Το φαινόμενο Θεοφάνης Μαυρομάτης (Φαν Νόλι)-Η σκοτεινή πλευρά της Σελήνης -Fenomeni Theofan Mavromati (Fan Noli) - Ana e errët e Hënës.

]

Το φαινόμενο Θεοφάνης Μαυρομάτης (Φαν Νόλι) Η σκοτεινή πλευρά της Σελήνης Το φαινόμενο Θεοφάνης Μαυρομάτης (Φαν Νόλι) Οι Αλβανοί εθνικιστές, μεγαλοϊδεάτες στο απώτερο, αλλά και στο πρόσφατο παρελθόν τους,ομφαλοσκοπούντες,επανέρχονται στο θέμα «περί αποζημίωσης των Τσάμηδων» και προσπαθούν,μαζί με το Κοσσυφοπέδιο,να σχεδιάσουν και να δομήσουν την «μεγάλη Αλβανία».Η εσωτερική αυτή προπαγάνδα τους και συστηματική είναι και έχει βάθος χρόνου,άσχετα από το καθεστώς που είναι στην διακυβέρνηση,προσπαθώντας να την εξαγάγουν και στο εξωτερικό με ανεδαφικές και «ανόητες» διεκδικήσεις,χρησιμοποιώντας την για αποκοίμιση των μαζών από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν. Πριν αρκετά χρόνια ο Χένρι Κίσινγκερ,ο «κακός μάγος» τέως Υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ,σε δηλώσεις του (από πού υποκινούμενες άραγε και με τι ανταλλάγματα;;) βρέθηκε στο «προσκήνιο»,με τη νέα του ανακάλυψη,ότι υπάρχει αλβανική μειονότητα στην Ελλάδα και «θα υπάρξει εμπλοκή» κατά τη «σοφή» του γνώμη,αν ξεσπάσει πόλεμος στα νότια της Βαλκανικής. Η Αλβανική προπαγάνδα,που ακόμη και σήμερα ασκείται και ανθεί, χωρίς τις περισσότερες φορές να αντιδρούμε δυναμικά και σθεναρά και οι κατά καιρούς, σε βάθος αιώνων ασκηθείσες προπαγάνδες σε βάρος του Ελληνισμού και της χώρας μας, έπεσαν στο κενό, παρ' όλο που καταταλαιπώρησαν τους Έλληνες, μέχρι και πρόσφατα! Μια αιχμή της Αλβανικής προπαγάνδας αποτελεί ο Φαν Νόλι. Πριν δέκα περίπου χρόνια, το A.T. Φερών Έβρου,  εντόπισε κάποιον «καθηγητή Πανεπιστημίου» των Τιράνων, Αλβανό, «κακόμοιρο» στην εξωτερική εμφάνιση, που εκινείτο στην περιοχή «ύποπτα». Όταν τον προσκάλεσαν στο γραφείο, εκεί διαπίστωσαν με έκπληξη ότι ήρθε να βρει συγγενείς, όπως είπε, του «μεγάλου Αλβανού», του «εθνάρχη», του «Πατριάρχη της αλβανικής λογοτεχνίας» Φαν Νόλι. Δήλωσε τότε, ότι επρόκειτο για την «μεγαλύτερη προσωπικότητα», που πέρασε από το αλβανικό εθνικό στερέωμα, από την εποχή που δημιουργήθηκε το κρατικό μόρφωμα-υπόσταση του σύγχρονου αλβανικού κράτους. Τι ήταν ο Φαν Νόλι: ήταν εκπληκτικός απατεώνας, μεγάλη τυχοδιωκτική φυσιογνωμία; εξωμότης; Ή ένας δαιμόνιος Έλληνας που κατόρθωσε να «δουλέψει» ένα ολόκληρο έστω μικρό έθνος,ώστε να γίνει ο εθνάρχης των Αλβανών; Σίγουρα ικανότητες και πολλές μάλιστα είχε, πώς όμως κατόρθωσε να «παίξει» σε θρησκευτικό, πολιτικό, εκπολιτιστικό και πνευματικό γήπεδο και να ξεχωρίσει;!!! O Φαν Νόλι, που το πραγματικό του όνομα ήταν Θεοφάνης Μαυρομάτης του Στυλιανού, γεννήθηκε το 1883 στο χωριό Ιμπρίκ Τεπέ λίγο έξω από την Αδριανούπολη και ήταν Χριστιανός Ορθόδοξος. Ολοκλήρωσε τότε τον κύκλο της στοιχειώδους εκπαίδευσης και κατόπιν τελείωσε το Ελληνικό γυμνάσιο στην Αδριανούπολη, γιατί Έλληνας ήταν, όπου και ασχολήθηκε με την οργάνωση ελληνικών συλλόγων, μέσα στο γυμνάσιο που σπούδαζε. Το 1900-1901 ήρθε στην ελεύθερη Ελλάδα και το 1901 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η κακή του οικονομική κατάσταση δεν του επέτρεψε να φοιτήσει κανονικά. Έτσι έως το 1903 υποχρεώθηκε να εργάζεται σκληρά, κυρίως ως αντιγραφέας και υποβολέας ελληνικών θεατρικών θιάσων που περιόδευαν στο εσωτερικό και στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, συγχρόνως δε μετέφραζε στα ελληνικά θεατρικά έργα από τα γαλλικά, γιατί ήταν γνώστης τους, επειδή οι Έλληνες της Μ. Ασίας και της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, διδάσκονταν στα σχολεία τους την γαλλική γλώσσα. Η αγάπη του για το θέατρο τον έφερε στην Αίγυπτο, ακολουθώντας ένα θίασο της Αθήνας. Από το 1902-1906 παρέμεινε στην Αίγυπτο και λόγω των σπουδών του, διορίσθηκε δάσκαλος στην ελληνική κοινότητα και δίδαξε σε ελληνικά σχολεία και συγχρόνως ήταν και ιεροψάλτης στο Φαγιούμ. Άρχισε να οργανώνει τον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό και συχνά-πυκνά τόνωνε το θρησκευτικό του αίσθημα με φλογερούς πατριωτικούς λόγους. Εκεί, γνωρίσθηκε και με μερικούς ορθόδοξους Αλβανούς, που πήγαιναν στην ελληνική εκκλησία και, με τα τουρκικά και αρβανίτικα που γνώριζε, συνομιλούσε μαζί τους και συνδέθηκαν φιλικά. Πολλοί απ' αυτούς εμφορούντο από ακρότατες εθνικιστικές πεποιθήσεις και ανέπτυσσαν διάφορες δραστηριότητες (ιδιαίτερα στη σύνταξη αλβανικών εντύπων). Αυτοί αντιλήφθηκαν ότι ο Θεοφάνης Μαυρομάτης είχε πολλές ικανότητες και μεγάλη πειθώ στις συνομιλίες του. Τον έπεισαν να τους βοηθήσει, λέγοντας ότι είχαν την οικονομική ενίσχυση της Αγγλίας, στο να οργανωθούν οι Αλβανοί της Ευρώπης και της Αμερικής. Αντιλήφθηκε αμέσως, ότι του παρουσιαζόταν μία μεγάλη ευκαιρία να ξεφύγει από την ρουτίνα και την οικονομική ανέχεια και να έχει ρόλο. Μετέτρεψε το όνομά του στα αλβανικά, σε Φαν Νόλι και έγινε έμμισθο όργανό τους. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντίδραση της ελληνικής παροικίας και την απόλυσή του. Πήγε τότε στις ΗΠΑ, πορεία στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα, που εν προκειμένω ήταν η καλλιτέρευση της ύπαρξής του, ως γνήσιος Έλληνας «τυχοδιώκτης». Αρχικά εργάσθηκε ως βιομηχανικός εργάτης (1906–7) ενώ τα επόμενα χρόνια (1908– 1912) ανέπτυξε εντονότατη εθνικιστική δραστηριότητα ανάμεσα στους Αλβανούς μετανάστες, με κέντρο τη Βοστώνη. Υπήρξε συνιδρυτής του αλβανιστικού συνδέσμου «ΕΣΤΙΑ» («VATRA») και ο αρχισυντάκτης της αλβανόφωνης εφημερίδας «ΗΛΙΟΣ» (Dielli).Την εποχή εκείνη περιβλήθηκε το σχήμα του ορθόδοξου ιερέα, χειροτονηθείς παράνομα και παράτυπα από τον Ρώσο επίσκοπο Αλάσκας, προκαλέσας την αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Συγχρόνως φρόντισε και για την επιστημονική του παιδεία, σπουδάζοντας φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ της Βοστώνης, απ' όπου αποφοίτησε το 1912 και έμαθε τέλεια την αλβανική γλώσσα. Με την χειροτονία του σε ιερέα και την ολοκλήρωση των σπουδών του πέτυχε να μεταδώσει ευκολότερα και μαζικότερα τις ιδέες του, αναπτύσσοντας πλέον ανθελληνική δραστηριότητα στα χρόνια των βαλκανικών πολέμων 1912-1913 (εποχή ίδρυσης του αλβανικού κράτους). O Νόλι διεξήγαγε σφοδρό προπαγανδιστικό αγώνα εναντίον των ελληνικών απόψεων για το Βορειοηπειρωτικό, χωρίς να μπορέσει, ωστόσο, να πλήξει σοβαρά το γενικά φιλελληνικό πνεύμα που επικρατούσε τότε στις ΗΠΑ. Το 1914 αποφασισμένος να παρέμβει στις εξελίξεις που συντελούνταν, εγκατέλειψε την Αμερική και πήγε στην Αλβανία, όπου εργάσθηκε δραστήρια για την πλήρη ανεξαρτητοποίηση, εδαφική επέκταση και πολιτισμική αυτονόμησή της. Μεταξύ άλλων, προπαγάνδιζε κατά τις περιοδείες του στη χώρα την ανάγκη διάσωσης και προαγωγής του παραδοσιακού αλβανικού πολιτισμού, την ανάπτυξη εθνικής παναλβανικής παιδείας και την εισαγωγή της αλβανικής γλώσσας στην εκκλησία. Τον Φεβρουάριο του 1914, με την εγκατάσταση ως βασιλιά στο νεοσύστατο κράτος της Αλβανίας του Γουλιέλμου Ντε Βιντ, ο Φαν Νόλι επιχείρησε να λειτουργήσει σε υπαίθρια δοξολογία υπέρ του, για να τον προσεταιρισθεί, γιατί πληροφορήθηκε ότι ήταν άτομο, όχι ιδιαίτερα ικανό, άτολμο και άπειρο. Βρήκε όμως σθεναρό πολέμιό του, τον οξυδερκέστατο και ικανότατο Μητροπολίτη Δυρραχίου Ιάκωβο, μετέπειτα Μητροπολίτη Μυτιλήνης, ο οποίος αντιλήφθηκε αμέσως τους σκοπούς και προσανατολισμούς του για άμεση επιρροή επί του νέου βασιλιά,με τα δολάρια που έφερε από την Αμερική. Η βασιλεία όμως του Βιντ κράτησε μόνο 6 μήνες και ο Φαν Νόλι πιεζόμενος εξαναγκάσθηκε να επιστρέψει στις ΗΠΑ (1915) όπου συνέχισε την πολύπλευρη εθνικιστική του δραστηριότητα με οξύτερο ανθελληνικό πνεύμα,σ' όλες του τις πρωτοβουλίες.Το 1917 κατόρθωσε να ονομαστεί επίσκοπος των Αλβανών μεταναστών και πάλι από τον Ρώσο αρχιεπίσκοπο Αλάσκας,η πράξη του οποίου κρίθηκε ανυπόστατη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, γιατί ήταν ανυπόστατη-αντικανονική εξ' υφαρπαγής. Ένα χρόνο αργότερο στάλθηκε από την οργάνωσή του «Εστία» στο Παρίσι,όπου ήδη διεξάγονταν διεθνείς διαβουλεύσεις για την τύχη της μεταπολεμικής Ευρώπης. Εκεί κατόρθωσε να προσεγγίσει τους κύκλους της ιταλικής διπλωματίας και για ένα διάστημα πολιτεύθηκε στο πλαίσιό της,χαρακτηρίσθηκε μάλιστα και ως όργανο της ιταλικής πολιτικής.Το 1919,ο Νόλι οργάνωσε από την Ιταλία τη συγκρότηση αλβανικής Εθνοσυνέλευσης, η οποία τελικά συνήλθε σε σώμα τον Ιανουάριο του 1920 στην κωμόπολη Λούσνια της περιοχής Βερατίσυ και ψήφισε το πρώτο αλβανικό Σύνταγμα, στην οποία συμμετείχε ενεργά. Τον Μάιο του 1920,επέστρεψε ο ίδιος στη χώρα του, αφού είδε ότι μπορούσε να παίξει το ρόλο του, που τόσο καλά προετοιμάσθηκε ή τον προετοίμασαν τα τελευταία χρόνια. Επέστρεψε με σκοπό σίγουρα να κυριαρχήσει στα αλβανικά πράγματα της εποχής και πράγματι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και διαδοχικά συνεργάσθηκε με Ρώσους, Άγγλους και Ιταλούς. Εξαιρετικά δημοφιλής και πολιτικά πανίσχυρος πλέον, παρενέβη στα φλέγοντα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και επικεφαλής της αλβανικής αντιπροσωπείας συνέβαλε στην αναγνώριση της χώρας του ως ανεξάρτητου κράτους-μέλους της Κοινωνίας των Εθνών (Δεκέμβριος 1920). Σε δικές του πρωτοβουλίες εξάλλου οφείλεται και η τελική διεθνής κατοχύρωση των αλβανικών συνόρων (Οκτώβριος 1921), γιατί εκπροσώπησε τους Αλβανούς στις συζητήσεις για την ίδρυση και τα σύνορα του αλβανικού κράτους.Ηγήθηκε και ενίσχυσε την κίνηση για τον εξαλβανισμό και την ανεξαρτησία της εκκλησίας της Αλβανίας,που υποστηριζόταν από εθνικιστές,οι οποίοι υποστήριζαν ότι διοικητική εξάρτηση από το Πατριαρχείο Θα δυσχέραινε τον αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία, αφού η αντιδικία αυτή Θα προκαλούσε κατά την άποψή τους την παρέμβασή του υπέρ των ελληνικών απόψεων. Έτσι εξεδίωξε τον Έλληνα Μητροπολίτη Κορυτσάς Ιάκωβο και ανέλαβε την ηγεσία της Αλβανικής Εκκλησίας και το 1921 ανακήρυξε αυτήν αυθαίρετα αυτοκέφαλη. Το 1922 συγκάλεσε εκκλησιαστικό συνέδριο στο Βεράτιο, τα μέλη του οποίου ορίστηκαν αυθαίρετα από τον ίδιο, το οποίο κύρωσε την πράξη ανεξαρτησίας του αυτοκέφαλου και συνέταξε τον καταστατικό νόμο του. Ανώτατο διοικητικό όργανο ορίστηκε 8μελές κληρικολαϊκό συμβούλιο, με πρόεδρο τον έγγαμο κληρικό Ατ. Βασίλη και έδρα την Κορυτσά. Αυτό προκάλεσε αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό,γιατί το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι άλλες αυτοκέφαλες εκκλησίες δεν αναγνώρισαν ως κανονική τη νέα οργάνωση της εκκλησίας της Αλβανίας. Το Δεκέμβριο του 1921, ο Νόλι ανέλαβε υπουργός των Εξωτερικών στην κυβέρνηση του Τζαφέρ Ούππι,αξίωμα που διατήρησε και μετά την άνοδο του Μουσουλμάνου φυλάρχου Αχμέτ Ζώγου στην πρωθυπουργία (Δεκέμβριος 1922).Ήταν αντίθετος με τις υπερσυντηρητικές και φιλοφεουδαρχικές θέσεις της νέας κυβέρνησης και πέρασε γρήγορα στη δημοκρατική αντιπολίτευση. Την ίδια εποχή πέτυχε την ιερατική του αναγνώριση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και χειροτονήθηκε μητροπολίτης Δυρραχίου (1923).Η αναγνώριση αυτή του έδωσε μεγαλύτερη δύναμη στο χριστιανικό στοιχείο (οι ορθόδοξοι αποτελούσαν το 21% των Αλβανών). O Φαν Νόλι κατόρθωσε να γίνει βουλευτής της πρώτης αυτής αλβανικής βουλής ως εκπρόσωπος των Αλβανών της Αμερικής.Σε λίγο χρονικό διάστημα καίτοι ήταν απλός βουλευτής,κατόρθωσε να ηγηθεί ομάδας 45 βουλευτών και στο τέλος να ηγηθεί του εθνικιστικού κινήματος της Αλβανίας,φέροντας το σχήμα ορθοδόξου μητροπολίτη. O Νόλι υπήρξε εμπνευστής και ηγέτης του αστικοδημοκρατικού επαναστατικού κινήματος του Ιουνίου του 1924 που ανέτρεψε την κυβέρνηση του Αχμέτ Ζώγου, ο οποίος κατέφυγε τότε στη Σερβία και έφερε τον ίδιο στο Πρωθυπουργικό αξίωμα. Επιδιώξεις του κινήματος εκείνου, που βασίστηκε κυρίως στο χριστιανικό στοιχείο ήταν -εκτός από τον εκδημοκρατισμό και την κατάλυση των φεουδαρχικών δομών της αλβανικής κοινωνίας- η συγκρότηση αυτοδύναμης και σύγχρονης εθνικής οικονομίας (με την εισροή και ξένου κεφαλαίου στη χώρα) και η αναδιοργάνωση της δημόσιας εκπαίδευσης σε εθνική βάση. Ως προς τα ζητήματα Εξωτερικής πολιτικής, η κυβέρνηση Νόλι διακήρυξε πολιτική φιλίας προς τις άλλες βαλκανικές χώρες (εναντιούμενη πάντως στις εδαφικές διεκδικήσεις της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδος), περιόρισε την επιρροή της φασιστικής Ιταλίας στο εσωτερικό της Αλβανίας και αποκατέστησε ομαλές σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση.Το όλο πρόγραμμα της κυβέρνησης Νόλι προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις (προερχόμενες κυρίως από τους τσιφλικάδες της χώρας) αλλά και διεθνείς δυσαρέσκειες,γιατί ήταν ο μόνος Δεσπότης-Πρωθυπουργός. Εξάγγειλε και άρχισε να εφαρμόζει ένα πρόγραμμα,που είχε πάρα πολλά κομουνιστικά στοιχεία και γνωρίσματα, κάτω από μία επίφαση φιλελευθερισμού. Οι πάντοτε υφιστάμενες αντιθέσεις ανάμεσα στους μπέηδες και οι ανησυχίες των τσιφλικάδων για το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμά του σε ό,τι αφορούσε την απαλλοτρίωση της γης καθώς και η δυσαρέσκεια των μουσουλμάνων γιατί επικεφαλής του αλβανικού κράτους ήταν Χριστιανός και μάλιστα μητροπολίτης,ήταν σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε.Αυτά τα υποδαύλιζε και ο εξόριστος Αχμέτ Ζώγου, που ζούσε εξόριστος στη Σερβία και ετοιμαζόταν για εξέγερση.Τελικά με την πολιτικοοικονομική αρωγή της Μεγάλης Βρετανίας και την βοήθεια και υποστήριξη της κυβέρνησης του Βελιγραδίου,ο Αχμέτ Ζώγου ενισχύθηκε με 105 εκατομμύρια δηνάρια και 3.000 Σέρβους στρατιώτες και αποφάσισε να επέμβει,γιατί ανησύχησε από την όλη πολιτική πορεία, αλλά και την διαπλοκή του Φαν Νόλι. Την 12-12-1924 άρχισε επανάσταση από την Σκόδρα,πέτυχε δε να ανατρέψει την δημοκρατική κυβέρνηση των Τιράνων, προτού εισβάλει στην χώρα.O Φαν Νόλι αναγκάσθηκε να καταφύγει στην Ιταλία,αφού πήρε μαζί του ολόκληρο το αλβανικό κρατικό θησαυροφυλάκιο,ακολουθούμενος από αρκετούς νεαρούς μορφωμένους κληρικούς. Από την Ιταλία μετέβη στην Αυστρία,τη Γερμανία,τη Ρωσία και τελικά στη Βοστώνη των ΗΠΑ το 1930,όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του το 1965,χωρίς την προηγούμενη ακτινοβολία ως εθνικός ηγέτης. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα μετέφρασε πολλά εκκλησιαστικά και λειτουργικά κείμενα από την ελληνική στην αλβανική. Αγωνίσθηκε με ζήλο εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος της Αλβανίας,το οποίο τον καταδίκασε ερήμην σε Θάνατο το 1925.Το 1927 κατήγγειλε διεθνώς το καθεστώς ιταλικού προτεκτοράτου που είχε επιβληθεί στην Αλβανία και απαίτησε την επέμβαση της Κοινωνίας των Εθνών. O Νόλι υπήρξε κορυφαία πνευματική φυσιογνωμία την οποία οικειοποιείται η σύγχρονη Αλβανία, τόσο η κομμουνιστική όσο και η μετακομμουνιστική. Γνώστης πολλών γλωσσών,ασχολήθηκε με την ιστορία,την ποίηση,την μετάφραση,την κριτική και τη μουσική.Το έργο του «η ιστορία του Σκεντέρμπεη» (1921) θεωρείται κλασικό στο είδος του,ενώ η αυτοβιογραφία του «Η ζωή μου στην Αλβανία» (1931) περιέχει πολύτιμες πληροφορίες για τις ιστορικές εξελίξεις στη χώρα αυτή.Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα ποιήματά του «Ο Πέτρος στο μαγγάλι»,«Ο Μωυσής στο όρος» κ.α. που δημοσιεύτηκαν στον τύπο και σε ενιαία συλλογή το 1927.Οι μεταφράσεις του καλύπτουν έργα μεγάλων δυτικών συγγραφέων όπως Σαίξπηρ,Θερβάντες, Βολταίρου,Νίτσε,Ίψεν,Πόε κ.ά.,τα ποιήματα Ρουμπαγιάτ του Πέρση Ομάρ Καγιάμ (1921,1927). Σχετικά με τη μουσική–μουσικολογική προσφορά του, ο ειδικός ερευνητής Γ. Λεωτσάκος αναφέρει οτι «ο Φαν Νόλι μετά τα 50 σπούδασε σύνθεση στο New England Conservatory of Music στη Βοστώνη και έγραψε έργα για μικτή χορωδία όπως ύμνοι,το 1936, "Υμνολόγιο της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας" το 1951,"Βυζαντινό Υμνολόγιο" 1951,"Επί ποταμών Βαβυλώνος", όλα εκδοθέντα στη Βοστώνη, "Συμφωνικές σελίδες" το 1936-1938,όπως "Αλβανικές Ραψωδίες", "Ο φτωχός Γκάσπαρ και Σκεντέρμπεης",ωραίο συμφωνικό ποίημα εμπνευσμένο από τον Λόγκφελλοου,καθώς και τη μελέτη "Ο Μπετόβεν και η Γαλλική Επανάσταση" (Βeethoven and the French Revolution),Βοστιώνη 1947». Αυτήν την προσωπικότητα προσπάθησα να σκιαγραφήσω ,με τα λίγα αυτά στοιχεία, που κυριαρχούσαν έντονα τα αλβανικά αισθήματά του και το εθνικιστικό πνεύμα που περιόρισε σημαντικά τα εξαιρετικά χαρίσματά του, σε επιπόλαιες,πολλές φορές, επιλογές,που ήταν μονοσήμαντες και αντιφατικές,με οδυνηρές συνέπειες για την εσωτερική συνοχή και του χριστιανικού στοιχείου της Αλβανίας. Με τη δράση του αυτή αποδεικνύεται,απ' ότι γνωρίζω ιστορικά μέχρι σήμερα, χωρίς βέβαια σοβαρά ντοκουμέντα αμφισβήτησης, ότι ήταν χωρίς φραγμούς «μεγαλοτυχοδιωκτική φυσιογνωμία της πολιτικής»,«προδοτική» και συγχρόνως «απατεωνίστικη».Αποτέλεσμα αυτής ήταν,ο Αλβανός συγγραφέας Τ. Σελενίτσα να αναγκασθεί να τον χαρακτηρίσει «ο άνθρωπος αυτός είναι και φιλελεύθερος και κληρικός και συντηρητικός και βασιλόφρων και κομμουνιστής και εθνικιστής και διεθνιστής και αναρχικός και οτιδήποτε άλλο υπάρχει στον κόσμο,που είναι δυνατόν να του φέρει χρήμα και αξίωμα». Αργότερα στην αλβανική εφημερίδα «Ντίελι» (Ήλιος) ο Φαΐκ Κονίτσα έγραφε για τον Νόλι «μας κορόιδευε ένας ξένος που δεν γνωρίζουμε καθόλου,παρά μόνο από τα παραμύθια,που ο ίδιος μας λέει,εμφανιζόμενος ως δήθεν χριστιανός της Αλβανίας υπό το όνομα Φαν Νόλι. Εφθάσαμε μέχρι του σημείου να μας διασπάσει ένας βρωμερός που πιθανόν να είναι Τούρκος, Αρμένιος, Αράπης ή οτιδήποτε άλλο, εκτός από Αλβανός». Αναρωτιέμαι και γω! Τι ήταν τελικά ο Θεοφάνης Μαυρομάτης; Ήταν αυτόφωτος αστέρας ή δημιούργημα των τότε συνθηκών; Ποιοι τον δημιούργησαν (αν τον δημιούργησαν) και γιατί; Πιστεύω ότι για τον μελλοντικό λεπτομερή ερευνητή υπάρχει πολύς δρόμος για να μελετήσει την ιστορική του πορεία,να διαφωτίσει όλες τις φωτεινές και σκοτεινές πτυχές της προσωπικότητάς του. Η Αλβανία με την χρόνια οργανωμένη προπαγάνδα της, την κομμουνιστική και την τωρινή, την δημοκρατική (!) στρέφεται συχνά πυκνά με διάφορους τρόπους κατά της χώρας μας με αλλοπρόσαλλη μισελληνική συμπεριφορά.Εμείς πρέπει να μελετήσουμε τη ζωή και το έργο του «Έλληνα» Θεοφάνη Μαυρομάτη,έστω και αν είναι οδυνηρό για μας,για να αποδείξουμε ότι ο Έλληνας αυτός προσέφερε πολλά στη σύγχρονη Αλβανία,έστω και ως εξωμότης. ΠΗΓΕΣ 1) Εγκυκλοπαίδεια ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ 2) Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια 3) Εγκυκλοπαίδεια ΗΛΙΟΣ 4) Αι κατά της Ελλάδος ασκηθείσες προπαγάνδες δια μέσου των αιώνων,Γρηγ. Κατσαρέα,1948 5) Αρθρογραφήματα Αχ. Κύρου στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1958-1961.

Fenomeni Theofan Mavromati (Fan Noli) Ana e errët e Hënës. Fenomeni Theofan Mavromati ( Fan Noli) Nacionalistët shqiptarë megaloideatët në të kaluarën e tashme por dhe të hershme të tyre duke pasur synime të ndryshme. Risjellin për diskutim temëm “mbi dëmshpërblimin e Çamëve” dhe përpiqen së bashku me Kosovën të planifikojnë strukturimin e një “Shqipërie të madhe”. Kjo propagandë e brendëshme dhe sistematike e tyre  është dhe ka një thellësi në kohë, pavarësisht pushtetit që ndodhet në qeverisje, duke u përpjekur që ta eksportojnë dhe jashtë shtetit me pretendime “mendjelehta” dhe të pabaza, duke përdorur përgjumejn e masave të gjëra popullore dhe largimin nga problemet e mëdha që përballojnë. Para disa vitesh Heri Kinsinger “magjistari i keq” ish Ministër i Jashtëm i USA, në deklaratat e tij ( i shtyrë vallë dhe me çfarë këmbime?) u gjend në “plan të parë” me zbulimin e tij, se ekziston minoritet shqiptar në Greqi dhe “do të ketë problem” sipas opinionit të tij “të mençur” nëse pëlcet një luftë në jug të Ballkanit. Propaganda Shqiptare që akoma dhe sot ushtrohet dhe lulëzon, në më të shumtën e rasteve pa pasur reagime të forta dhe të fuqishme nga pala jonë. Propagandat që ushtrohen kohë pas kohe në thellësi të shekujve  në dëm të helenizmit dhe të vendit tonë nuk patën efekt, mgjth se stërmunduan Grekët deri në kohët e sotme. Një prej pikave të propagandës shqiptare përbën dhe Fan Noli. Para rreth dhjetë vjetësh, Stacioni Policor i Feron në Evro, vuri re një “profesor Universiteti” të Tiranës, Shqiptar, “të gjorë” në pamje të jashtme, që lëvizte në zonën atje në mënyrë të “dyshimtë”.  Kur e ftuan në zyrë atje, konstatuan të surprizuar se erdhi për të gjetur të afërm, siç tha, të “shqiptarit të madh”, të “rilindasit kombëtar”, të “Patrikut të letërsisë shqiptare”, Fan Noli. Deklaroi atëhere që bëhej fjalë për “personalitetin më të madh”, që kaloi nga komleksi hyjnor kombëtar shqiptar, që prej kohës që u krijua shteti-forma e shtetit modern shqiptar. Por çfarë ishte Fan Noli? Ishte një mashtrues i shkëlqyer, fizinomia e oportunistit të madh, tradhëtar? Apo një Grek dinak që arriti që të “mashtronte” një popull të tërë mgjth se i vogël, në mënyrë që të quhej dhe rilindas kombëtar i shqiptarëve? Sigurisht që kishte aftësi të shumta, por si arriti që të luante në fushën shpirtërore dhe të dallonte?!!! Fan Noli, emri i vërtetë i të cilit ishte Theofan Mavromati i Stilianit, u lind më 1883 në fshatin Ibrik Tepe, pak jashtë Andrianupojës dhe ishte i krishter orthodhoks. Mbylli ciklin e arsimit elementar të kohës dhe më pas mbaroi gjimnazin Grek të Andrianupojës, sepse grek ishte, ku dhe mori pjesë në organizmin e shoqatave greke, brenda  gjimnazit ku studionte. Më 1900-1901 erdhi në Greqinë e çliruar dhe në vitin 1901 u rregjistrua në Fakultetin e Filozofisë të Universitetit të Athinës. Gjendja e vështirë ekonomike nuk i lejoi që të studionte rregullisht. Kështu deri në vitin 1903 u detyrua që të punonte fort, kryesisht si kopjues dhe nxitës i shfaqjeve teatrale greke në kolonitë greke jashtë vendit, dhe në të njejtën kohë përkthente në greqisht vepra teatrale nga fërngjishtja, sepse ishte njohës i tyre, mqs grekët e Azisë së Vogël dhe të Turqisë Europiane, mësonin në shkollat e tyre fërngjisht. Dashuria e tij për teatrin e solli në Egjipt, duke ndjekur një trupë teatrale nga Athina. Që prej 1902-1906 qëndroi në Egjipt dhe për shkak të studimeve të tij, u emërua mësues në komunitetin helen dhe jepte mësim në shkollat greke ndërsa në të njejtën kohë ishte psalt në Fajum. Filloi që të organizonte Helenizmin Egjiptian dhe shpesh herë theksonte ndjenjën e tyre fetare  me fjalime të nxehta patriotike. Atje u njoh dhe me disa shqiptarë Orthodhoksë, që shkonin në kishën helene dhe me turqishten si dhe arvanitishten që njihte, fliste me ta dhe u lidhën mjaft si shokë. Shumë prej tyre frymëzoheshin nga bindje ekstreme nacionaliste dhe zhvilluan disa aktivitete ( në veçanti përsa i përket formulimit të teksteve shqiptare). Ata e kuptuan se Theofan Mavromati kishte shumë aftësi dhe një aftësi bindëse të madhe në bashkëbisedimet e tij. E bindën që t’i ndihmonte, duke thënë se kishin ndihmën ekonomike të Angliës, në mënyrë që të organizoheshin shqiptarët e Europës dhe të Amerikës. E kuptoi menjëherë, që i paraqitej një rast i madh për t’u larguar nga rutina dhe varfëria si dhe të kishte një rol. E ktheu emrin e tij në parametrat shqiptare, në Fan Noli dhe u bë një vegël me pagesë e tyre. Ky fakt  shkakëtoi dhe reagimin e komunitetit helen dhe largimin e tij nga puna. Shkoi atëhere në Amerikë, një udhëtim në të panjohurën me varkë shpresën që në këtë rast ishte përmirësimi i ekzistencës së tij si një “oportunist” i vërtetë Helen. Në fillim punoi si një punëtor industrialist (1906-7) ndërsa në vitet që pasuan (1908-1912) zhvilloi një aktivitet të theksuar nacionalist ndër emigrantët shqiptarë me qëndër Bostonin. Ishte një prej themeluesve të lidhjes “Vatra” dhe kryeredaktor i gazetës shqipe “Dielli”. Gjatë kësaj kohë veshi dhe petkun e priftit orthodhoks duke u dorëzuar në mënyrë të paligjëshme dhe të parregullt nga episkopi Rus i Alaskës, duke shkaktuar reagimin e Patriarkanës Ekumenike. Në të njejtën kohë,  u kujdes dhe për arsimimin e tij shkencor, duke studiuar filologji në Universitetin Harvard të Bostonit, nga ku dhe u diplomua në vitin 1912 dhe mësoi në mënyrë të përsosur gjuhën shqipe. Me dorëzimin e tij si prift dhe me përfundimin e studimeve të tij arriti që të transmetojë më lehtë dhe në mënyrë më masive idetë e tij, duke zhvilluar tashmë dhe aktivitet anti-helen në vitet e luftërave Ballkanike të 1912-1913 (periudha e themelimit të shtetit shqiptar). Noli kreu një betejë të egër propagandistike kundër opinionit grek për çështjen Vorioepirote, pa pasur mundësinë, ndërkaq, që të dëmtojë rëndë frymën e gjërë filohelene që mbizotëronte atëhere në USA. Më 1914 i vendosur që të ndërhyjë në zhvillimet që po ndodhnin, braktisi Amerikën dhe shkoi në Shqipëri, ku punoi në mënyrë aktive për pavarësinë e plotë, shtrirjen territoriale dhe pavarësinë kulturore të saj. Ndër të tjera, propagandonte gjatë tureve të tij në vend nevojën e shpëtimit dhe promovimit të kulturës tradicinale shqiptare, zhvillimin e një arsimi pan-shqiptar kombëtar dhe futjen e gjuhës shqipe në kishë. Në Shkurt të vitit 1914, me vendosjen e tij si mbret, në shtetin e sapo themeluar shqiptar të princit Vid, Fan Noli u përpoq që të krynte një dhoksologji të hapur, në dobi të tij, që të mund të “aneksohej”, sepse kishte informacion që bëhej fjalë për një njeri, jo shumë të aftë, të paguximshëm dhe pa eksperiencë. Por gjeti një kundërshtar të fortë, shumë të aftin dhe të zgjuarin Mitropolit të Durrësit, Jakovin, Mitropolitin e mëvonshëm të Mitilinit, i cili menjëherë kuptoi qëllimet e tij për një ndikim të drejtpërdrejtë mbi mbretin e ri me dollarët që solli  nga Amerika. Por mbretëria e Vidit mbajti vetëm 6 muaj dhe Fan Noli nën presion u detyruar që të kthehej në Amerikë (1915) ku dhe vazhdoi aktivitetin e tij nacionalist të shumëanshëm me një frymë më të theksuar anti-helene,në të gjitha iniciativat e tij. Më 1917 ja doli që të quhej episkop i emigrantëve shqiptarë, sërish nga Kryepiskopi Rus i Alaskës, veprim i të cili u konsideruar i pavlefshëm nga Patriarkana Ekumenke, sepse ishte anti-kanonike dhe e “rrëmbyer”. Një vit më vonë u dërgua nga organizata “Vatra” në Paris, ku po  zhvilloheshin bisedime për Evropën e pasluftës. Atje ja doli mbanë që të afrohej pranë qarqeve të dillomacisë italiane dhe për një farë kohe punoi në kontekstin e saj. Bile u konsideruar dhe si një vegël e politikës italiane. Më 1919 Noli organizoi nga Italia një konferencë kombëtare shqiptare, e cila si përfundim u mblodh në Janar të vitit 1920 në Lushnjë të Beratit dhe votoi kushtetutën e parë shqiptare, në të cilën ai mori pjesë aktive. Në Maj të vititi 1920 u kthye ai vetë në vendin e tij, pasi pa se nuk mund të luante rolin që dëshironte dhe që kaq shumë ishte përgatitur ose e kishin përgatitur kaq vite, u kthye me qëllim me siguri që të mbizotëronte mbi situatat e asaj kohe në Shqipëri dhe në mënyrë të njëpasnjëshme bashkëpunoi me Rusët, Anglezët dhe Italianët. I pëlqyer shumë nga njerëzit dhe politikisht i plotfuqishëm, ndërhyu në çështjet e rëndësishme të politkës së jashtme dhe si udhëheqës i përfaqësisë shqiptare ndikoi maksimalisht për njohjen e vendit të tij si shtet i pavarur – anëtar i Shoqërisë së Kombeve (Dhjetor 1920). Iniciativat e tij sollën dhe caktimin përfundimtar ndërkombëtar të kufijëve shqiptarë (Tetor 1921), sepse përfaqësoi shqiptarët në bashkëbisedimet e tyre për themelimin dhe kufijtë e shtetit shqiptar. Udhëhoqi dhe përforcoi lëvizjen për shqiptarizim dhe pavarësinë e kishës së Shqipëris, përpjekje në të cilën mbështetej nga nacionalistët, të cilët pretendonin se vartësia administrative nga Patriarkana do të vështirësonte betejën për pavarësi kombëtare, pasi kjo mosmarrveshje do të shkaktonte sipas mendimit të tyre ndërhyrjen e saj në dobi të opinioneve helene. Kështu dëboi Mitropolitin helen të Korçës Jakovin dhe mori udhëheqjen e Kishës Shqiptare dhe në vitin 1921 e shpalli në mënyrë të jashtligjshme autoqefale. Në vitin 1922 thirri një konferencë kishtare në Berat, anëtarët e të cilës u caktuan në mënyrë të paligjshme nga ai vetë, ku dhe u përfundoi aktin e pavarësisë dhe autoqefalisë si dhe përgatiti një statut. Si organi administrativ më i lartë u caktua një këshill klerikolaik i përbërë nga 8 anëtarë, me president klerikun e martuar Atë Vasili dhe qëndër Korçën. Kjo shkaktoi reagime sa brenda dhe jashtë shtetit, sepse Patriarkana Ekumenike dhe kishat e tjera autoqefale nuk pranuan si kanonik organizimin e ri të kishës në Shqipëri. Në dhjetor të vitit 1921, Noli mori detyrën e ministrit të Jashtëm i qeverisë së Xhafer Upit, një post të cilin e mbajti deri në ardhjen në pushtet të Ahmet Zogut (dhjetor 1922). Ishte kundërshtar i konservatorizmit dhe pozicione filofeudarhe të qeverisë së re dhe kaloi shpejt në opozitën demokratike. Në të njejtën kohë arriti njohjen nga Patriarkana Ekumenike dhe u dorëzua Mitropolit i Durrësit (1923). Kjo njohje i dha më tepër forcë elementit të krishter (orthodhoksët përbënin 21% të popullatës). Fan Noli ja doli që të bëhej deputet i këtij parlamenti të parë shqiptar si përfaqësues i shqiptarëve të Amerikës. Në pak kohë mgjth se ishte një deputet i thjeshtë, ja doli mbanë që të udhëheqë një grup prej 45 deputetëve dhe në fund të udhëheqë lëvizjen nacionaliste të Shqipërisë, duke mbajtur dhe veshjen e mitropolitit orthodhoks. Noli ishte frymëzuesi dhe udhëheqësi i lëvizje revolucionare qytetare demokratike të Qershorit të vitit 1924 e cila përmbysi qeverinë e Ahmet Zogut, i cili u strehua në Serbi dhe ngjiti atë vetë në postin Kryeministror. Qëllimi i asaj lëvizjeje, që u bazua kryesisht në elementin e krishter, ishte – përveç demokratizimit dhe rrëzimit të strukturave feudale të shoqërisë shqiptare- ndërtimi i një ekonomie moderne dhe të pavarur kombëtare (me futjen e kapitalit të huaj në vend) dhe riorganizimi i edukimit me bazë kombëtare. Për sa i përket politikës së jashtme, qeveria Noli, shpalosi një politikë miqësie ndaj vendeve të ballkanit ( duke iu kundërvene pretendimeve të Jugosllavisë dhe Greqisë), izoloi ndikimin e Italisë fashiste në brendësi të Shqipërisë dhe rivendosi marrdhëniet me Bashkimin Sovietik. I gjithë programi i qeverisë së Nolit shkaktoi reagime të forta (që kanë prejardhjen kryesisht nga çifligarët e vendit) por dhe pakënaqësi ndërkombëtare, sepse ishte i vetmi Dhespot-Kryeministër. Shpalli dhe filloi të aplikojë një program, që kishte shumë elementë  dhe karakteristika, nën një mbulesë liberalizmi. Kontraditat që ishin gjithmonë prezente ndërmjet bejlerëve dhe shqetësimet e çifligarëve për programim reformues që ai kishte në lidhje me shpronësimin e tokës si dhe pakënaqësitë e myslymanëve sepse udhëheqës i shtetit shqiptar ishte një i Krishter dhe bile një mitropolit, ishin problemet më serioze që ai përballonte. Këto i ndihmonte dhe Ahmet Zogu i internuar në Serbi dhe përgatitej për kryengritje. Në fund me ndihmën politike dhe ekonomike të Britanisë së Madhe dhe ndihmën dhe mbështetjen e qeverisë së Beogradit, Ahmet Zogu u fuqizua me 105 milionë dinarë dhe 3000 ushtarë Serbë dhe vendosi që të ndërhyjë, sepse u shqetësua nga i gjithë rrugëtimi politik, por dhe ngatërrimet e Fan Nolit. Më 12 12 1924 filloi kryengritja nga Shkodra, dhe arriti që të përmbysë qeverinë demokratike të Tiranës, para se të hynte në vend. Fan Noli u detyrua që të ikë në Itali, pasi mori me vete dhe të gjithë arkën e shtetit shqiptar, duke u pasuar nga mjaft klerikë të rinjë dhe të edukuar. Nga Italia, shkoi në Austri , Gjermani, Rusi dhe në fund shkoi në Boston të USA më 1930, ku jetoi deri në vdekjen e tij më 1965-ën, pa pasur shkëlqimin e mëparshëm si një udhëheqës kombëtar. Gjatë kësaj periudhe përktheu mjaft libra kishtarë dhe tekste liturgjike nga greqishtja në shqip. Luftoi me zell ndaj pushtetit diktatorial të Shqipërisë, i cili e dënoi me vdekje në mungesë më 1925-ën. Më 1927-ën denoncoi ndërkombtarisht gjëndien e protektoratit italian  i cili ishte imponuar në Shqipëri dhe kërkoi ndërhyrjen e Shoqërisë së Kombeve. Noli ishte personalitet shpirtëror madhor të cilin e gëzon Shqipëria e sotme moderne, sa ajo komuniste, sa dhe ajo poskomuniste. Njohës i shumë gjuhëve, u mor me historinë, poezinë, përkthimin, kritikën dhe muzikën. Vepra e tij “Historia e Skenderbeut” (1921) konsiderohet një vepër klasike në llojin e saj, ndërsa autobiografia e tij “Jeta ime në Shqipëri” (1931) na jep informacione të çmuara për zhvillimet historike në këtë vend. Interes paraqesin gjithashtu dhe poezitë e tij “Petroja dhe mangalli”, “Moisiu në mal” etj të cilat u botuan në shtyp dhe në një koleksion të vitit 1927. Përkthimet e tij mbulojnë vepra të mëdha të shkrimtarëve perendimorë, Shekspir,Thervantew, Volterit, Niçes, Ipsen, Poe etj poezitë Rubairat e Omar Kajamit (1921, 1927). Në lidhje me kontributin e tij muzikor-muzikologjik, studiuesi G. Leotsakos thotë se “Fan Noli pas të 50-tave studioi kompozim në New England Conservatory of Music në Boston dhe shkroi vepra për korr miks si himne në vitin 1936, “Himnologjia e Kishës Orthodhokse Lindore” më 1951, “Himonlogji Bizantine” 1951, “Mbi lumenjtë e Babilonës”, të gjitha të publikuara në Boston. “Faqe simfonike” më 1936-1938, si “Rapsodi Shqiptare”. “Gaspari i varfër dhe Skënderbeu”, një poezi simfonike e bukur e frymëzuar nga Logfellou, si dhe studimin “Betoveni dhe Revolucioni Francez” Boston 1947” Këtë personalitet u përpoqa ta prezantoj, me këto pak të dhëna, ku mbizotëronin fort ndjenjat e tij shqiptare dhe fryma nacionaliste, gjë e cila izoloi mjaftueshëm dhuntitë e tij të shkëlqyera, në zgjedhje të përcipta nga ana e tij, të cilat ishin me pak rënëdsi dhe kontradiktore, me rrjedhime të dhimbshme për unitetin e brendshëm të elementit të krishter në Shqipëri. Aktiviteti i tij tregon, me sa di unë historikisht deri më sot, pa dokumenta të forta kontestim, se ishte një “personalitet i madh oportunist i politikës” “tradhtar” dhe në të njejtën kohë “mashtrues” dhe këto i kishte pa kufi. Si rezultat i këtyre shkrimtari T Selenica, do të detyrohet ta karakterizojë “ky njeri është dhe liberalist dhe klerik dhe konservator dhe mbështetës i mbretërisë dhe komunist dhe nacionalist dhe ndërkombëtarist dhe anarshist dhe çfarë do tjetër që ekziston në botë, që është e mundur të sjellë para dhe grada”. Më vonë në gazetën shqiptare “Djelli” Faik Konica shkroi për Nolin “na tallte një i huaj që nuk e njohim aspak, përveç se nga përrallat që ai vetë thotë, duke u shfaqur i krishter i Shqipërisë me emrin Fan Noli. Arritëm në atë pikë sa të na përçajë një qelbanik që ka mundësi të jetë turk, armen, arap apo çdo gjë tjetër përveç se Shqiptar”. Dhe pyes veton unë! Çfarë ishte si përfundim Theofan Mavromati. Ishte një yll me ndriçim të pavarur i krijuar nga kushtet e asaj kohe? Cilt e krijuan (nëse e krijuan) dhe përse? Besoj se për hulumtuesit e ardshëm ka akoma shumë rrugë për të studiuar rrugëtimin e tij në histori, që të ndriçojë të gjitha aspektet e dukshme dhe të errëta të personalitetit të tij. Shqipëria me propagandën e saj të organizuar, atë komuniste dhe atë të sotmen, demokratiken (!)  kthehet shpesh me mënyra të ndryshme ndaj vendit tonë me një sjellje të pallogjikshme urryese antihelene. Ne duhet të studiojmë veprën e “Helenit” Theofan Mavromati, mgjth se është e dhimbshme për ne, që të vërtetojmë se ky Helen i ofroi aq shumë Shqipërise, edhe si tradhëtar. Burime ) Εγκυκλοπαίδεια ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ 2) Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια 3) Εγκυκλοπαίδεια ΗΛΙΟΣ 4) Αι κατά της Ελλάδος ασκηθείσες προπαγάνδες δια μέσου των αιώνων,Γρηγ. Κατσαρέα,1948 5) Αρθρογραφήματα Αχ. Κύρου στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1958-1961. Përktheu, përgatiti Pelasgos Koritsas