαλές σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση.Το όλο πρόγραμμα της κυβέρνησης Νόλι προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις (προερχόμενες κυρίως από τους τσιφλικάδες της χώρας) αλλά και διεθνείς δυσαρέσκειες,γιατί ήταν ο μόνος Δεσπότης-Πρωθυπουργός. Εξάγγειλε και άρχισε να εφαρμόζει ένα πρόγραμμα,που είχε πάρα πολλά κομουνιστικά στοιχεία και γνωρίσματα, κάτω από μία επίφαση φιλελευθερισμού. Οι πάντοτε υφιστάμενες αντιθέσεις ανάμεσα στους μπέηδες και οι ανησυχίες των τσιφλικάδων για το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμά του σε ό,τι αφορούσε την απαλλοτρίωση της γης καθώς και η δυσαρέσκεια των μουσουλμάνων γιατί επικεφαλής του αλβανικού κράτους ήταν Χριστιανός και μάλιστα μητροπολίτης,ήταν σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε.Αυτά τα υποδαύλιζε και ο εξόριστος Αχμέτ Ζώγου, που ζούσε εξόριστος στη Σερβία και ετοιμαζόταν για εξέγερση.Τελικά με την πολιτικοοικονομική αρωγή της Μεγάλης Βρετανίας και την βοήθεια και υποστήριξη της κυβέρνησης του Βελιγραδίου,ο Αχμέτ Ζώγου ενισχύθηκε με 105 εκατομμύρια δηνάρια και 3.000 Σέρβους στρατιώτες και αποφάσισε να επέμβει,γιατί ανησύχησε από την όλη πολιτική πορεία, αλλά και την διαπλοκή του Φαν Νόλι. Την 12-12-1924 άρχισε επανάσταση από την Σκόδρα,πέτυχε δε να ανατρέψει την δημοκρατική κυβέρνηση των Τιράνων, προτού εισβάλει στην χώρα.O Φαν Νόλι αναγκάσθηκε να καταφύγει στην Ιταλία,αφού πήρε μαζί του ολόκληρο το αλβανικό κρατικό θησαυροφυλάκιο,ακολουθούμενος από αρκετούς νεαρούς μορφωμένους κληρικούς. Από την Ιταλία μετέβη στην Αυστρία,τη Γερμανία,τη Ρωσία και τελικά στη Βοστώνη των ΗΠΑ το 1930,όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του το 1965,χωρίς την προηγούμενη ακτινοβολία ως εθνικός ηγέτης. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα μετέφρασε πολλά εκκλησιαστικά και λειτουργικά κείμενα από την ελληνική στην αλβανική. Αγωνίσθηκε με ζήλο εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος της Αλβανίας,το οποίο τον καταδίκασε ερήμην σε Θάνατο το 1925.Το 1927 κατήγγειλε διεθνώς το καθεστώς ιταλικού προτεκτοράτου που είχε επιβληθεί στην Αλβανία και απαίτησε την επέμβαση της Κοινωνίας των Εθνών. O Νόλι υπήρξε κορυφαία πνευματική φυσιογνωμία την οποία οικειοποιείται η σύγχρονη Αλβανία, τόσο η κομμουνιστική όσο και η μετακομμουνιστική. Γνώστης πολλών γλωσσών,ασχολήθηκε με την ιστορία,την ποίηση,την μετάφραση,την κριτική και τη μουσική.Το έργο του «η ιστορία του Σκεντέρμπεη» (1921) θεωρείται κλασικό στο είδος του,ενώ η αυτοβιογραφία του «Η ζωή μου στην Αλβανία» (1931) περιέχει πολύτιμες πληροφορίες για τις ιστορικές εξελίξεις στη χώρα αυτή.Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα ποιήματά του «Ο Πέτρος στο μαγγάλι»,«Ο Μωυσής στο όρος» κ.α. που δημοσιεύτηκαν στον τύπο και σε ενιαία συλλογή το 1927.Οι μεταφράσεις του καλύπτουν έργα μεγάλων δυτικών συγγραφέων όπως Σαίξπηρ,Θερβάντες, Βολταίρου,Νίτσε,Ίψεν,Πόε κ.ά.,τα ποιήματα Ρουμπαγιάτ του Πέρση Ομάρ Καγιάμ (1921,1927). Σχετικά με τη μουσική–μουσικολογική προσφορά του, ο ειδικός ερευνητής Γ. Λεωτσάκος αναφέρει οτι «ο Φαν Νόλι μετά τα 50 σπούδασε σύνθεση στο New England Conservatory of Music στη Βοστώνη και έγραψε έργα για μικτή χορωδία όπως ύμνοι,το 1936, "Υμνολόγιο της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας" το 1951,"Βυζαντινό Υμνολόγιο" 1951,"Επί ποταμών Βαβυλώνος", όλα εκδοθέντα στη Βοστώνη, "Συμφωνικές σελίδες" το 1936-1938,όπως "Αλβανικές Ραψωδίες", "Ο φτωχός Γκάσπαρ και Σκεντέρμπεης",ωραίο συμφωνικό ποίημα εμπνευσμένο από τον Λόγκφελλοου,καθώς και τη μελέτη "Ο Μπετόβεν και η Γαλλική Επανάσταση" (Βeethoven and the French Revolution),Βοστιώνη 1947». Αυτήν την προσωπικότητα προσπάθησα να σκιαγραφήσω ,με τα λίγα αυτά στοιχεία, που κυριαρχούσαν έντονα τα αλβανικά αισθήματά του και το εθνικιστικό πνεύμα που περιόρισε σημαντικά τα εξαιρετικά χαρίσματά του, σε επιπόλαιες,πολλές φορές, επιλογές,που ήταν μονοσήμαντες και αντιφατικές,με οδυνηρές συνέπειες για την εσωτερική συνοχή και του χριστιανικού στοιχείου της Αλβανίας. Με τη δράση του αυτή αποδεικνύεται,απ' ότι γνωρίζω ιστορικά μέχρι σήμερα, χωρίς βέβαια σοβαρά ντοκουμέντα αμφισβήτησης, ότι ήταν χωρίς φραγμούς «μεγαλοτυχοδιωκτική φυσιογνωμία της πολιτικής»,«προδοτική» και συγχρόνως «απατεωνίστικη».Αποτέλεσμα αυτής ήταν,ο Αλβανός συγγραφέας Τ. Σελενίτσα να αναγκασθεί να τον χαρακτηρίσει «ο άνθρωπος αυτός είναι και φιλελεύθερος και κληρικός και συντηρητικός και βασιλόφρων και κομμουνιστής και εθνικιστής και διεθνιστής και αναρχικός και οτιδήποτε άλλο υπάρχει στον κόσμο,που είναι δυνατόν να του φέρει χρήμα και αξίωμα». Αργότερα στην αλβανική εφημερίδα «Ντίελι» (Ήλιος) ο Φαΐκ Κονίτσα έγραφε για τον Νόλι «μας κορόιδευε ένας ξένος που δεν γνωρίζουμε καθόλου,παρά μόνο από τα παραμύθια,που ο ίδιος μας λέει,εμφανιζόμενος ως δήθεν χριστιανός της Αλβανίας υπό το όνομα Φαν Νόλι. Εφθάσαμε μέχρι του σημείου να μας διασπάσει ένας βρωμερός που πιθανόν να είναι Τούρκος, Αρμένιος, Αράπης ή οτιδήποτε άλλο, εκτός από Αλβανός». Αναρωτιέμαι και γω! Τι ήταν τελικά ο Θεοφάνης Μαυρομάτης; Ήταν αυτόφωτος αστέρας ή δημιούργημα των τότε συνθηκών; Ποιοι τον δημιούργησαν (αν τον δημιούργησαν) και γιατί; Πιστεύω ότι για τον μελλοντικό λεπτομερή ερευνητή υπάρχει πολύς δρόμος για να μελετήσει την ιστορική του πορεία,να διαφωτίσει όλες τις φωτεινές και σκοτεινές πτυχές της προσωπικότητάς του. Η Αλβανία με την χρόνια οργανωμένη προπαγάνδα της, την κομμουνιστική και την τωρινή, την δημοκρατική (!) στρέφεται συχνά πυκνά με διάφορους τρόπους κατά της χώρας μας με αλλοπρόσαλλη μισελληνική συμπεριφορά.Εμείς πρέπει να μελετήσουμε τη ζωή και το έργο του «Έλληνα» Θεοφάνη Μαυρομάτη,έστω και αν είναι οδυνηρό για μας,για να αποδείξουμε ότι ο Έλληνας αυτός προσέφερε πολλά στη σύγχρονη Αλβανία,έστω και ως εξωμότης. ΠΗΓΕΣ 1) Εγκυκλοπαίδεια ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ 2) Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια 3) Εγκυκλοπαίδεια ΗΛΙΟΣ 4) Αι κατά της Ελλάδος ασκηθείσες προπαγάνδες δια μέσου των αιώνων,Γρηγ. Κατσαρέα,1948 5) Αρθρογραφήματα Αχ. Κύρου στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1958-1961.

Fenomeni Theofan Mavromati (Fan Noli) Ana e errët e Hënës. Fenomeni Theofan Mavromati ( Fan Noli) Nacionalistët shqiptarë megaloideatët në të kaluarën e tashme por dhe të hershme të tyre duke pasur synime të ndryshme. Risjellin për diskutim temëm “mbi dëmshpërblimin e Çamëve” dhe përpiqen së bashku me Kosovën të planifikojnë strukturimin e një “Shqipërie të madhe”. Kjo propagandë e brendëshme dhe sistematike e tyre  është dhe ka një thellësi në kohë, pavarësisht pushtetit që ndodhet në qeverisje, duke u përpjekur që ta eksportojnë dhe jashtë shtetit me pretendime “mendjelehta” dhe të pabaza, duke përdorur përgjumejn e masave të gjëra popullore dhe largimin nga problemet e mëdha që përballojnë. Para disa vitesh Heri Kinsinger “magjistari i keq” ish Ministër i Jashtëm i USA, në deklaratat e tij ( i shtyrë vallë dhe me çfarë këmbime?) u gjend në “plan të parë” me zbulimin e tij, se ekziston minoritet shqiptar në Greqi dhe “do të ketë problem” sipas opinionit të tij “të mençur” nëse pëlcet një luftë në jug të Ballkanit. Propaganda Shqiptare që akoma dhe sot ushtrohet dhe lulëzon, në më të shumtën e rasteve pa pasur reagime të forta dhe të fuqishme nga pala jonë. Propagandat që ushtrohen kohë pas kohe në thellësi të shekujve  në dëm të helenizmit dhe të vendit tonë nuk patën efekt, mgjth se stërmunduan Grekët deri në kohët e sotme. Një prej pikave të propagandës shqiptare përbën dhe Fan Noli. Para rreth dhjetë vjetësh, Stacioni Policor i Feron në Evro, vuri re një “profesor Universiteti” të Tiranës, Shqiptar, “të gjorë” në pamje të jashtme, që lëvizte në zonën atje në mënyrë të “dyshimtë”.  Kur e ftuan në zyrë atje, konstatuan të surprizuar se erdhi për të gjetur të afërm, siç tha, të “shqiptarit të madh”, të “rilindasit kombëtar”, të “Patrikut të letërsisë shqiptare”, Fan Noli. Deklaroi atëhere që bëhej fjalë për “personalitetin më të madh”, që kaloi nga komleksi hyjnor kombëtar shqiptar, që prej kohës që u krijua shteti-forma e shtetit modern shqiptar. Por çfarë ishte Fan Noli? Ishte një mashtrues i shkëlqyer, fizinomia e oportunistit të madh, tradhëtar? Apo një Grek dinak që arriti që të “mashtronte” një popull të tërë mgjth se i vogël, në mënyrë që të quhej dhe rilindas kombëtar i shqiptarëve? Sigurisht që kishte aftësi të shumta, por si arriti që të luante në fushën shpirtërore dhe të dallonte?!!! Fan Noli, emri i vërtetë i të cilit ishte Theofan Mavromati i Stilianit, u lind më 1883 në fshatin Ibrik Tepe, pak jashtë Andrianupojës dhe ishte i krishter orthodhoks. Mbylli ciklin e arsimit elementar të kohës dhe më pas mbaroi gjimnazin Grek të Andrianupojës, sepse grek ishte, ku dhe mori pjesë në organizmin e shoqatave greke, brenda  gjimnazit ku studionte. Më 1900-1901 erdhi në Greqinë e çliruar dhe në vitin 1901 u rregjistrua në Fakultetin e Filozofisë të Universitetit të Athinës. Gjendja e vështirë ekonomike nuk i lejoi që të studionte rregullisht. Kështu deri në vitin 1903 u detyrua që të punonte fort, kryesisht si kopjues dhe nxitës i shfaqjeve teatrale greke në kolonitë greke jashtë vendit, dhe në të njejtën kohë përkthente në greqisht vepra teatrale nga fërngjishtja, sepse ishte njohës i tyre, mqs grekët e Azisë së Vogël dhe të Turqisë Europiane, mësonin në shkollat e tyre fërngjisht. Dashuria e tij për teatrin e solli në Egjipt, duke ndjekur një trupë teatrale nga Athina. Që prej 1902-1906 qëndroi në Egjipt dhe për shkak të studimeve të tij, u emërua mësues në komunitetin helen dhe jepte mësim në shkollat greke ndërsa në të njejtën kohë ishte psalt në Fajum. Filloi që të organizonte Helenizmin Egjiptian dhe shpesh herë theksonte ndjenjën e tyre fetare  me fjalime të nxehta patriotike. Atje u njoh dhe me disa shqiptarë Orthodhoksë, që shkonin në kishën helene dhe me turqishten si dhe arvanitishten që njihte, fliste me ta dhe u lidhën mjaft si shokë. Shumë prej tyre frymëzoheshin nga bindje ekstreme nacionaliste dhe zhvilluan disa aktivitete ( në veçanti përsa i përket formulimit të teksteve shqiptare). Ata e kuptuan se Theofan Mavromati kishte shumë aftësi dhe një aftësi bindëse të madhe në bashkëbisedimet e tij. E bindën që t’i ndihmonte, duke thënë se kishin ndihmën ekonomike të Angliës, në mënyrë që të organizoheshin shqiptarët e Europës dhe të Amerikës. E kuptoi menjëherë, që i paraqitej një rast i madh për t’u larguar nga rutina dhe varfëria si dhe të kishte një rol. E ktheu emrin e tij në parametrat shqiptare, në Fan Noli dhe u bë një vegël me pagesë e tyre. Ky fakt  shkakëtoi dhe reagimin e komunitetit helen dhe largimin e tij nga puna. Shkoi atëhere në Amerikë, një udhëtim në të panjohurën me varkë shpresën që në këtë rast ishte përmirësimi i ekzistencës së tij si një “oportunist” i vërtetë Helen. Në fillim punoi si një punëtor industrialist (1906-7) ndërsa në vitet që pasuan (1908-1912) zhvilloi një aktivitet të theksuar nacionalist ndër emigrantët shqiptarë me qëndër Bostonin. Ishte një prej themeluesve të lidhjes “Vatra” dhe kryeredaktor i gazetës shqipe “Dielli”. Gjatë kësaj kohë veshi dhe petkun e priftit orthodhoks duke u dorëzuar në mënyrë të paligjëshme dhe të parregullt nga episkopi Rus i Alaskës, duke shkaktuar reagimin e Patriarkanës Ekumenike. Në të njejtën kohë,  u kujdes dhe për arsimimin e tij shkencor, duke studiuar filologji në Universitetin Harvard të Bostonit, nga ku dhe u diplomua në vitin 1912 dhe mësoi në mënyrë të përsosur gjuhën shqipe. Me dorëzimin e tij si prift dhe me përfundimin e studimeve të tij arriti që të transmetojë më lehtë dhe në mënyrë më masive idetë e tij, duke zhvilluar tashmë dhe aktivitet anti-helen në vitet e luftërave Ballkanike të 1912-1913 (periudha e themelimit të shtetit shqiptar). Noli kreu një betejë të egër propagandistike kundër opinionit grek për çështjen Vorioepirote, pa pasur mundësinë, ndërkaq, që të dëmtojë rëndë frymën e gjërë filohelene që mbizotëronte atëhere në USA. Më 1914 i vendosur që të ndërhyjë në zhvillimet që po ndodhnin, braktisi Amerikën dhe shkoi në Shqipëri, ku punoi në mënyrë aktive për pavarësinë e plotë, shtrirjen territoriale dhe pavarësinë kulturore të saj. Ndër të tjera, propagandonte gjatë tureve të tij në vend nevojën e shpëtimit dhe promovimit të kulturës tradicinale shqiptare, zhvillimin e një arsimi pan-shqiptar kombëtar dhe futjen e gjuhës shqipe në kishë. Në Shkurt të vitit 1914, me vendosjen e tij si mbret, në shtetin e sapo themeluar shqiptar të princit Vid, Fan Noli u përpoq që të krynte një dhoksologji të hapur, në dobi të tij, që të mund të “aneksohej”, sepse kishte informacion që bëhej fjalë për një njeri, jo shumë të aftë, të paguximshëm dhe pa eksperiencë. Por gjeti një kundërshtar të fortë, shumë të aftin dhe të zgjuarin Mitropolit të Durrësit, Jakovin, Mitropolitin e mëvonshëm të Mitilinit, i cili menjëherë kuptoi qëllimet e tij për një ndikim të drejtpërdrejtë mbi mbretin e ri me dollarët që solli  nga Amerika. Por mbretëria e Vidit mbajti vetëm 6 muaj dhe Fan Noli nën presion u detyruar që të kthehej në Amerikë (1915) ku dhe vazhdoi aktivitetin e tij nacionalist të shumëanshëm me një frymë më të theksuar anti-helene,në të gjitha iniciativat e tij. Më 1917 ja doli që të quhej episkop i emigrantëve shqiptarë, sërish nga Kryepiskopi Rus i Alaskës, veprim i të cili u konsideruar i pavlefshëm nga Patriarkana Ekumenke, sepse ishte anti-kanonike dhe e “rrëmbyer”. Një vit më vonë u dërgua nga organizata “Vatra” në Paris, ku po  zhvilloheshin bisedime për Evropën e pasluftës. Atje ja doli mbanë që të afrohej pranë qarqeve të dillomacisë italiane dhe për një farë kohe punoi në kontekstin e saj. Bile u konsideruar dhe si një vegël e politikës italiane. Më 1919 Noli organizoi nga Italia një konferencë kombëtare shqiptare, e cila si përfundim u mblodh në Janar të vitit 1920 në Lushnjë të Beratit dhe votoi kushtetutën e parë shqiptare, në të cilën ai mori pjesë aktive. Në Maj të vititi 1920 u kthye ai vetë në vendin e tij, pasi pa se nuk mund të luante rolin që dëshironte dhe që kaq shumë ishte përgatitur ose e kishin përgatitur kaq vite, u kthye me qëllim me siguri që të mbizotëronte mbi situatat e asaj kohe në Shqipëri dhe në mënyrë të njëpasnjëshme bashkëpunoi me Rusët, Anglezët dhe Italianët. I pëlqyer shumë nga njerëzit dhe politikisht i plotfuqishëm, ndërhyu në çështjet e rëndësishme të politkës së jashtme dhe si udhëheqës i përfaqësisë shqiptare ndikoi maksimalisht për njohjen e vendit të tij si shtet i pavarur – anëtar i Shoqërisë së Kombeve (Dhjetor 1920). Iniciativat e tij sollën dhe caktimin përfundimtar ndërkombëtar të kufijëve shqiptarë (Tetor 1921), sepse përfaqësoi shqiptarët në bashkëbisedimet e tyre për themelimin dhe kufijtë e shtetit shqiptar. Udhëhoqi dhe përforcoi lëvizjen për shqiptarizim dhe pavarësinë e kishës së Shqipëris, përpjekje në të cilën mbështetej nga nacionalistët, të cilët pretendonin se vartësia administrative nga Patriarkana do të vështirësonte betejën për pavarësi kombëtare, pasi kjo mosmarrveshje do të shkaktonte sipas mendimit të tyre ndërhyrjen e saj në dobi të opinioneve helene. Kështu dëboi Mitropolitin helen të Korçës Jakovin dhe mori udhëheqjen e Kishës Shqiptare dhe në vitin 1921 e shpalli në mënyrë të jashtligjshme autoqefale. Në vitin 1922 thirri një konferencë kishtare në Berat, anëtarët e të cilës u caktuan në mënyrë të paligjshme nga ai vetë, ku dhe u përfundoi aktin e pavarësisë dhe autoqefalisë si dhe përgatiti një statut. Si organi administrativ më i lartë u caktua një këshill klerikolaik i përbërë nga 8 anëtarë, me president klerikun e martuar Atë Vasili dhe qëndër Korçën. Kjo shkaktoi reagime sa brenda dhe jashtë shtetit, sepse Patriarkana Ekumenike dhe kishat e tjera autoqefale nuk pranuan si kanonik organizimin e ri të kishës në Shqipëri. Në dhjetor të vitit 1921, Noli mori detyrën e ministrit të Jashtëm i qeverisë së Xhafer Upit, një post të cilin e mbajti deri në ardhjen në pushtet të Ahmet Zogut (dhjetor 1922). Ishte kundërshtar i konservatorizmit dhe pozicione filofeudarhe të qeverisë së re dhe kaloi shpejt në opozitën demokratike. Në të njejtën kohë arriti njohjen nga Patriarkana Ekumenike dhe u dorëzua Mitropolit i Durrësit (1923). Kjo njohje i dha më tepër forcë elementit të krishter (orthodhoksët përbënin 21% të popullatës). Fan Noli ja doli që të bëhej deputet i këtij parlamenti të parë shqiptar si përfaqësues i shqiptarëve të Amerikës. Në pak kohë mgjth se ishte një deputet i thjeshtë, ja doli mbanë që të udhëheqë një grup prej 45 deputetëve dhe në fund të udhëheqë lëvizjen nacionaliste të Shqipërisë, duke mbajtur dhe veshjen e mitropolitit orthodhoks. Noli ishte frymëzuesi dhe udhëheqësi i lëvizje revolucionare qytetare demokratike të Qershorit të vitit 1924 e cila përmbysi qeverinë e Ahmet Zogut, i cili u strehua në Serbi dhe ngjiti atë vetë në postin Kryeministror. Qëllimi i asaj lëvizjeje, që u bazua kryesisht në elementin e krishter, ishte – përveç demokratizimit dhe rrëzimit të strukturave feudale të shoqërisë shqiptare- ndërtimi i një ekonomie moderne dhe të pavarur kombëtare (me futjen e kapitalit të huaj në vend) dhe riorganizimi i edukimit me bazë kombëtare. Për sa i përket politikës së jashtme, qeveria Noli, shpalosi një politikë miqësie ndaj vendeve të ballkanit ( duke iu kundërvene pretendimeve të Jugosllavisë dhe Greqisë), izoloi ndikimin e Italisë fashiste në brendësi të Shqipërisë dhe rivendosi marrdhëniet me Bashkimin Sovietik. I gjithë programi i qeverisë së Nolit shkaktoi reagime të forta (që kanë prejardhjen kryesisht nga çifligarët e vendit) por dhe pakënaqësi ndërkombëtare, sepse ishte i vetmi Dhespot-Kryeministër. Shpalli dhe filloi të aplikojë një program, që kishte shumë elementë  dhe karakteristika, nën një mbulesë liberalizmi. Kontraditat që ishin gjithmonë prezente ndërmjet bejlerëve dhe shqetësimet e çifligarëve për programim reformues që ai kishte në lidhje me shpronësimin e tokës si dhe pakënaqësitë e myslymanëve sepse udhëheqës i shtetit shqiptar ishte një i Krishter dhe bile një mitropolit, ishin problemet më serioze që ai përballonte. Këto i ndihmonte dhe Ahmet Zogu i internuar në Serbi dhe përgatitej për kryengritje. Në fund me ndihmën politike dhe ekonomike të Britanisë së Madhe dhe ndihmën dhe mbështetjen e qeverisë së Beogradit, Ahmet Zogu u fuqizua me 105 milionë dinarë dhe 3000 ushtarë Serbë dhe vendosi që të ndërhyjë, sepse u shqetësua nga i gjithë rrugëtimi politik, por dhe ngatërrimet e Fan Nolit. Më 12 12 1924 filloi kryengritja nga Shkodra, dhe arriti që të përmbysë qeverinë demokratike të Tiranës, para se të hynte në vend. Fan Noli u detyrua që të ikë në Itali, pasi mori me vete dhe të gjithë arkën e shtetit shqiptar, duke u pasuar nga mjaft klerikë të rinjë dhe të edukuar. Nga Italia, shkoi në Austri , Gjermani, Rusi dhe në fund shkoi në Boston të USA më 1930, ku jetoi deri në vdekjen e tij më 1965-ën, pa pasur shkëlqimin e mëparshëm si një udhëheqës kombëtar. Gjatë kësaj periudhe përktheu mjaft libra kishtarë dhe tekste liturgjike nga greqishtja në shqip. Luftoi me zell ndaj pushtetit diktatorial të Shqipërisë, i cili e dënoi me vdekje në mungesë më 1925-ën. Më 1927-ën denoncoi ndërkombtarisht gjëndien e protektoratit italian  i cili ishte imponuar në Shqipëri dhe kërkoi ndërhyrjen e Shoqërisë së Kombeve. Noli ishte personalitet shpirtëror madhor të cilin e gëzon Shqipëria e sotme moderne, sa ajo komuniste, sa dhe ajo poskomuniste. Njohës i shumë gjuhëve, u mor me historinë, poezinë, përkthimin, kritikën dhe muzikën. Vepra e tij “Historia e Skenderbeut” (1921) konsiderohet një vepër klasike në llojin e saj, ndërsa autobiografia e tij “Jeta ime në Shqipëri” (1931) na jep informacione të çmuara për zhvillimet historike në këtë vend. Interes paraqesin gjithashtu dhe poezitë e tij “Petroja dhe mangalli”, “Moisiu në mal” etj të cilat u botuan në shtyp dhe në një koleksion të vitit 1927. Përkthimet e tij mbulojnë vepra të mëdha të shkrimtarëve perendimorë, Shekspir,Thervantew, Volterit, Niçes, Ipsen, Poe etj poezitë Rubairat e Omar Kajamit (1921, 1927). Në lidhje me kontributin e tij muzikor-muzikologjik, studiuesi G. Leotsakos thotë se “Fan Noli pas të 50-tave studioi kompozim në New England Conservatory of Music në Boston dhe shkroi vepra për korr miks si himne në vitin 1936, “Himnologjia e Kishës Orthodhokse Lindore” më 1951, “Himonlogji Bizantine” 1951, “Mbi lumenjtë e Babilonës”, të gjitha të publikuara në Boston. “Faqe simfonike” më 1936-1938, si “Rapsodi Shqiptare”. “Gaspari i varfër dhe Skënderbeu”, një poezi simfonike e bukur e frymëzuar nga Logfellou, si dhe studimin “Betoveni dhe Revolucioni Francez” Boston 1947” Këtë personalitet u përpoqa ta prezantoj, me këto pak të dhëna, ku mbizotëronin fort ndjenjat e tij shqiptare dhe fryma nacionaliste, gjë e cila izoloi mjaftueshëm dhuntitë e tij të shkëlqyera, në zgjedhje të përcipta nga ana e tij, të cilat ishin me pak rënëdsi dhe kontradiktore, me rrjedhime të dhimbshme për unitetin e brendshëm të elementit të krishter në Shqipëri. Aktiviteti i tij tregon, me sa di unë historikisht deri më sot, pa dokumenta të forta kontestim, se ishte një “personalitet i madh oportunist i politikës” “tradhtar” dhe në të njejtën kohë “mashtrues” dhe këto i kishte pa kufi. Si rezultat i këtyre shkrimtari T Selenica, do të detyrohet ta karakterizojë “ky njeri është dhe liberalist dhe klerik dhe konservator dhe mbështetës i mbretërisë dhe komunist dhe nacionalist dhe ndërkombëtarist dhe anarshist dhe çfarë do tjetër që ekziston në botë, që është e mundur të sjellë para dhe grada”. Më vonë në gazetën shqiptare “Djelli” Faik Konica shkroi për Nolin “na tallte një i huaj që nuk e njohim aspak, përveç se nga përrallat që ai vetë thotë, duke u shfaqur i krishter i Shqipërisë me emrin Fan Noli. Arritëm në atë pikë sa të na përçajë një qelbanik që ka mundësi të jetë turk, armen, arap apo çdo gjë tjetër përveç se Shqiptar”. Dhe pyes veton unë! Çfarë ishte si përfundim Theofan Mavromati. Ishte një yll me ndriçim të pavarur i krijuar nga kushtet e asaj kohe? Cilt e krijuan (nëse e krijuan) dhe përse? Besoj se për hulumtuesit e ardshëm ka akoma shumë rrugë për të studiuar rrugëtimin e tij në histori, që të ndriçojë të gjitha aspektet e dukshme dhe të errëta të personalitetit të tij. Shqipëria me propagandën e saj të organizuar, atë komuniste dhe atë të sotmen, demokratiken (!)  kthehet shpesh me mënyra të ndryshme ndaj vendit tonë me një sjellje të pallogjikshme urryese antihelene. Ne duhet të studiojmë veprën e “Helenit” Theofan Mavromati, mgjth se është e dhimbshme për ne, që të vërtetojmë se ky Helen i ofroi aq shumë Shqipërise, edhe si tradhëtar. Burime ) Εγκυκλοπαίδεια ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ 2) Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια 3) Εγκυκλοπαίδεια ΗΛΙΟΣ 4) Αι κατά της Ελλάδος ασκηθείσες προπαγάνδες δια μέσου των αιώνων,Γρηγ. Κατσαρέα,1948 5) Αρθρογραφήματα Αχ. Κύρου στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1958-1961. Përktheu, përgatiti Pelasgos Koritsas