Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός - Hierodëshmor Kozmai nga Etolia

Hierodëshmor Kozmai nga Etolia në Kolkondas (Fier). Hierodëshmor Kozmai nga Etolia. Shën Kozmai ishte një mësonjës i flaktë i Kishës, i barabartë me apostujt. Emrin e pagëzimit e kishte Konstandin. Lindi më 1714, në një fshat të Etolisë (krahinë përballë Patrës) nga prindër shpresëtarë. Babain e kishte me origjinë nga Epiri. Në moshë të re u emërua mësues në Nafpakti (qytet përballë Patrës) dhe më pas u arsimua më tepër në shkollën e Athoniadhës, në Malin e Shenjtë. Më 1759 u qeth murg në manastirin e Filotheut në Malin e Shenjtë dhe u dorëzua prift. Gjendja e rajasë ishte e dëshpëruar. Errësirë e dendur paditurie, privime, gjendje e egërsuar, shtypje, taksa të padurueshme, kështu që fshatra të tërë islamizoheshin! Besimi rrezikohej! At Kozmai nuk qetësohej, derisa vendosi të kujdesej për vëllezërit e tij. Në moshën 46 vjeçare shkoi në Konstandinopojë dhe mori nga patriarku leje për predikim. Në njëzet vjetët e tjerë të jetës së tij udhëtoi midis Konstandinopojës, ishujve të Egjeut, Peloponezit, ishujve të Jonit, Shqipërisë etj. Predikoi këmbënguljen në Orthodhoksi dhe si shenjë të dukshme të saj, mbajtjen e së dielës, si dita e Zotit, si ditë nderimi e pushimi. Kjo solli konflikt me hebrenjtë, të cilët bënin tregti të dielën. Theksoi dashurinë praktike, luftoi pamoralshmërinë dhe nxorri në pah madhështinë e virtytit dhe të dëlirësisë. Këshilloi arsimin dhe luftoi për të, duke ngritur më shumë se dyqind shkolla, numër mjaft i lartë për kushtet e atëhershme. E kishte zakon të thoshte:- “Shkolla hap kishat”. Profetizoi pa gabuar dhe bëri mrekullira. Populli dhe komitët e respektonin thellësisht dhe islamizimet pushuan. Por hebrenjtë e urrenin, u dhanë para turqve, të cilët edhe pse e vlerësonin, lëshuan pe dhe vendosën vdekjen e tij. E varën në pemë më 24. 8. 1779 në Berat dhe pastaj e hodhën në lumim Seman. Ali Pasha i Tepelenës ndërtoi me shpenzimet e tij një kishë të madhe e të bukur, në Kolkondas, pranë vendit ku u nxorr nga lumi dhe aty ku u varros trupi i tij, duke i dhënë kështu masën e vlerësimit e të nderimit hierodëshmorit. Konsiderohet si mbrojtës i arsimit. Kozma, rrjedh nga greqishtja, kozmos do të thotë stoli.

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός Ο Άγιος Κοσμάς υπήρξε φωτοφόρος απόστολος του Ευαγγελίου, στα μαύρα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς. Η Εκκλησία του Χριστού, για να τιμήσει τον αγώνα και την προσφορά του, τον ονόμασε Ισαπόστολο. Ο Άγιος Κοσμάς γεννήθηκε στο χωριό Ταξιάρχης της επαρχίας Αποκούρου που βρίσκεται κοντά στο χωριό Μεγάλο Δένδρο Ναυπακτίας, το 1714 μ.Χ., από γονείς ευσεβείς, που τον ανέθρεψαν εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου. Είκοσι χρονών μετέβη στο Άγιο Όρος, για να σπουδάσει στο εκεί νεοσύστατο σχολείο του Βατοπεδίου. Ο Ο Άγιος Κοσμάς, ονομαζόταν αρχικά Κωνσταντίνος και μετά την αποφοίτηση του, πήγε στη Μονή Φιλόθεου, όπου έγινε μοναχός και κατόπιν Ιερομόναχος και έλαβε το όνομα Κοσμάς. Ο Άγιος γνωρίζοντας ότι το Έθνος κινδύνευε, δεν ησύχαζε και φλεγόταν νύχτα-μέρα από τον πόθο να βγει και να διδάξει στους σκλαβωμένους Έλληνες τα Άγια Γράμματα. Όμως, θεωρούσε τον εαυτό του ταπεινό και αδύνατο να επωμισθεί τέτοιο φορτίο. Με θεία αποκάλυψη, πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνάντησε τον αδελφό του Χρύσανθο, που ήταν δάσκαλος. Αυτός του έκανε μερικά μαθήματα ρητορικής, που θα βοηθούσαν τον Κοσμά στο κήρυγμα. Έπειτα, αφού πήρε την άδεια του Πατριάρχη Σεραφείμ, όργωσε στην κυριολεξία την Ελλάδα, διδάσκοντας στους «ραγιάδες» το λόγο του Θεού. Έτσι, ο Άγιος Κοσμάς, αρχικά κήρυξε στην Κωνσταντινούπολη και στην συνέχεια μετέβη στην Αιτωλοακαρνανία. Με νέα άδεια περιήλθε τα Δωδεκάνησα και το Άγιο Όρος. Ακολούθως περιόδευσε στην Θεσσαλονίκη, Βέροια, σε ολόκληρη την Μακεδονία, έφθασε στην Χειμάρα, επέστρεψε στην Νότιο Ήπειρο και από εκεί κατέληξε στη Λευκάδα και την Κεφαλληνία. Πήγε ακόμη στη Ζάκυνθο, Κέρκυρα και ξανά στην Βόρειο Ήπειρο. Απ' οπού περνούσε, έκτιζε σχολεία, εκκλησίες, και πλήθος λαού συνέρεε και «ρουφούσε» το «νέκταρ» της αγίας διδασκαλίας του. Τελικά, ο φθόνος των Εβραίων, σε συνεργασία με τους Τούρκους, είχε σαν αποτέλεσμα τον απαγχονισμό του Αγίου στο Κολικόντασι, στα χώματα της Βορείου Ηπείρου το 1779 μ.Χ. Τα λόγια του ήταν προφητικά, γεμάτα θεία χάρη και απλότητα. Κάποτε είπε στους κατοίκους κάποιου χωριού: «Ήρθα στο χωριό σας και σας κήρυξα. Δίκαιο είναι λοιπόν να με πληρώσετε για τον κόπο μου. Με χρήματα μήπως; Τι να τα κάνω; Η πληρωμή η δική μου είναι να βάλετε τα λόγια του Θεού στην καρδιά σας, για να κερδίσετε την αιώνια ζωή».