Ιστορική μνήμη και ιστορική αδικία: η περίπτωση της Κορυτσάς (1916–1919) Α΄- Kujtesë historike dhe padrejtësi historike: rasti i Korçës (1916–1919) Α'

 

ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΦΛΩΡΙΝΗΣ Αριθ. 4730 ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝ Ἐν Φλωρίνῃ τῇ 17 Ἰουνίου 1919 Πρὸς τὸ Γενικὸν Στρατηγείον Λαμβάνω τὴν τιμὴν νὰ διαπέμψω τὸ ἀπὸ 15 Ἰουνίου ε.ε. ἔγγραφον τοῦ Γυμνασιάρχου Κορυτσᾶς μετὰ μεταφράσεως τῆς ἐπιδοθείσης ὑπ’ αὐτοῦ καὶ τοῦ Ἀρχιερατικοῦ Ἐπιτρόπου Κορυτσᾶς πρὸς τὸν Γάλλον Διοικητὴν τῆς περιφερείας, τὰ τῆς διαμαρτυρίας. Ἡ ἐνασκουμένη ἐν τῇ περιφέρειᾳ ἐκείνῃ εἰς βάρος τῶν ἡμετέρων τρομοκρατία ἐπεκτείνεται καθ’ ἑκάστην· σήμερον δὲ ἐπ’ ἀκριβῶς ἐκρατήθη διὰ πυροβολισμῶν ὑπὸ ἐνόπλων Ἀλβανιστῶν παρὰ τὸ Τσαγκόνι ἑλληνικὸν ἰδιωτικὸν αὐτοκίνητον ἐκτελοῦν τὴν συγκοινωνίαν Κορυτσᾶς–Θεσσαλονίκης, καὶ μετὰ αὐστηρᾶς ἐρεύνης ἀνηρπάγη παρὰ τῶν ἐπιβατῶν καὶ τοῦ ὁδηγοῦ Ἐπαμεινώνδα Νικολαΐδου ἅπασα ἡ ἐπ’ αὐτῶν εὑρεθεῖσα ἰδιωτικὴ καὶ ἐμπορικὴ ἀλληλογραφία, ἐπὶ τῇ ἐλπίδι ὅτι μεταξὺ αὐτῶν ἤθελον εὑρεθῆ καὶ τὰ ἀποστελλόμενα ὑμῖν ἐκ Κορυτσᾶς ἔγγραφα. Ἠπειλήθησαν δὲ ταυτοχρόνως διὰ θανάτου ὁ ὁδηγὸς καὶ οἱ ἐπιβάται, ἐὰν ὁ πρῶτος ἐξακολουθήσῃ καὶ ἐφεξῆς τὰ ταξίδια του, οἱ δὲ δεύτεροι ἐὰν ἀναφέρωσι τὴν γενομένην ἁρπαγὴν τῆς ἀλληλογραφίας. Ὁ Νομάρχης Φλωρίνης (υπογραφή) 64 …………………………….. Πρὸς Τὸν Κον Νομάρχην Φλώριναν Ἐν Κορυτσᾷ τῇ 15 Ἰουνίου 1919 Κύριε Νομάρχα, Ἀναμφιβόλως γνωρίζετε ἤδη παρὰ τοῦ Συνταγματάρχου κ. Μπότσαη καὶ τοῦ Διοικητοῦ Βοδενῶν κ. Σταματίου τὰ ἐν Κορυτσᾷ διαδραματισθέντα τὴν παρελθοῦσαν Πέμπτην, 13ην Ἰουνίου, κατὰ τὴν ἐνταῦθα ἄφιξιν καὶ ὀλιγόωρον διαμονὴν αὐτῶν μετὰ τοῦ Ἐλβετοῦ Συνταγματάρχου κ. Φέλερ. Καὶ ὁ κ. Κρίκης, καθηγητὴς τοῦ Γυμνασίου, ὡς γνωρίζω, ἐξιστόρησε λεπτομερῶς τὰ ὄργια τῶν ἐθνικοφρόνων Κορυτσᾶς ἐν ἐπιστολῇ πρὸς τὸν κ. Γενικὸν Διοικητήν, σταλείσῃ διὰ τοῦ κ. Φιλιππαίου. Πρὸς συμπλήρωσιν τῶν πληροφοριῶν τούτων συνάπτω τῇ παρούσῃ ἀκριβὲς ἀντίγραφον τῆς ἐντόνου διαμαρτυρίας, ἥτις, μεταφρασθεῖσα εἰς τὴν γαλλικὴν ὑπὸ τοῦ καθηγητοῦ τοῦ Γυμνασίου Χρίστου Βαλαούρη καὶ ὑπογραφεῖσα ὑπὸ τοῦ Ἀρχιερατικοῦ Ἐπιτρόπου Οἰκονόμου Παπαπέτρου καὶ ἐμοῦ, ἐπεδόθη χθὲς μ.μ. εἰς τὸν Γάλλον Διοικητὴν Κορυτσᾶς κ. Ρενὲρ Λεσπινά. Τὴν διαμαρτυρίαν ταύτην ἐπεδώσαμεν αὐτοπροσώπως, μεταβάντες εἰς τὸν Διοικητήν, δι’ ὧν μακρῶς συνωμιλήσαμεν περὶ τῶν ἐκτρόπων τῶν προηγουμένων ἡμερῶν καὶ ἰδίως τῆς προτεραίας. Ὁ κ. Διοικητής, ἔχων ὡς ἐφαίνετο τὴν συνείδησιν βεβαρυμμένην ἐκ τοῦ γεγονότος ὅτι οἱ ἀλβανίζοντες, ἀφεθέντες ἐλεύθεροι νὰ ἐνεργήσωσιν ὑπὸ τυφλὸν ζῆλον καὶ ἀγρίαν παραφοράν, ὑπερέβησαν τὰ ἐσκαμμένα καὶ ἐξέθεσαν οὕτω σοβαρότατα τὴν ἐνταῦθα Γαλλικὴν Διοίκησιν εἰς τὰ ὄμματα ἐπισήμων ξένων, δὲν ἐγνώριζε τί νὰ εἴπῃ καὶ πῶς νὰ δικαιολογήσῃ τὰ λυπηρὰ γεγονότα. Τὸν ὑπερερεθισμὸν τῶν ἐθνικοφρόνων, κατὰ τὴν γνώμην τοῦ κ. Διοικητοῦ, προεκάλεσε δήθεν πρὸ πάντων ἡ παρουσία τοῦ κ. Σταματίου, ὅστις, ἔχων γνωριμίας ἐν τῷ τόπῳ ὡς ἄλλοτε ὑπάλληλος, ἠδύνατο νὰ ἐπιδράσῃ εἰς τὰ πνεύματα τῶν ἑλληνοφρονούντων. Ἐβεβαιώσαμεν τὸν κ. Διοικητὴν ὅτι ὁ κ. Σταματίου οὐδέποτε ἐχρημάτισεν δημόσιος ὑπάλληλος ἐν Κορυτσᾷ, ἅπαξ δὲ μόνον, ἐπὶ Ἑλληνικῆς κατοχῆς, ἐπισκεφθεὶς τὴν πόλιν μας, διέμεινεν εἰς αὐτὴν ἐπὶ ὀλίγας ἡμέρας. Παρετηρήσαμεν δὲ ὅτι ὀλίγη αὐστηρότης καὶ πυγμὴ, εὐκαίρως ἐπιδεικνυομένη, ἠδύνατο πολὺ εὐκόλως νὰ διατηρήσῃ τὴν τάξιν καὶ, διαταραχθεῖσαν, νὰ τὴν ἀποκαταστήσῃ. Νομίζω ὅτι δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ ἐκτεθῶ ἐπὶ πλέον, βέβαιος ὢν ὅτι, ἀφοῦ ἰδίοις ὀφθαλμοῖς ἀντελήφθησαν τὴν ἐνταῦθα κατάστασιν ἄνδρες κατέχοντες ἀνώτερα στρατιωτικὰ καὶ πολιτικὰ ἀξιώματα, θὰ διαφωτίσωσι τὴν Κυβέρνησιν, ἥτις θὰ ἐνεργήσῃ βεβαίως τὰ δέοντα παρὰ ταῖς ἁρμοδίαις Γαλλικαῖς ἀρχαῖς, ὅπως δώσωσι λόγον οἱ ὑπαίτιοι τῶν ἐκτροπῶν καὶ ἐπαισχύντων σκηνῶν τῆς 13ης Ἰουνίου. Καὶ ἡ μὲν Κυβέρνησις, φωτιζομένη καὶ ὑφ’ ἡμῶν, Κύριε Νομάρχα, προσηκόντως εἶναι μόνη ἁρμοδία νὰ ἐνεργήσῃ ὅπως αὕτη γνωρίζει. Ἐπειδὴ ὅμως τὰ πράγματα ἔφθασαν ἐνταῦθα εἰς πολὺ ὀξὺ σημεῖον καὶ ὑπάρχουσι βάσιμοι φόβοι περὶ πραξικοπήματος τῶν ἐθνικοφρόνων κατὰ τῶν Ἑλλήνων Κορυτσᾶς, φρονῶ ὅτι καλὸν εἶναι ἀντίγραφον τῆς συνημμένης διαμαρτυρίας ἡμῶν, μετ’ ἄλλων σχετικῶν πληροφοριῶν, νὰ ἀποσταλῇ εἰς Θεσσαλονίκην πρὸς τὸν Στρατηγὸν κ. Παρασκευόπουλον, ὅστις, προβαίνων εἰς παραστάσεις πρὸς τὸν Στρατάρχην τῶν Γαλλικῶν Στρατευμάτων καὶ τὸν Ἀρχηγὸν τῶν Γαλλικῶν Στρατευμάτων κ. Μπουργκόν, ἐπιστρέφοντα ἐντεῦθεν κατ’ ἀσφαλεῖς πληροφορίας εἰς Θεσσαλονίκην τὴν προσεχῆ Δευτέραν 17/6, νὰ ζητήσῃ παρ’ αὐτοῦ στενωτέραν προστασίαν τοῦ Ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ Κορυτσᾶς, ἰδίως τοῦ Ἀρχιερατικοῦ Ἐπιτρόπου καὶ ἐμοῦ, καθ’ ὧν κυρίως στρέφεται ἡ μῆνις τῶν ἐθνικοφρόνων. Ἐπὶ τῇ ἐλπίδι ὅτι ἡ πρότασις ταύτη θὰ ἐγκριθῇ καὶ θὰ ἐκτελεσθῇ ἐπειγόντως, μετὰ τοῦ προσήκοντος σεβασμοῦ διατελῶ Προθυμότατος Ἀναγνωστόπουλος Γυμνασιάρχης 65 ………………………………….. ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝ   Ἐν Κορυτσᾷ τῇ 14/27 Ἰουνίου 1919 Πρὸς τὸν Κον Διοικητὴν τῶν Ἀλβανικῶν Συνόρων Οἱ εὐσεβάστως ὑποφαινόμενοι λαμβάνομεν τὴν τιμὴν νὰ ὑποβάλωμεν ὑμῖν τὰ ἑπόμενα. Ότι τὴν παρελθοῦσαν Τρίτην, τὴν 24ην τρεχ., μᾶς προσεκαλέσατε εἰς τὸ Γραφεῖόν σας καὶ μᾶς συνεστήσατε ὅτι κατὰ τὴν ἄφιξιν καὶ τὴν ἐν Κορυτσᾷ διαμονὴν τοῦ ἀναμενομένου Συνταγματάρχου καὶ τῶν συνοδευόντων αὐτὸν Ἑλλήνων, ὁ Ἑλληνικὸς πληθυσμὸς Κορυτσᾶς, χάριν τῆς τάξεως καὶ ἡσυχίας, ἔπρεπε νὰ ἀποφύγῃ πᾶσαν διαδήλωσιν· ἐδηλώσατε ἡμῖν συγχρόνως ὅτι τὸ αὐτὸ μέτρον ἠθελήσατε νὰ συστήσητε καὶ εἰς τὴν ἄλλην μερίδα. Καὶ ἡμεῖς μὲν συμμορφούμενοι πρὸς τὴν ὑμετέραν ἐντολήν ἐπράξαμεν ὅ,τι μᾶς ἐπεβάλλετο. Οὐδ’ ἐπ’ ἐλάχιστον δὲ ἀμφιβάλλομεν, Κύριε Διοικητά, ὅτι ἐκάματε τὰς αὐτὰς συστάσεις ὑμῶν καὶ πρὸς τοὺς ἐθνικοφρόνας. Ἐν τούτοις, μετὰ βαθείας λύπης παρετήρησεν ὁ Ἑλληνικὸς πληθυσμὸς τῆς Κορυτσᾶς ὅτι αἱ συστάσεις ὑμῶν καὶ αἱ διαταγαὶ οὐδόλως ἐλήφθησαν ὑπ’ ὄψιν ὑπὸ τῶν ἐθνικοφρόνων τῶν ἐν τῇ Ἀλβανικῇ Λέσχῃ ἀδιακόπως συνεδριαζόντων, ὡς ἀποδεικνύουσι τὰ κατὰ τὴν παρελθοῦσαν Τρίτην καὶ πολὺ μᾶλλον τὰ χθὲς συμβάντα ἔκτροπα. Τὴν νύκτα τῆς παρελθούσης Τρίτης πολυάριθμοι ἐθνικόφρονες, ἀφοῦ προκλητικῶς διεσκέδασαν εἰς τὸ καφενεῖον «Στέμμα», ὅπου καὶ λόγοι σφοδροὶ ἀπηγγέλθησαν περὶ τὸ μεσονύκτιον, περιήρχοντο κατὰ ὁμάδας τὰς ἑλληνικὰς, κατὰ προτίμησιν, συνοικίας, ᾄδοντες προκλητικὰ καὶ ὑβριστικὰ κατὰ τῶν Ἑλλήνων ἄσματα καὶ κραυγάζοντες: «Ζήτω ἡ Ἀλβανία», «Κάτω ἡ Ἑλλάς», καὶ ἐκστομίζοντες φοβεράς ἀπειλάς. Τὸ ἄξιον σημειώσεως δὲ εἶναι, Κύριε Διοικητά, ὅτι ὁσάκις Ἑλληνόπαιδες εἰς τὰς ὁδοὺς ἢ τὰς πλατείας τῆς πόλεως ᾄδουσιν ἀθώα ἑλληνικὰ ἄσματα, ἀμέσως ἐμφανίζονται ἀστυνόμοι καὶ χωροφύλακες καὶ ἐθνικόφρονες πολῖται, οἰκειοποιούμενοι καθήκοντα τῆς Ἀστυνομικῆς Ἀρχῆς, καὶ ἀπαγορεύουσι τὰ ἑλληνικὰ ἄσματα καὶ τιμωροῦσιν ἐνίοτε αὐστηρῶς τοὺς παῖδας, ὡς διαπράττοντας τὸ μέγα τοῦτο ἔγκλημα.   Σχόλιο Πελασγός Κορυτσάς: Ιστορική μνήμη και ιστορική αδικία: η περίπτωση της Κορυτσάς (1916–1919)   Η περίοδος της γαλλικής στρατιωτικής κατοχής της Κορυτσάς κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελεί μία από τις πλέον κρίσιμες, αλλά και πλέον παραχαραγμένες, σελίδες της νεότερης ιστορίας της περιοχής. Η ανακήρυξη της λεγόμενης «Αυτόνομης Πολιτείας της Κορυτσάς» το 1916, υπό την προστασία των γαλλικών αρχών, παρουσιάστηκε μεταγενέστερα από την αλβανική ιστοριογραφία ως πράξη πολιτικής ωρίμανσης και εθνικής αυτοδιάθεσης. Ωστόσο, τα πρωτογενή ιστορικά τεκμήρια αποκαλύπτουν μία πολύ διαφορετική πραγματικότητα. Τα διοικητικά και εκκλησιαστικά έγγραφα της περιόδου, όπως εκείνα του 1919 που διακινούνται επισήμως μέσω της Νομαρχίας Φλωρίνης προς το Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο, δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης: στην Κορυτσά υπήρχε οργανωμένος, πολυπληθής και κοινωνικά διαρθρωμένος ελληνικός πληθυσμός. Ο πληθυσμός αυτός διέθετε σχολεία, εκκλησιαστική διοίκηση, εκπαιδευτικούς θεσμούς και σαφή κοινοτική συνείδηση. Η ύπαρξη Γυμνασιάρχη Κορυτσάς και Αρχιερατικού Επιτρόπου δεν αποτελεί απλώς διοικητική λεπτομέρεια· αποτελεί αδιάψευστο τεκμήριο θεσμικής και πολιτισμικής συνέχειας. Η πολιτική που ακολουθήθηκε από τις γαλλικές αρχές κατοχής δεν ήταν ουδέτερη. Αντιθέτως, όπως προκύπτει από τις ίδιες τις διαμαρτυρίες των ελληνικών αρχών, χαρακτηρίστηκε από ανοχή –αν όχι ενθάρρυνση– των αλβανικών εθνικιστικών ομάδων, από μονομερή εφαρμογή της «τάξης» και από συστηματική καταστολή κάθε εκδήλωσης της ελληνικής ταυτότητας. Η απαγόρευση ελληνικών τραγουδιών, το κλείσιμο των ελληνικών σχολείων το 1916, η τρομοκράτηση ελληνικών συνοικιών και η στοχοποίηση προσώπων με εκπαιδευτικό και εκκλησιαστικό κύρος συνθέτουν ένα σαφές πλαίσιο πολιτισμικής και εθνικής πίεσης με στόχο την αφομοίωση ή εξαφάνιση τους πράγμα που επετεύχθη σε μεγάλο βαθμό στο μέλλον. Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι η ελληνική κοινότητα της Κορυτσάς, παρά τις προκλήσεις και τις βιαιότητες, εμφανίζεται στα έγγραφα ως πειθαρχημένη, φιλήσυχη και νομοταγής. Οι διαμαρτυρίες της δεν στρέφονται κατά της τάξης, αλλά ζητούν την ισότιμη εφαρμογή της. Το στοιχείο αυτό καταρρίπτει εκ των έσω κάθε αφήγημα που επιχειρεί να παρουσιάσει τους Έλληνες της Κορυτσάς ως παροδικό, ασήμαντο ή ανύπαρκτο πληθυσμό. Η μεταγενέστερη ιστοριογραφική άρνηση της ελληνικής παρουσίας στην Κορυτσά δεν οφείλεται σε έλλειψη πηγών. Αντιθέτως, συντελείται παρά την ύπαρξη πληθώρας τεκμηρίων: διοικητικών εγγράφων, σχολικών αρχείων, εκκλησιαστικών πράξεων, προξενικών αναφορών και οθωμανικών απογραφών. Πρόκειται, επομένως, όχι για επιστημονική αδυναμία, αλλά για συνειδητή επιλογή σιωπής. Και η σιωπή αυτή αποτελεί μορφή ιστορικής αδικίας. Η περίπτωση της Κορυτσάς δείχνει με σαφήνεια πώς η ιστορία μπορεί να μετατραπεί από πεδίο έρευνας σε εργαλείο εθνικής πολιτικής. Όταν ο ελληνικός πληθυσμός εξαφανίζεται από τα αφηγήματα, δεν εξαφανίζεται από το παρελθόν· εξαφανίζεται μόνο από τη μνήμη που επιλέγεται να προβληθεί. Τα πρωτογενή τεκμήρια, όμως, παραμένουν και λειτουργούν ως σιωπηλοί μάρτυρες μιας αλήθειας που δεν μπορεί να ακυρωθεί. Η ιστορική αποκατάσταση δεν αποσκοπεί στην αναβίωση συγκρούσεων, αλλά στην αποκατάσταση της αλήθειας. Και στην περίπτωση της Κορυτσάς, η αλήθεια είναι σαφής: η ελληνική παρουσία δεν ήταν ούτε περιθωριακή ούτε φαντασιακή. Υπήρξε πραγματική, οργανωμένη και ιστορικά τεκμηριωμένη, και η προσπάθεια διαγραφής της αποτελεί μία από τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις ιστορικής αδικίας στα Βαλκάνια του 20ού αιώνα.

MBRETËRIA E GREQISË PREFEKTURA E FLORINËS (Follorinës) Nr. 4730 KOPJE Në Florinë, më 17 qershor 1919 Drejtuar Shtabit të Përgjithshëm Kam nderin t’ju përcjell shkresën e datës 15 qershor të këtij viti të Gjimnaziarkut të Korçës, së bashku me përkthimin e protestës së paraqitur prej tij dhe prej Përfaqësuesit Arkhiereatik të Korçës drejtuar Komandantit francez të krahinës, lidhur me çështjet e protestës. Terrori që ushtrohet në atë krahinë në dëm të tanëve po zgjerohet dita-ditës· sot madje, konkretisht, u ndalua me të shtëna armësh nga albanistë të armatosur pranë Tsangonit një automobil privat grek që kryente linjën Korçë–Selanik, dhe pas një kontrolli të rreptë iu grabit nga udhëtarët dhe nga shoferi Epaminonda Nikollaïdis e gjithë korrespondenca private dhe tregtare që u gjet tek ta, me shpresën se midis tyre do të gjendeshin edhe dokumentet që dërgoheshin prej Korçës për ju. Njëkohësisht u kërcënuan me vdekje si shoferi ashtu edhe udhëtarët, nëse i pari do të vazhdonte edhe më tej udhëtimet e tij, ndërsa të dytët nëse do të raportonin grabitjen e kryer të korrespondencës.   Prefekti i Florinës (nënshkrimi)   64   Drejtuar Z. Prefekt Florinë   Në Korçë, më 15 qershor 1919   Zoti Prefekt, Pa dyshim tashmë jeni në dijeni, nëpërmjet kolonelit z. Botsaï dhe komandantit të Vodhenës z. Stamatiou, për ngjarjet e ndodhura në Korçë të enjten e kaluar, më 13 qershor, gjatë mbërritjes dhe qëndrimit të tyre të shkurtër këtu së bashku me kolonelin zviceran z. Feler. Gjithashtu z. Krikis, mësues i Gjimnazit, siç e di, ka përshkruar me hollësi orgjitë e nacionalistëve të Korçës në një letër drejtuar z. Guvernatorit të Përgjithshëm, e dërguar përmes z. Filippeos. Për plotësimin e këtyre të dhënave, bashkëngjis me këtë shkresë një kopje të saktë të protestës së fortë, e cila, e përkthyer në frëngjisht nga mësuesi i Gjimnazit Hristos Valaouris dhe e nënshkruar nga Përfaqësuesi Arkhiereatik Oikonomos Papapetros dhe prej meje, iu dorëzua dje pasdite Komandantit francez të Korçës, z. René Lespinasse. Këtë protestë ia dorëzuam personalisht, duke shkuar tek Komandanti, me të cilin biseduam gjatë për ekseset e ditëve të mëparshme dhe veçanërisht të ditës së djeshme. Zoti Komandant, duke pasur – siç dukej – ndërgjegjen e rënduar nga fakti se  nacionalistët shqiptarë, të lënë të lirë të vepronin nën një zell të verbër dhe një egërsi të shfrenuar, i kishin kaluar kufijtë dhe kishin ekspozuar kështu seriozisht Administratën Franceze këtu përpara syve të të huajve zyrtarë, nuk dinte çfarë të thoshte dhe si t’i justifikonte ngjarjet e dhimbshme. Sipas mendimit të z. Komandant, mbinxehjen e nacionalistëve gjoja e kishte shkaktuar mbi të gjitha prania e z. Stamatiou, i cili, duke pasur njohje në vend si ish-nënpunës, mund të ndikonte mbi frymën e personave me ndërgjegie helene. Ne e siguruam z. Komandant se z. Stamatiou kurrë nuk ka qenë nëpunës publik në Korçë, dhe se vetëm një herë, gjatë prezencës greke, duke vizituar qytetin tonë, kishte qëndruar këtu për pak ditë. Gjithashtu vumë në dukje se pak rreptësi dhe vendosmëri, e treguar në kohën e duhur, do të kishte mundur shumë lehtë ta ruante rendin dhe, pasi u prish, ta rivendoste atë. Mendoj se nuk ka nevojë të zgjatem më tej, duke qenë i bindur se, pasi me sytë e tyre panë gjendjen këtu burra që mbajnë poste të larta ushtarake dhe politike, ata do ta informojnë Qeverinë, e cila patjetër do të veprojë siç duhet pranë autoriteteve kompetente franceze, në mënyrë që përgjegjësit për ekseset dhe skenat e turpshme të 13 qershorit të japin llogari.     Dhe Qeveria, e ndriçuar edhe prej nesh, Zoti Prefekt, është e vetmja kompetente të veprojë ashtu siç ajo di. Meqenëse, megjithatë, gjërat kanë arritur këtu në një pikë shumë të mprehtë dhe ekzistojnë frikëra të bazuara për një grusht shteti të nacionalistëve kundër grekëve të Korçës, mendoj se është e përshtatshme që një kopje e protestës sonë të bashkëngjitur, së bashku me informacione të tjera përkatëse, t’i dërgohet Selanikut, drejtuar Gjeneralit z. Paraskevopoulos, i cili, duke ndërmarrë ndërhyrje pranë Marshallit të Trupave Franceze dhe Shefit të Trupave Franceze z. Bourgogne, që sipas informacioneve të sigurta do të kthehet në Selanik të hënën e ardhshme më 17/6, të kërkojë prej tij mbrojtje më të ngushtë për popullsinë greke të Korçës, veçanërisht për Përfaqësuesin Arkhiereatik dhe për mua, kundër të cilëve kryesisht drejtohet zemërimi i nacionalistëve. Me shpresën se ky propozim do të miratohet dhe do të zbatohet urgjentisht, me respektin e duhur mbetem Me përkushtim të plotë Anagnostopoulos Drejtor Gjimnazi       65     KOPJE Në Korçë, më 14/27 qershor 1919 Drejtuar Z. Komandant të Kufijve Shqiptarë Ne, të nënshkruarit me përkushtim, kemi nderin t’ju parashtrojmë sa vijon. Se të martën e kaluar, më 24 të muajit rrjedhës, na thirrët në zyrën tuaj dhe na këshilluat se, gjatë mbërritjes dhe qëndrimit në Korçë të kolonelit të pritur dhe të grekëve që e shoqëronin, popullsia greke e Korçës, për hir të rendit dhe qetësisë, duhej të shmangte çdo manifestim; njëkohësisht na deklaruat se të njëjtën masë kishit dashur t’ia rekomandonit edhe palës tjetër. Dhe ne, duke iu bindur urdhrit tuaj, vepruam sipas asaj që na kërkohej. Nuk dyshojmë aspak, Zoti Komandant, se i bëtë të njëjtat këshilla edhe ndaj nacionalistëve. Megjithatë, me keqardhje të thellë, popullsia greke e Korçës vërejti se këshillat dhe urdhrat tuaj nuk u morën aspak parasysh nga nacionalistët që mblidheshin pandërprerë në Klubin Shqiptar, siç e dëshmojnë ngjarjet e së martës së kaluar dhe, edhe më tepër, ekseset e ndodhura dje. Natën e së martës së kaluar, nacionalistë të shumtë, pasi u argëtuan në mënyrë provokuese në kafenenë “Stema”, ku rreth mesnatës u mbajtën edhe fjalime të ashpra, qarkullonin në grupe nëpër lagjet greke, kryesisht të përzgjedhura, duke kënduar këngë provokuese dhe fyese kundër grekëve dhe duke brohoritur: “Rroftë Shqipëria”, “Poshtë Greqia”, si dhe duke lëshuar kërcënime të frikshme. Vlen të theksohet, Zoti Komandant, se sa herë që fëmijë grekë në rrugët ose sheshet e qytetit këndojnë këngë greke të pafajshme, menjëherë shfaqen policë, xhandarë dhe qytetarë nacionalistë, duke uzurpuar detyra të Autoritetit Policor, dhe ndalojnë këngët greke, madje ndonjëherë ndëshkojnë ashpër fëmijët, si të kishin kryer këtë “krim” të madh.   Koment “Pelasgos Korçë”   Kujtesë historike dhe padrejtësi historike: rasti i Korçës (1916–1919)   Periudha e pushtimit ushtarak francez të Korçës gjatë Luftës së Parë Botërore përbën një nga faqet më kritike, por edhe më të shtrembëruara, të historisë moderne të rajonit. Shpallja e të ashtuquajturit “Shteti Autonom i Korçës” në vitin 1916, nën mbrojtjen e autoriteteve franceze, u paraqit më vonë nga historiografia shqiptare si një akt pjekurie politike dhe vetëvendosjeje kombëtare. Megjithatë, burimet historike parësore zbulojnë një realitet krejt tjetër. Dokumentet administrative dhe kishtare të periudhës, si ato të vitit 1919 që qarkullojnë zyrtarisht përmes Prefekturës së Florinës (Follorinës) drejt Shtabit të Përgjithshëm Grek, nuk lënë asnjë hapësirë dyshimi: në Korçë ekzistonte një popullsi greke e organizuar, e shumtë dhe e strukturuar shoqërisht. Kjo popullsi kishte shkolla, administratë kishtare, institucione arsimore dhe një vetëdije të qartë komunitare. Ekzistenca e një Drejtori Gjimnazi të Korçës dhe e një Përfaqësuesi Arkhiereatik nuk është thjesht një detaj administrativ; është një dëshmi e pakundërshtueshme e vazhdimësisë institucionale dhe kulturore. Politika e ndjekur nga autoritetet franceze të pushtimit nuk ishte neutrale. Përkundrazi, siç del nga vetë protestat e autoriteteve greke, ajo u karakterizua nga tolerimi – nëse jo nga inkurajimi – i grupeve nacionaliste shqiptare, nga zbatimi i njëanshëm i “rendit” dhe nga shtypja sistematike e çdo shfaqjeje të identitetit grek. Ndalimi i këngëve greke, mbyllja e shkollave greke në vitin 1916, terrorizimi i lagjeve greke dhe vënia në shënjestër e personave me autoritet arsimor dhe kishtar përbëjnë një kuadër të qartë presioni kulturor dhe kombëtar me qëllim asimilimin ose zhdukjen e tyre gjë e cila u arrit në masë të madhe në vijim. Me rëndësi të veçantë është fakti se komuniteti grek i Korçës, pavarësisht provokimeve dhe dhunës, paraqitet në dokumente si i disiplinuar, paqedashës dhe ligjrespektues. Protestat e tij nuk drejtohen kundër rendit, por kërkojnë zbatimin e barabartë të tij. Ky element rrëzon nga brenda çdo narrativë që përpiqet t’i paraqesë grekët e Korçës si një popullsi kalimtare, e parëndësishme ose e paqenë. Mohimi i mëvonshëm historiografik i pranisë greke në Korçë nuk buron nga mungesa e burimeve. Përkundrazi, ai kryhet pavarësisht ekzistencës së një shumësie dëshmish: dokumente administrative, arkiva shkollore, akte kishtare, raporte konsullore dhe regjistrime osmane. Bëhet fjalë, pra, jo për paaftësi shkencore, por për një zgjedhje të vetëdijshme heshtjeje. Dhe kjo heshtje përbën një formë padrejtësie historike. Rasti i Korçës tregon qartë se si historia mund të shndërrohet nga fushë kërkimi në mjet të politikës kombëtare. Kur popullsia greke zhduket nga narrativat, ajo nuk zhduket nga e kaluara; zhduket vetëm nga kujtesa që zgjidhet të projektohet. Dokumentet parësore, megjithatë, mbeten dhe veprojnë si dëshmitarë të heshtur të një të vërtete që nuk mund të anulohen. Rivendosja historike nuk synon ringjalljen e konflikteve, por rikthimin e së vërtetës. Dhe në rastin e Korçës, e vërteta është e qartë: prania greke nuk ishte as margjinale, as imagjinare. Ajo ishte reale, e organizuar dhe historikisht e dokumentuar, dhe përpjekja për ta fshirë atë përbën një nga rastet më karakteristike të padrejtësisë historike në Ballkanin e shekullit XX.