Τί είνε 'Εκκλησία; - Çfarë është Kisha?

Τί είνε 'Εκκλησία; Σήμερα, αγαπητοί μου, είνε εορτή καί πανή­γυρις μεγάλη. Δέν έορτάζει ένας ή δύο ή τρεϊς ή σαράντα ή χίλιοι άγιοι• εορτάζει εκείνη πού γέννησε όλους τούς άγίους καί μάρτυρας, ή «μία, άγία, καθολική καί άποστολική 'Εκκλη­σία» ( Σύμβ.πίστ.9). Πανηγυρίζει τήν ένδοξη νίκη της,    τόν Θρίαμβο πού κατήγαγε εναντίον τής αίρέ­σεως τών εϊκονοκλαστών, καί τιμά τή μνήμη « τών τής 'Ορθοδοξίας προμάχων» (Συνοδικόν). Θά προσπαθήσω νά σάς εξηγήσω μέ όπλά λόγια τί εϊνε 'Εκκλησία, στήν όποία κ' έμεϊς ανή­κουμε, καί τί χρέος έχουμε απέναντί της. 'Η 'Εκκλησία, αδελφοί μου, είνε σάν τό δέν­τρο, πού ένα μέρος του φαίνεται καί τό άλλο εϊνε κρυμμένο στή γή, σπουδαιότερο όμως είνε τό κρυμμένο, ή ρίζα• άν κόψης κλαδιά ή καί τόν κορμό τό δέντρο βλαστάνει πάλι, ενώ άν κα­ταστραφή ή ρίζα τό δέντρο νεκρώνεται. Καί ή 'Εκκλησία είνε δέντρο ουράνιο, άγλαόκαρπο καί εϋσκιόφυλλο• καί όπως τό δέντρο έτσι κι αϋτή εϊνε έν μέρει όρατή καί έν μέρει αόρατη, καί τό σπουδαιότερο εϊνε ή ρίζα της. Ποιά εϊνε ή ρίζα τού δέντρου τής 'Εκκλησίας, πού όλοι οί δαίμονες νά μαζευτούν δέν  Θά μπο­ρέσουν ποτέ νά τό ξερριζώσουν; Είνε ό Κύρι­ος ήμων 'Ιησοϋς Χριστός, ή πίστις ότι ό Χριστός είνε ό Θεός, όχι απλώς άνθρωπος, κι ότι «επί τής γής ώφθη καί έν τοις άνθρώποις συνανε­στράφη» (Βαρ 3.38). "Ετσι έγινε ορατός καί περιγραπτός• μπορει νά ζωγραφίζεται, καί γι' αύτό σή­μερα «προσκυνοϋμεν τήν άχραντον εικόνα» αυτού (άπολυτ.), όπως καί τών άγίων. Αφ' ότου όμως ό Χριστός άνελήφθη στούς οϋρανούς, δέν είνε πλέον όρατός όπως προηγουμένως πού τόν έ­βλεπαν όλοι· τώρα εϊνε αόρατος, δέν τόν βλέ­πουμε μέ τά μάτια τά σαρκικά• τόν βλέπουμε μέ τά μάτια τής ψυχής, μέ τήν πίστι. ·    Τό ίδιο καί ή 'Εκκλησία. Εϊνε καί αϋτή καί ό­ρατή καί αόρατη. Άόρατη μέν ώς πρός τήν κε­φαλή - τόν αρχηγό της, δηλαδή τόν Χριστό. Αόρατη άκόμη ώς πρός τήν ψυχή της, δηλα­δή τό Πνεύμα τό άγιο. Άόρατη καί ώς πρός ώ­ρισμένα μέλη της, δηλαδή τούς άγγέλους καί αρχαγγέλους, τούς άγίους, καθώς καί τίς ψυ­χές τών «τετελειωμένων πνευμάτων» (τρισάγ.). ·      Είνε όμως καί όρατή ή 'Εκκλησία μας. Γιατί; Διότι κατά τήν εντολή τού Κυρίου εξαπλώνε­ται πάνω στή Γή, αποτελεϊται άπό ανθρώ­πους, καί έτσι λαμβάνει ένα ϋλικό σχήμα. 'Ας τό αναλύσουμε αύτό άκόμη απλούστερα. ν'Η 'Εκκλησία έν πρώτοις είνε — ποιό; ό ναός. "Οταν εκκλησιαζόμαστε άς σκεφτούμε ώς έξής. Προτού νά κτιστή ό ναός αύτός, έδώ τί ήταν; "Ενα οϊκόπεδο σάν όλα τά άλλα, οϊκόπεδο πού έπαιζαν μπάλα τά παιδιά. Αλλ' άπό τήν ώρα πού ό πιστός λαός τής περιοχής ξεχώρισε αύ­τό τό τετράγωνο καί είπε, 'Εδώ Θά χτίσουμε εκκλησία, άπό τήν ώρα πού έβαλαν Θεμέλιο μέ τόν τίμιο σταυρό, άπό τήν ώρα πού στήθη­κε άγία τράπεζα κι ό ναός άρχισε νά λειτουρ­γή, ό χώρος αύτός ξεχώρισε. Δέν είνε πιά οϊ­κόπεδο τού ένάς καί τού άλλου. 'Εδώ πλέον δέν εϊνε γή. "Οταν μπαίνης στήν εκκλησία μέ πίστι, όχι όπως μπαίνει ό άπιστος καί άθεος, τότε δέν πατάς πλέον τή γή, βρίσκεσαι στόν οϋρανό• έδώ είνε κομμάτι τού οϋρανοϋ. Από τήν ώρα λοιπόν πού ό ναός έγκαινιάσθηκε, είνε τόπος ιερός καί άγιος. 'Εδώ μέσα τελεϊ­ται τό μυστήριο τής Θείας εϋχαριστίας κι α­κούγεται ό λόγος τού Θεού· έδώ ό άνθρωπος βαπτίζεται καί παίρνει όνομα χριστιανικό, έδώ στεφανώνεται, έδώ αποχαιρετά τούς νεκρούς του, έδώ στό τέλος κηδεύεται κι αύτός. "Ο,τι βλέπουμε καί άκοϋμε μέσα στό ναό είνε άγιο. 'Ο ναός αποτελει τό όρατό κέντρο τής 'Εκ­κλησίας μας. Καί γι' αύτό ό πιστός άγαπα νά βρίσκεται στό ναό. «Ως αγαπητά τά σκηνώ­ματά σου, Κύριε τών δυνάμεων. έπιποθεϊ καί εκλείπει ή ψυχή μου εις τάς αύλάς τού Κυρί­ου», λέει ό ψαλμωδός (Ψαλμ, 83, 1-2) Δυό πράγματα δείχνουν τόν πολιτισμό μιάς χώρας, ό ναός καί τό σχολείο. 'Εγώ, πού πε­ριώδευσα ώς Ιεροκήρυκας πολλά χωριά, αύ­τό συμπέρανα• ρημαγμένο σχολειό - χωριό ά­ξεστο, απεριποίητη έκκλησιά - χωριό αφώτι­στο• όταν δεις σχολειό περιποιημένο καί έκ­κλησία λαμπρή καί μεγάλη, στό χωριό αύτό κατοικούν άνθρωποι εύγενεϊς. 'Εκκλησία λοιπόν ισον ναός• άλλ' όχι μόνο ναός. Εϊνε καί κάτι άλλο σπουδαιότερο, πού δυστυχώς τό περιφρονοϋμε, κι αύτό εϊνε ό Ιερεύς. Μπορείς νά φανταστής σχολειό χωρίς δάσκαλο, νοσοκομείο χωρίς γιατρό, στρατό χω­ρίς αξιωματικό, πλοίο χωρίς καπετάνιο; "Οχι. "Ετσι δέν υπάρχει καί 'Εκκλησία χωρίς Ιερέα. Θέλετε νά τό καταλάβετε; 'Επάνω στήν ά­γία τράπεζα, όταν γίνεται Θεία λειτουργία, βά­ζουμε λίγο ψωμί καί λίγο κρασί. "Ολος ό κό­σμος νά μαζευτεί καί νά παρακαλά (λαός καί άρχοντες, στρατηγοί καί καθηγηταί, μοναχοί καί άσκηταί ακόμη), τό ψωμί δέν γίνεται σώμα Χριστού καί τό κρασί δέν γίνεται αίμα του. "Ε­νας παπάς όμως, άς εϊνε αγράμματος - αστοιχείωτος, είνε Ικανός νά τελέση τό μυστήριο. Αύτή εϊνε ή πίστις μας. 'Αν δέν πιστεύετε, μή μπαίνετε στήν έκκλησία• καί χαρά σ' έκεϊνον πού πιστεύει καί κοινωνεϊ εις ζωήν αϊώνιον. Μά τί ακούω• 'Ο παπάς εϊνε τέτοιος καί τέ­τοιος!... 'Άκουσε, αδελφέ μου. 'Από τήν ώρα πού Θά βάλη τά άμφια καί Θά πή «Ευλογημέ­νη ή βασιλεία...», ή Θ' άγιάσει τήν κολυμβή­θρα ή Θά εύλογήσει τά στέφανα, τό μυστήριο  έγινε• έκείνη τήν ώρα δέν εϊνε πλέον ό άλφα ή ό βήτα — άν έχει αμαρτίες θά τόν κρίνη ό Θεός. "Οπως στόν αξιωματικό έν υπηρεσία, ό,τι κι άν εϊνε στήν ιδιωτική του ζωή, αναγνω­ρίζουν τήν έξουσία του καί πειθαρχούν, κατά παρόμοιο τρόπο κ' έδώ. Φόρεσε τό πετραχή­λι ό παπάς; 'Α έκεϊνο τό πετραχήλι! εϊνε 'Ιορ­δάνης, στόν όποιο πλένονται καί καθαρίζον­ται οΙ ψυχές. «Αύτη ή πίστις τών όρθοδόξων» (Συνοδ,), ή πίστις ή αποστολική. `Η 'Εκκλησία δέν εϊ­νε τά ντουβάρια καί οΙ εικόνες, εϊνε ό Ιερεύς. Στίς άλλες όρθόδοξες χώρες σέβονται τόν  παπά, έδώ ντρέπομαι νά πώ τί κάνουν... Σύ, άν αγαπάς τήν 'Εκκλησία, τίμησε τόν Ιερέα. ✓'Εκκλησία ισον ναός, 'Εκκλησία ίσον ίερεύς, άλλά καί κάτι άλλο• 'Εκκλησία εϊνε καί όλος ό πιστός λαός. Κάθε όρθόδοξος Χριστιανός, βα­πτισμένος στό όνομα τού Χριστού, εϊνε ένα ζωντανό κύτταρο μέσα στόν οργανισμό τής 'Εκκλησίας. 'Ο ίερεύς, πού είπαμε, καί έν γένει ό Ιερός κλήρος υπάρχουν γιά τόν πιστό λαό. Αλλά έπ' αύτοϋ δέν έπεκτείνομαι• σπεύδω νά προσθέσω κάτι. τελευταιο καί σημαντικώτερο. ν'Η 'Εκκλησία, άγαπητοί μου, τί εϊνε; Εϊνε τό Σύμβολο τής πίστεώς μας, τό «Πιστεύω». "Ω αύτό τό «Πιστεύω»! Μετρήστε τίς λέξεις του. Τό «Πιστεύω» δέν εϊνε γραμμένο μέ πέννα καί μελάνι, εϊνε γραμμένο μέ αίμα, αίμα πού αχνί­ζει. Κάθε λέξις τού «Πιστεύω» δέν γράφτηκε σέ σχολές καί γραφεία καί βιβλία έπιστημονι­κά• τό «Πιστεύω» γράφτηκε μέσα σέ Ιερές  Συνόδους, πάνω στή μάχη τής 'Εκκλησίας γιά τήν αλήθεια τού Χριστού· στάζει δάκρυ προσ­ευχής καί μαρτυρικό αίμα ορθοδόξου όμολο­γίας. Τό «Πιστεύω» αύτό εϊνε ή ακριβής δια­τύπωσις τής πίστεως τής 'Εκκλησίας μας. Ποιά εϊνε, λοιπόν, ή 'Εκκλησία; 'Εκκλησία στήν ουσία της είνε ό,τι δίδαξε ό Κύριος ή­μών 'Ιησοϋς Χριστός, ό,τι κήρυξαν οί απόστο­λοι, ό,τι έρμήνευσαν οΙ πατέρες καί διδάσκα­λοι τής οίκουμένης, ό,τι ώρισαν οΙ Οικουμε­νικές Σύνοδοι, ό,τι όμολογεϊ ή 'Ορθοδοξία μας. Αύτή εϊνε ή 'Εκκλησία. Καί δέν έχουμε δικαίωμα νά πειράξουμε κάτι. "Οπως δέν μπο­ρεις νά πcις στήν Άκρόπολι καί νά διορθώσρς κάτι πάνω στόν Παρθενώνα, γιατί θεωρειται ώς κάτι τέλειο, ένα αριστούργημα, έτσι καί ή 'Ορθοδοξία μας εϊνε τό αριστούργημα τού ά­γίου Πνεύματος. Δέν μπορεις νά προσθέσης ή νά αφαιρέσεις ουτε ένα γιώτα. Εϊνε τό γνή­σιο έκτύπωμα τού Χριστιανισμού. Αύτή, άγαπητοί μου, μέ λίγες λέξεις εϊνε ή 'Εκκλησία μας. Εϊνε δένδρο Θεοφύτευτο. 'Ρίζα του ό Χριστός, κλαδιά του έμεϊς. Κέντρο τής 'Εκ­κλησίας ό ναός, λειτουργοί οί Ιερείς. "Οπως στό στρατό σαλπίζει σάλπιγγα, έτσι σάλπιγγα στήν 'Εκκλησία εϊνε τό κήρυγμα τού Ευαγγε­λίου. Τό Πιστεύω μας εϊνε ή άγία ορθόδοξος πίστις. Σ' αυτή τήν 'Ορθόδοξο 'Εκκλησία βα­πτισθήκαμε καί σ' αυτήν ανήκουμε οΙ "Ελληνες. Καί έάν τήν 'Ορθόδοξο 'Εκκλησία τήν γνω­ρίζουν διά τής Ιεραποστολής καί τήν άσπά­ζωνται λαοί τής Αφρικής καί τής Ασίας, έάν τήν 'Ορθόδοξο 'Εκκλησία τήν αγαποϋν μιά φο­ρά οΙ Σέρβοι καί οΙ Βούλγαροι καί οΙ 'Ρουμά­νοι καί οΙ 'Ρώσοι, έμεϊς οΙ "Ελληνες πρέπει χί­λιες φορές νά τήν αγαπούμε. Γιατί ή Ιστορία μας βεβαιώνει ότι, άν δέν υπήρχε 'Ορθόδο­ξος 'Εκκλησία, δέν Θά ύπήρχε 'Ελλάς. Τό ράσο φτειαξε πατρίδα. 'Η 'Ορθόδοξος 'Εκκλησία ά­νέστησε τήν `Ελλάδα. `Η 'Ορθοδοξία εϊνε ή ψυ­χή τού έθνους μας, ή μεγάλη μάνα μας. Σ' αυ­τήν γεννηθήκαμε καί σ' αυτήν θά πεθάνουμε. 'Ο Κύριος 'Ιησούς Χριστός άς εϊνε μαζί μας   έν τή 'Ορθοδόξω 'Εκκλησία• Αμήν

Çfarë është Kisha? Sot të dashurit e mi, është një festë dhe panair i madh. Nuk festohen një apo dy apo tre apo dyzet apo njëmijë shenjtorë, feston ajo që lindi të gjithë shenjtorët dhe martirët, "një kishë e shenjtë katolike dhe apostolike" (Simboli i Besës 9). Feston fitoren e lavdishme  të saj, Triumfin që  arriti ndaj herezisë së ikonoklastëve, dhe nderon kujtimin e "luftëtarëve të orthodhoksisë" (sinodike). Do të përpiqem që të shpjegoj me armë fjalën se çfarë është Kisha, të cilës i përkasim, dhe çfarë detyre kemi ndaj saj. Kisha, vëllezërit e mi, është si pema, që një pjesë e saj duket dhe pjesa tjetër është e fshehur në tokë, por pjesa më me vlerë, rrënja, është e fshehur, nëse pret degët apo trupin e pemës ajo çel sërish, ndërsa nëse i shkatërron rrënjën pema do të vdesë. Kisha është pema qiellore, frutëmbël dhe hijeçlodhëse dhe si pema ashtu dhe ajo është pjesërisht  e dukshme dhe pjesërisht e padukshme dhe më e rëndësishmja është rrënja e saj. Cila është rrënja e pemës së Kishës që dhe sikur të gjithë demonët të mblidhen nuk do të mundin kurrë që ta shkulin? Është Zoti ynë Jesu Krisht, besimi që Krishti është Zoti, jo thjesht njeri, dhe "në tokë u shfaq dhe me njerëzit u shoqërua" (Var 3.38). Kështu u bë i dukshëm dhe i përshkrueshëm, mund të pikturohet dhe për këtë sot "i falemi ikonës së papërlyer" të tij (përlëshorja) si dhe të shenjtorëve. Që në çastin që Krishti u ngjit në qiell, nuk është më i dukshëm si më parë që e shikonn të gjithë është i padukshëm, nuk e shohim me sytë truporë, e shohim me sytë e shpirit me besimin. Po kështu dhe Kisha. Është dhe ajo e dukshme dhe e padukshme. E padukshme përsa i përket kryes së saj - udhëheqësit të saj, dmth Krishtit. E padukshme akoma dhe përsa i përket shpiriti të saj, dmth Shpirtit të Shenjtë. E padukshme dhe përsa i përket disa prej anëtarëve të saj, dmth ëngjëjve dhe kryeëngjëjve, si dhe shpirtrat e "shpirtrave që ndërruan jetë". (Trisaia). Por është dhe e dukshme kisha jonë. Pse? Sepse sipas urdhërit të Zotit shtrihet mbi Tokë, përbëhet nga njerëz, dhe kështu merr formë materiale. Por le ta analizojmë pak më thjesht. ü Kisha si fillim është cila? Tempulli. Kur shkojmë në kishë le të mendojmë kështu. Para se të ndërtohej kjo kishë, këtu çfarë ishte? Një pjesë toke si të gjitha të tjerat që luanin fëmijët me top. Por, që prej çastit që populli besimtar i zonës e veçoi këtë katror dhe tha që këtu do të ndërtojmë kishë, që në momentin që vendosën themelet me kryqin e nderuar, që në çastin që u vendos tryeza e shenjtë dhe kisha filloi që të funksiononte, ky vend u dallua nga të tjerët. Këtu tashmë nuk është më tokë. Kur hyn në kishë me besim, jo thjesht siç hyn një i pabesë dhe ateist, atëhere nuk shkel më në tokë, gjendesh në qiell, këtu është një copë qielli. Që në çastin pra që kisha u inagurua, është një vend i shenjtë. Këtu brenda kryhet misteri i Falenderimit Hyjnor dhe dëgjohet fjala e Zotit, këtu njeriu pagëzohet dhe merr emër të krishter, këtu kurorëzohet, këtu përshëndet të vdekurit e tij, këtu varroset dhe ai vetë. Ato sa shikojmë dhe dëgjojmë brenda kishës është e shenjtë. Kisha përbën qëndrën e dukshme të Kishës sonë. Për këtë arsye një besimtar dëshiron që të jetë në tempull. "Oh, sa të dashura janë për mua banesat e tua o Zot i fuqive, shpirti im dëshiron dhe shkrihet në oborret e Zotit", thotë psalmi (Psalmi 83, 1-2). Dy gjëra tregojnë kulturën e një vendi, kisha dhe shkolla. Unë që kam udhëtuar si predikues në shumë fshatra, këtë kam nxjerrë si rezultat, shkollë e shkatërruar- fshat i trashë, kishë pa përkujdesje- fshat i pandriçuar, kur të shikosh shkollë të rregullt dhe kishë të ndritëshme dhe të madhe, në atë fshat banojnë njerëz besimtarë. Kisha pra është Tempull, por jo vetëm tempull. Është diçka më e lartë, që fatkeqësisht e anashkalojmë, dhe kjo është kleriku. Mund të imagjinosh shkollë pa mësues, spital pa mjek, ushtri pa oficer, anije pa kapiten? Jo. Kështu nuk ka Kishë pa prift. Doni që ta kuptoni? Mbi tryezën e shenjtë, kur bëhet Mesha Hyjnore, vendosim bukën dhe pak verë. E gjithë bota të mbildhet dhe të lutet (popull dhe udhëheqës, gjeneralë dhe profesorë, murgjër dhe asketë) buka nuk bëhet trupi i Krishtit dhe vera nuk bëhet gjaku i Tij. Por një prift, le të jetë dhe i pashkolluar, i trashë, është i aftë që të kryejë misterin. Ky është besimi ynë. Nëse nuk e besoni mos hyni në kishë, lumë ai që beson dhe kungon jetën e përjetëshme. Por çfarë dëgjoj ? Prifti është i tillë dhe i këtillë!... Dëgjo këtu vëllai im. Që prej çastit që do të veshë veshjen priftërore dhe të thotë "E bekuar është mbretëria..." ose do të shenjtërojë  ujin në kazanin e pagëzimit ose do të bekojë kurorat, misteri u bë, në ato momente nuk është filani apo fistëku - nëse ka mëkate do ta gjykojë Zoti. Ashtu si tek oficeri në shërbim, çfarë do që të jetë në jetën e tij private, ja njohin pushtetin e tij dhe i binden, në të njejtën mënyrë dhe këtu. Veshi petrahilin prifti? Ah, ai petrahili është lumi Jordan, tek i cili lahen dhe pastrohen shpirtrat, "Ky është besimi i orthodhoksëve" (Sinodike), besimi apostullor. Kisha nuk janë murret dhe ikonat, është Prifti. Në vendet e tjera orthodhokse e respektojnë priftin, këtu kam turp të them se çfarë bëjnë... Ti, nëse e do Kishën, ndero Priftin. ü Kisha baraz tempull, Kisha baraz prifti, por dhe diçka tjetër. Kisha është dhe gjithë populli besimtar.  Çdo i krishter orthodhoks, i pagëzuar në emrin e Krishtit, është një qelizë e gjallë brenda organizmit të Kishës. Prifti, që thamë dhe në përgjithësi kleri i Shenjtë, ekzistojnë për popullin. Por mbi këtë çështje nuk do të zgjerohem, sepse po nxitoj që të them diçka të fundit dhe më të rëndësishme. ü Kisha, të dashurit e mi, çfarë është? Është simboli i besës sonë, "Besorja". Ah kjo "Besore"! Numëroni fjalët e sja. "Besorja" nuk është shkruar me penë dhe me bojë, është shkruar me gjak që zbehet. Çdo fjalë e "Besores" nuk u shkrua në shkolla dhe në zyra apo në libra shkencorë, "Besorja" u shkrua në Sinodhet e Shenjta, gjatë betejës së Kishës për të vërtetën e Krishtit, rrjedh lot lutjeje dhe gjak dëshmorësh të pohimit orthodhoks. "Besorja" është formulimi i saktë i besimit të Kishës sonë. Cila pra është, Kisha? Kisha në esencë është të gjitha ato çka  mësoi Zoti ynë Jesu Krisht, të gjitha ato sa na mësuan apostujt, ato sa shpjeguan etërit dhe mësonjësit ekumenikë, ato sa caktuan Sinodhet Ekumenike, ato sa pohon Orthodhoksia jonë. Kjo është Kisha. Dhe nuk kemi asnjë të drejtë që të ngacmojmë diçka. Ashtu siç nuk mundesh që të korrigjosh diçka mbi Partenonin (Akropolin), sepse konsiderohet diçka e përsosur, një kryevepër , kështu dhe Orthodhoksia jonë është kryevepër e Shpirtit të Shenjtë. Nuk mund të shtosh apo të heqësh asnjë gërmë. Është printim origjinal i Krishtërimit. Kjo pra të dashurit e mi, me pak fjalë është Kisha jonë. Është një pemë e mbjellë nga Zoti. Rrënja është Krishti, degët jemi ne. Qëndra e Kishës është tempulli, shërbyesit e saj Priftërinjtë. Ashtu si në ushtri, bie boria, kështu në Kishë boria e zgjimit është predikimi i Ungjillit. Besimi ynë është besimi i shenjtë orthodhoks. Në këtë Kishë Orthodhokse u pagëzuam dhe kësaj i përkasim. Dhe nëse në Kishën Orthodhokse e njohin nëpërmjet misionarizmit dhe e përqafojnë popujt e Afrikës dhe Azisë, nëse Kishën Orthodhokse e duan njëherë Serbët, Bullgarët, Rumunët, ne Helenët duhet ta duam njëmijë herë. Sepse Historia na siguron se, nëse nuk ekzistonte Kisha Orthodhokse, nuk do të ekzistonte as Greqia. Rasoja e bëri atdheun. Kisha orthodhokse është shpirti i kombit tonë, nëna jonë e madhe (e cila ne helenëve në Shqipëri, na mbajti gjallë dhe gjatë viteve të komunizmit dhe të përndjekjeve të egra). Tek ajo u lindëm dhe tek ajo do të vdesim. Zoti ynë Jesu Krisht le të jetë me ne në Kishën Orthodhokse. Amin. Përktheu: Pelasgos Koritsas