Tης Γεωργίας Λινάρδου
Σ’ ένα επαγγελματικό ταξίδι στον βορρά της Αλβανίας, στα μέσα της δεκαετίας του 2000, στάθηκα τυχερή. Συνάντησα κάποιες από τις εναπομείνασες «ορκισμένες παρθένες»-sword virgins, όπως είναι ευρύτερα γνωστές- για τις ανάγκες ενός ρεπορτάζ για το Κανούν, την αλβανική βεντέτα που κάθε χρόνο αφήνει πίσω της αρκετά θύματα, όχι μόνον στην Αλβανία, αλλά στην Ιταλία και την Ελλάδα.
Σχεδόν δέκα χρόνια μετά κι ενώ ο αριθμός των «ορκισμένων παρθένων» της Αλβανίας - λένε- ότι μειώνεται διαρκώς, ήμουν πεπεισμένη πως δεν θα συνταντούσα ξανά ποτέ μπροστά μου Virgjinesa.
Ομως, είδα. Οχι στην Αλβανία, αλλά εδώ στην Αθήνα. Θα την ξαναδώ και σήμερα. Είναι γύρω στα πενήντα πέντε. Με μία πρώτη ματιά νομίζεις πως βλέπεις άνδρα. Δεν είναι. Είναι μία από τις γυναίκες που κληρονόμησαν τον «όρκο παρθενίας», εξαιτίας ενός πανάρχαιου κώδικα τιμής. Του Κανούν. Πέραν αυτής της βεντέτας, αναφέρω την παράδοση: σε μία οικογένεια που έχει μόνον κορίτσια, ο πατέρας επιλέγει το νεαρότερο και το «ορκίζει» ώστε να αναλάβει την τύχη της. Δηλαδή, να γίνει ο αρχηγός του νοικοκυριού. Θυμίζει λίγο Bacha Posh στο Αφγνανιστάν και το Πακιστάν. Γενιές κοριτσιών εκεί μεγαλώνουν σαν αγόρια. Οχι μόνον ντύνονται ως τέτοια, αλλά τους δίνεται και αγορίστικο όνομα! Κι αυτό σεβόμενοι μια παράδοση που υποτιμά τα κορίτσια και είναι έτοιμη να... κεράσει με όποια ακριβή τιμή τη γέννηση αγοριών. Κι όλα αυτά γιατί όταν μία οικογένεια δεν έχει αγόρι, θα πρέπει να το «εφεύρει». Οπότε καταλαβαίνουμε...
Κάπως έτσι μεγάλωσε και το θηλυκό που συναντώ συχνά. Είναι γυναίκα, αλλά δείχνει άντρας. Οχι διότι το θέλησε εκείνη, αλλά η «παράδοση» της κοινωνίας του χωριού που της άλλαξε το φύλλο. Εδωσε όρκο. Τον σεβάστηκε.
Σήμερα;
Συμπεριφέρεται σαν άντρας. Μιλά σαν άντρας. Ακόμη και οι ρυτίδες στο πρόσωπο της, σε γυναίκα δε φέρνουν.
«Ποτέ δε φορώ φούστα, γιατί δε μου αρέσει. Εσένα;» Με ρωτά.
«Ποτέ δε φορώ φούστα, γιατί δε μου αρέσει. Εσένα;» Με ρωτά.
-Καλά κι εγώ δεν τρελαίνομαι. Από που είσαι;
«Από την Αλβανία. Τι θες άλλο;»
«Από την Αλβανία. Τι θες άλλο;»
-Τίποτα. «Γιατί θα γράψεις τώρα;»
-Για τη γιορτή της γυναίκας.
«Κάτι καλύτερο δε βρήκες;»
Απλά, γέλασα και σταμάτησα την κουβέντα εκεί.
Υστερα από λίγες ώρες έκανα ένα τηλεφώνημα σ’ έναν γνωστό μου ανθρωπολόγο τον Χρήστο Χριστόπουλο, συνεργάτη της Αντονίας Γιανγκ, ίσως της μοναδικής ανθρωπολόγου που έχει αφιερώσει τη ζωή της στην έρευνα για το τι συμβαίνει στα βουνά της βόρειας Αλβανίας. Η Αντονία Γκιανγκ είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Bradford στην Αγγλία.
Η Γιάνγκ έχει γράψει ένα σημαντικό βιβλίο με τίτλο: Women who become men. κυκλοφόρησε το 2009. Ακόμη ταξιδεύει στον βορρά της Αλβανίας, στα ορεινά της «κρυμμένης Ευρώπης», και καταγράφει τα όσα ζει εκεί.
Σε μία από τις πρόσφατες περιγραφές της, αναφέρει: «Είναι οι άντρες του κάθε νοικοκυριού που θα μιλήσουν στον επισκέπτη, που θα πιουν και θα καπνίσουν μαζί τους. Είναι οι άντρες που εκπροσωπούν την οικογένεια έξω από το σπίτι». Και σε αυτό περιλαμβάνεται το Κανούν και η υπόλοιπη... κληρονομιά του, όπως είναι οι “ορκισμένες παρθένες”».
Αυτή η ασυνήθιστη παράδοση ξεκίνησε εκατοντάδες χρόνια πριν, βαθιά στις... αλβανικές Άλπεις. Οι γυναίκες, με περιορισμένες επιλογές, έδωσαν τον όρκο burrnesha. Μια υπόσχεση να ζήσουν σαν άντρες. Να ντύνονται σαν άντρες, να λειτουργούν σαν άντρες, να αναλάβουν τις ευθύνες και τις ελευθερίες ενός άντρα. Ομως, οι ελευθερίες είχαν μία τιμή: Οι burrneshas έδωσαν υπόσχεση δια βίου αγαμίας. Αυτές οι ορκισμένες παρθένες ζουν ακόμη, αλλά ο αριθμός τους έχει ελαττωθεί.
Κρατώ το σχόλιο ενός ξένου συναδέλφου για το θέμα: «Πολλοί Αλβανοί δεν γνωρίζουν καν ότι υπάρχουν. Αλήθεια, τι συμβαίνει όταν η κοινωνία που τις δημιούργησε, δεν τις χρειάζεται». Ναι. «Και στο μεταξύ, πως ζεις;».
Κρατώ το σχόλιο ενός ξένου συναδέλφου για το θέμα: «Πολλοί Αλβανοί δεν γνωρίζουν καν ότι υπάρχουν. Αλήθεια, τι συμβαίνει όταν η κοινωνία που τις δημιούργησε, δεν τις χρειάζεται». Ναι. «Και στο μεταξύ, πως ζεις;».
Και στο μεταξύ σου λέει κάτι η... Γιορτή της Γυναίκας;
