Η
Από τον Κεμάλ…
Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τη Μικρασιατική Καταστροφή, η ειρήνευση στα μεσοπολεμικά Βαλκάνια εκδηλώθηκε με εσωστρεφείς προσανατολισμούς. Μια σειρά από διμερείς και πολυμερείς συμφωνίες φιλίας συνάφθηκαν μεταξύ της Ελλάδας, της Γιουγκοσλαβίας, της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας και της Τουρκίας. Ο Βενιζέλος αποκάλεσε τον Κεμάλ Ατατούρκ «εμπνευστή της Βαλκανικής Ομοσπονδίας», αναγνωρίζοντας έμμεσα την «ευρωπαϊκή» Τουρκία. Με ένα σοβινιστικό καθεστώς βίαιου και συνταγματικού εκτουρκισμού όλων των πολιτισμικών, εθνικών, θρησκευτικών μειονοτήτων, με χαρακτηριστικό τον στρατιωτικό αποκλεισμό των κουρδικών περιοχών που επαναστάτησαν διεκδικώντας αυτονομία, η Άγκυρα τυπικά απεμπόλησε κάθε διεκδικητική στρατηγική.
Η επεκτατική Τουρκία ξύπνησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου με μια επιτήδεια διπλωματία ουδετερότητας ζύγιζε τη δύναμή της, λαμβάνοντας υποσχέσεις κι από τις δύο πλευρές. Νησιά του Αιγαίου και η Θράκη μπήκαν στα τραπέζια διαπραγματεύσεων, ενώ στο εσωτερικό της επέβαλε με φωτογραφικό νόμο στους Ρωμιούς επαχθή φορολογικά μέτρα. Με τη μεταπολεμική της στράτευση στους νικητές[1] απέκτησε, μέσω του Δόγματος Τρούμαν-Βοήθειας Μάρσαλ, συνεργατική σχέση με την Ελλάδα στο πλαίσιο της «άμυνας κατά του κομμουνισμού».
…στους Ετζεβίτ-Ερμπακάν
Το Κυπριακό ζήτημα ήταν η αφορμή και η αιτία για τις οποίες στήθηκε ένα πρότυπο αδιάσπαστης εξωτερικής πολιτικής επεκτατισμού με βάση τα «σημεία»[2] του νομικού Νιχάτ Ερίμ το 1956, πρωθυπουργού το 1971 μετά το δεύτερο πραξικόπημα του Στρατού. Η Ελλάδα ήταν η βαλκανική χώρα, εξάρτημα της Δύσης, που άρχισε να δέχεται τις πιέσεις της Τουρκίας μετά το 1955 (Σεπτεμβριανά), και να δημιουργούνται κίνδυνοι για την ενότητα του ΝΑΤΟ.
Μετά την εισβολή στην Κύπρο (1974), η οποία πραγματοποιήθηκε με αντιπρόεδρο τον ισλαμιστή Ερμπακάν, η Τουρκία άπλωσε την ατζέντα της στο Αιγαίο και στη Δυτική («της») Θράκη. Όμως μέχρι το 1990 ήταν αδύνατον να αντιδράσει σθεναρά, όπως π.χ. στη σφοδρή καταπίεση των Τούρκων της Βουλγαρίας η οποία, μετά τη δεύτερη κρίση στο Αιγαίο (1987), απέκτησε χαρακτηριστικά πογκρόμ (δεκάδες νεκροί, εκατοντάδες φυλακισμένοι, χιλιάδες εκτοπισμένοι), με στόχο τον πλήρη εκβουλγαρισμό τους. Τότε πραγματοποιήθηκε η πρώτη προσέγγιση Ελλάδας-Βουλγαρίας, καθώς η τελευταία αισθάνθηκε τον κοινό κίνδυνο.
Αποκομμουνιστοποίηση και ισλαμισμός στα Βαλκάνια
Ο αναπροσανατολισμός της Τουρκίας στη σύνθεση κοσμικού-θρησκευτικού στερεοποιήθηκε μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, και η αργή προσέγγιση της Άγκυρας με τα Βαλκάνια εξελίχθηκε σε στρατηγικές σχέσεις. Η περίοδος συνέπεσε με μία από τις πρώτες απόπειρες των τουρκο-ελίτ να «συνθέσουν γόνιμα» το κεμαλικό με το ισλαμικό στοιχείο κατά τη διάρκεια της επιτυχημένης πρωθυπουργίας Τουργκούτ Οζάλ. Κάτω από το αυστηρό βλέμμα των στρατηγών, το Ισλάμ έγινε βασικό στοιχείο προσέγγισης με τις χώρες που είχαν ισλαμική-οθωμανική ιστορία, αλλά και με τις μουσουλμανικές ή τουρκόφωνες μειονότητες.
Η Αλβανία, το Κοσσυφοπέδιο, οι μουσουλμανικές ή «τουρκικές» κοινότητες ή μειονότητες στη Βουλγαρία, στα Σκόπια, στο Σαντζάκ και στο Πρέσεβο της Σερβίας, στη Βοσνία και στην Ελλάδα[3] έγιναν το πεδίο αποκρυστάλλωσης διεισδύσεων στην «πίσω αυλή» της παλιάς Αυτοκρατορίας[4]. Μέσω των ιδρυμάτων ΤΙΚΑ-DIYANET ξεκίνησε μεθοδικά η αποκατάσταση Οθωμανικών τζαμιών και μνημείων και το χτίσιμο νέων, καθώς και η οικοδόμηση ιδρυμάτων, σχολείων, πανεπιστημίων – δράσεις οι οποίες μονοπωλούσαν τις συμφωνίες των βαλκανικών χωρών με την Τουρκία. Μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 η Τουρκία έχει προβεί σε πολλές παρεμβάσεις για την «απογκιουλενοποίηση» των μουσουλμανικών κοινοτήτων. Χαρακτηριστική ήταν η απαγωγή, από το Κόσοβο, 6 Τούρκων Γκιουλενιστών το 2018.
Τούρκος, αλλά και Ευρωπαίος ο Σουλτάνος
Η Τουρκία σε αυτό διάστημα ξεκίνησε τις ενταξιακές διαδικασίες για την Ε.Ε. Ήταν μια επόμενη αναγνώριση της Τουρκίας ως ευρωπαϊκής χώρας με τη συναίνεση της Ελλάδας, παρά την τρίτη κρίση στο Αιγαίο (1996). Στις προσπάθειες ισλαμικής επέκτασης δεν συνάντησε αντιδράσεις από τη Δύση, αφού ωφελιμιστικά συνέβαλε στην ένταξη των βαλκανικών χωρών στη διεθνή αγορά και στους Δυτικούς οργανισμούς. Άλλωστε, ειδικά οι ΗΠΑ, χρηματοδοτούσαν διαχρονικά το Ισλάμ απέναντι σε φιλοσοβιετικές ή κοσμικές ανησυχίες (κινήματα ενάντια στον παναραβισμό, Ταλιμπάν ενάντια στο φιλοσοβιετικό Αφγανιστάν, ισλαμικές ομάδες ενάντια στο κομμουνιστικό κίνημα της Τουρκίας κ.λπ.).
Η συστηματική προσέγγιση των ηγεσιών στις νέες χώρες ή στις αναβαπτισμένες με τα άγια ύδατα της Αγοράς εν μέσω των γιουγκοσλαβικών κρίσεων, συναντήθηκε με την αλλαγή του πολιτικού παραδείγματος. Μετά το ξεκαθάρισμα που διενήργησε ο Ερντογάν, περιορίζοντας τον ρόλο των στρατηγών από τις αρχές της δεκαετίας του 2010, προβλήθηκε ως «Ευρωπαίος ηγέτης». Η ανάληψη της ηγεσίας της Ισλαμικής Διάσκεψης, που τον καθιστούσε πολιτικό και θρησκευτικό ηγέτη της Ούμα (απανταχού κοινότητα των πιστών), υποβαθμίστηκε ως μια ευνοϊκή εξέλιξη για ένα «φιλικό» Ισλάμ.
Ευρωπαίος, αλλά και Τούρκος ως «Τρίτος Παράγοντας»
Εν μέσω ευρωπαϊκής κρίσης και αμερικανικής αποδρομής, η Ρωσία και η Τουρκία, σε συμφωνία 30 σημείων το 2012, αυτο-ορίστηκαν τοποτηρητές της συμφωνίας του Ντέιτον για τη Βοσνία και της υποστήριξης στο διάλογο Σερβίας-Κοσόβου. Ρίχνοντας τους τόνους για την τουρκική μειονότητα των Ουιγούρων στην Κίνα, η Άγκυρα ανέπτυξε παράλληλους και ενίοτε τεμνόμενους διαδρόμους μαζί της στα Βαλκάνια. Έτσι, από το 1990 μέχρι σήμερα, ένα πλήθος δράσεων ξεκίνησαν για να ενισχυθούν. Ο απόλυτος έλεγχος των θρησκευτικών ιδρυμάτων και οθωμανικών μνημείων, οι στρατιωτικές συνεργασίες που έφτασαν μέχρι και στη δημιουργία προσβάσεων στην Αδριατική, οι εμπορικές σχέσεις με φτηνά προϊόντα, η προώθηση της τουρκικής γλώσσας και «κουλτούρας» στα ιδρύματα που έχτιζε ή στα υπάρχοντα σχολεία και πανεπιστήμια, τα τουρκοσίριαλ που αναβάθμισαν τη διείσδυση, η επέκταση των τραπεζών, οι επενδύσεις σε υγειονομικές υποδομές, στον κατασκευαστικό τομέα, στα αεροδρόμια και στις εξορύξεις, οι διάδρομοι του φυσικού αερίου, οριστικοποίησαν τον ρόλο της Τουρκίας ως διαμεσολαβητή σε σοβαρές κρίσεις και εδραίωσαν την –όχι μόνο– ιδεολογική παρουσία της στα Βαλκάνια.
Η στρατηγική σχέση που απέκτησε με τη Ρωσία μετά το πραξικόπημα του 2016 αναβάθμισε την προοπτική της. Και εν μέσω πανδημίας έγινε παραγωγός-εξαγωγέας των κινεζικών εμβολίων, όταν ο ευρω-COVAX έστελνε μηδαμινά περισσεύματα εμβολίων και υγειονομικού υλικού. Η σημερινή κρίση της Ουκρανίας την τοποθετεί ως μια ισχυρότατη περιφερειακή δύναμη-ερωτηματικό για την κατεύθυνση που θα ακολουθήσει και το πώς θα επεκταθεί στα Βαλκάνια, τα οποία θεωρεί ζωτικό της χώρο.
Τέλος Α Μέρους
.................
Σ
Το κενό της Δυτικής μετα-δημοκρατίας κατελήφθη από τον τουρκικό μεγαλοκρατισμό. Οι ανησυχίες για τη βαλκανική οδό μεταφοράς όπλων και ναρκωτικών, τη μετακίνηση μεταναστών και τζιχαντιστών, καθώς και την επιδίωξη τουρκικής κηδεμονίας στα Βαλκάνια, ανέφεραν την Τουρκία ως «Τρίτο Παράγοντα» – ειδικά μετά το πραξικόπημα του 2016. Συνιστώσες των πολιτικών συστημάτων ερίζουν για τις σχέσεις με την Τουρκία, σε βαθμό που να αποτελεί σημαντικό στοιχείο πολιτικής διαπάλης. Η αφήγηση της οθωμανικής σταθερότητας έχει αντανακλάσεις χάρη σε σημαντικότατες θρησκευτικές προσβάσεις, αλλά και σε ρεαλιστικές λύσεις για γεωπολιτικά και οικονομικά ζητήματα.
Τμήματα των βαλκανικών κατεστημένων συναινούν στη διείσδυση της Τουρκίας, ενώ άλλα επικρίνουν την απομάκρυνση από τις δημοκρατικές αξίες. Διακριτές είναι οι «παράδοξες» περιπτώσεις της Σερβίας και των Σερβοβοσνίων. Αν και με αντιοθωμανικές παραδόσεις, οι ελίτ τροφοδοτούνται οικονομικά από την Τουρκία, αποδιοργανώνοντας τη Δυτική πολιτική. Από την άλλη, εξίσου «παράδοξα», διανοούμενοι και πολιτικοί στην Αλβανία ή στο Κόσοβο δυσανασχετούν με την τουρκική επιρροή.
Ι. Επιρροές
- Αλβανία: «Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε 28 Αλβανούς πρωθυπουργούς και 36 βεζίρηδες» και «οι συγγραφείς του τουρκικού εθνικού ύμνου και του πρώτου τουρκικού λεξικού είναι Αλβανοί» δήλωνε ο Νταβούτογλου. Η εξέγερση του Ισμαήλ Κεμάλ Μπέη το 1912 αιτούνταν την αυτονομία της Αλβανίας υπό την Οθωμανική Τουρκία*. Η ανεξαρτησία της Αλβανίας, άλλωστε, οφείλεται στην Ιταλία και την Αυστρία, που τη θεωρούσαν προέκταση του ζωτικού τους χώρου. Ιστορικοί αναφέρουν ότι 25.000 Αλβανοί πολέμησαν μαζί με τους Οθωμανούς στη μάχη της Καλλίπολης (1915), ενώ μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή συνάφθηκε μυστική αλβανοτουρκική συμφωνία, επιθετική προς την Ελλάδα**. Μετά την αλλαγή καθεστώτος το 1991, η Αλβανία άρχισε να καλλιεργεί σχέσεις με την Τουρκία, που αποκρυσταλλώθηκαν επί Ερντογάν. «Στην Τουρκία υπάρχουν περισσότεροι Αλβανοί από ό,τι στα Βαλκάνια… 6 εκατομμύρια Αλβανοί ζουν στην Τουρκία», δήλωνε το 2012 ο Μπερίσα. «Μεγάλωσα στα χέρια Αλβανίδων μητέρων. Ευχαριστώ για τη φροντίδα», θυμόταν ο Ερντογάν στις συναντήσεις του με τον Αλβανό πρόεδρο Νισάνι το 2017. Ο «μικρός αδερφός» Ράμα δήλωσε φέτος ότι «η Τουρκία είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο ασφαλείας για όλη την Ευρώπη»***, και ο πρέσβης της Αλβανίας στον ΟΗΕ τόνιζε: « Οι κινήσεις που κάνει το τουρκικό κράτος είναι προς όφελος της χώρας μας». Ήταν τυχαία η πρόσφατη δήλωση του Αλβανού αντιπροσώπου στο Συμβούλιο Ασφαλείας, που καταδίκαζε την «απομόνωση των Τουρκοκυπρίων»;
- Βουλγαρία: Το 2010 ο τότε υπουργός Εξωτερικών Μλαντένοφ δήλωνε ότι «η Τουρκία έκανε πολλά για τη σταθερότητα στα Βαλκάνια». Και με μια κίνηση πυκνή σε συμβολισμούς ο Ερντογάν εγκαινίαζε τον βουλγαρικό ναό του Αγίου Στεφάνου, μετά από δεκαετίες εχθρικών σχέσεων. Πώς ερμηνεύεται το γεγονός ότι το 2020, στα γεγονότα του Έβρου, ο Ερντογάν καθησύχαζε τον πρωθυπουργό Μπορίσοφ ότι δεν θα του «στείλει» μετανάστες;
- Σερβία-Σερβοβόσνιοι: Ο απόλυτος κυρίαρχος στη Σερβία, Βούτσιτς, αφήνει τον Ερντογάν να διευθετεί προβλήματα των μουφτειών, διεκδικώντας έτσι ένα «είδος αυτονομίας» στο Σαντζάκ. Σε κάθε ευκαιρία αναφέρεται στην «υπερδύναμη Τουρκία» και στον «σταθεροποιητικό της ρόλο». Αντίστοιχα, ο Ντόντικ, ηγέτης των Σερβοβοσνίων, εκθειάζει τον Ερντογάν ως τον μεγάλο «εγγυητή του Ντέιτον». Τυχαία δήλωσε ο Ερντογάν ότι «η Βοσνία είναι μία από τις 81 τουρκικές επαρχίες»;
- Σκόπια: Η «Τουρκο-μακεδονική Ένωση» αποκάλυψε ότι η Τουρκία φιλοξενεί 5-6.000.000 «Μακεδόνες»(!) και ο Σκοπιανός πρέσβης στην Άγκυρα, Γκοράν Τασκόφσκι ξεκινούσε την προηγούμενη δεκαετία (με τη συνδρομή της Εταιρίας «Μακεδονία-Αιγαίο»…) μαθήματα «μακεδονικής» γλώσσας στην Τουρκία. Το εγχείρημα ανταποκρινόταν στις υποσχέσεις Ερντογάν πως «θα διορθώσουμε τα λάθη του 1912». Το 2013, ο Σκοπιανός υπουργός Επικρατείας Νεζίρ δήλωνε ότι «τα τουρκικά σύνορα πηγαίνουν βαθιά στα Βαλκάνια»… Πρόσφατα, ο πρόεδρος Πενταρόφσκι τόνισε ότι «στο ΝΑΤΟ μόνος σύμμαχός μας είναι η Τουρκία»…
Αν και με αντιοθωμανικές παραδόσεις, οι σερβικές ελίτ τροφοδοτούνται οικονομικά από την Τουρκία, αποδιοργανώνοντας τη Δυτική πολιτική. Από την άλλη, εξίσου «παράδοξα», διανοούμενοι και πολιτικοί στην Αλβανία ή στο Κόσοβο δυσανασχετούν με την τουρκική επιρροή
ΙΙ. Ανησυχίες
- Αλβανία: Αλβανοί πολιτικοί, όπως και ο Τζαφέρι στα Σκόπια, ενίσταντο για την αλλαγή της ύλης των βιβλίων την οποία απαιτούσε η Τουρκία, επισημαίνοντας ότι «ο νεο-οθωμανισμός είναι επικίνδυνος για τα εθνικά μας συμφέροντα». «Το Κόσοβο είναι πολύ μικρό για να μιλήσει για το Ισλάμ» είχε σχολιάσει απαξιωτικά ο Ερντογάν, με αφορμή δηλώσεις ανθρώπων από τον κύκλο του Κούρτι που εξέφραζαν ανησυχίες για την Τουρκία. Αντίστοιχα και ο Κοσοβάρος διανοούμενος Σκελζέν Γκάσι έχει στο στόχαστρό του την Τουρκία. Ο Αγρόν Γκερμακάι, καθηγητής του Πανεπιστημίου Τιράνων, επεσήμαινε το 2012: «Οι προσπάθειες να επηρεάσουν τον λαό μας με τον νέο-οθωμανισμό είναι αντι-ιστορικές, αφύσικες και παράλογες». Ας ληφθεί υπόψη και η διαμαρτυρία διανοουμένων για την κάλυψη του αγάλματος του Σκεντερμπέη στα Τίρανα (2017) ώστε να μην «ενοχληθεί» δημόσια προσευχή των μουσουλμάνων.
- Βουλγαρία: Ο Άλεξ Αλεξίεφ, πρόεδρος του Κέντρου Βαλκανικών Μελετών Ευξείνου Πόντου (με έδρα τη Σόφια), δήλωνε: «Η μεγαλύτερη απειλή προέρχεται από την ισλαμική Τουρκία. Δεν είναι επινοήσεις ενός καταπιεσμένου λαού, αλλά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με την άνοδο του Ερντογάν, από τα 300.000.000 ευρώ που διέθετε ο προϋπολογισμός για τη διάδοση του ισλαμισμού, ανέβηκε στα 1.500.000.000 ευρώ». Το 2015 εκφράστηκαν ανησυχίες από πολιτικούς σχετικά με τον ρόλο των προξενείων της Τουρκίας, που ενίσχυαν τον ριζοσπαστισμό στην τουρκική μειονότητα για εδαφικές διεκδικήσεις. Ο Βούλγαρος διανοούμενος Γκεόργκι Μαρκόφ έγραφε το 2016: «Στη χώρα μας υπάρχει μια Πέμπτη Φάλαγγα στο πρόσωπο των δύο τουρκικών κομμάτων. Αποτελούν παρακλάδι του AKP. Η Άγκυρα έχει βυθιστεί σε αυτοκρατορικά όνειρα… Μικρή σημασία έχει το ότι είμαστε στο ΝΑΤΟ, όπως και η Τουρκία. Πιστεύω ότι οι βουλγαρικές αρχές πρέπει να αντιδράσουν σε δηλώσεις του Ερντογάν, ο οποίος επέκρινε τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης».
- Σερβία: Δήλωση του Πρέντραγκ Σίμιτς, καθηγητή της Σχολής Πολιτικών Επιστημών του Βελιγραδίου, ενδεικτική των ανησυχιών διανοουμένων: «Η αμερικανική απόσυρση από τα Βαλκάνια άφησε έναν ρόλο στη Γερμανία και στην Τουρκία… Θα καθοριστεί συγκυριαρχία μεταξύ Τουρκίας και Γερμανίας. Στο πλαίσιο του νεο-οθωμανισμού, η επιρροή αυτή θα αυξηθεί».
- Σκόπια: Οι υπηρεσίες ασφαλείας των Σκοπίων υπογράμμιζαν τη διείσδυση του τουρκικού πανβαλκανισμού με εισροές κεφαλαίων. Το 2013 εκτίμησαν ότι τουλάχιστον 140 μισθοφόροι από τα δυτικά Βαλκάνια είχαν μπει στη Συρία από την Τουρκία. Ο πρωθυπουργός Γκρουέφσκι αρνιόταν να χτίσει τουρκικό νοσοκομείο και να συντηρήσει οθωμανικά μνημεία, παρά τις διαμαρτυρίες Τούρκων διπλωματών.
* Η Λίγκα της Πριζρένης (1878) αιτούνταν αυτόνομη αλβανική διοίκηση υπό Οθωμανική επικυριαρχία στα βιλαέτια Μοναστηρίου, Κοσόβου, Ιωαννίνων και Σκόδρας.
** «Άρθρο 6. Η αλβανική Κυβέρνησις υποχρεούται όπως διοργανώση συμμορίας και αποστείλη αυτάς εις το ελληνικό έδαφος. Άρθρο 7. Η αλβανική Κυβέρνησις ουδέποτε θα χρησιμοποιήση εις τα υπουργεία Εξωτερικών και Εσωτερικών χριστιανούς υπουργούς, θα φροντίση δε συνάμα όπως βαθμηδόν εποικίση μουσουλμάνους εις τα μέρη εις α πλεονάζουν οι Έλληνες.» (Α.Κ. Παπαδόπουλος, «Οικουμενικός Ελληνισμός και Αλβανικός Εθνικισμός», εκδ. Λιβάνης-Νέα Σύνορα).
*** Το Τουρκικό Ινστιτούτο Στρατηγικής Σκέψης έχει επενδύσει στο τσάμικο ζήτημα και στις ελληνοαλβανικές σχέσεις.
Τέλος Β μέρος
............
Σ
Η Τουρκία επηρεάζει καθοριστικά την Αλβανία. Το Κόσοβο, ενώ αναγνωρίστηκε και υποστηρίζεται για την είσοδό του στο ΝΑΤΟ, έχει μονομερώς στραφεί στη Δύση. Στη Σερβία και στους Σερβοβόσνιους έχει ισχυρή επιρροή στο πλαίσιο απομάκρυνσής τους από τη Δύση, ενώ διατηρεί αδερφικές σχέσεις με το Ισλάμ της Βοσνίας. Μικρότερες επιρροές έχει στα Σκόπια, ύστερα από μια περίοδο υποστήριξής τους στην ονομασία «Μακεδονία», κι ακόμα λιγότερες στη γειτονική Βουλγαρία. Τέλος, στις μακρινές Ρουμανία, Μολδαβία, Κροατία, Σλοβενία και Μαυροβούνιο έχει μικρή επίδραση.
Στρατός
Η Τουρκία προσελκύει Βαλκάνιους πελάτες στην πολεμική της βιομηχανία δωρίζοντας δείγματα εξοπλισμού (πολυβόλα, ολμοβόλα, οχήματα κ.λπ.) και «επιχορηγώντας» τις συμφωνίες αγοράς όπλων με οικονομικές επενδύσεις. Μέχρι και την ανάδειξή της σε «Τρίτο Παράγοντα», η αλλαγή του σοβιετικού εξοπλισμού είχε αφεθεί και στη δική της μέριμνα. Οι συναντήσεις με Βαλκάνιους ηγέτες που επισκέπτονται την Τουρκία πάντα προβλέπουν τις επισκέψεις σε εκθέσεις στρατιωτικών βιομηχανιών. Τα μη επανδρωμένα Bayraktar είναι περιζήτητα: πρόσφατα εκδήλωσε ενδιαφέρον και η σερβική ηγεσία. Μέσα από συμφωνίες για την «κοινή άμυνα και την ασφάλεια» εκπαιδεύει αξιωματικούς, παρέχει νοσηλεία στην Τουρκία ή διατηρεί δικαιώματα ελλιμενισμού του ναυτικού της (π.χ. στην Αλβανία).
Δύο μυστικές συμφωνίες Αλβανίας-Τουρκίας, το 2019 και 2020, ανέβασαν δραματικά τον προϋπολογισμό στρατιωτικών δαπανών της Αλβανίας ως αντίτιμο για τις τουρκικές επενδύσεις. Οι «Δυνάμεις Ασφαλείας Κοσόβου» (FSK) αγόρασαν το 2021 ισχυρό εξοπλισμό από την Τουρκία, παρά τις απαγορευτικές διατάξεις του ψηφίσματος 1244 του Σ.Α. του ΟΗΕ. Στα Σκόπια «η Τουρκία είναι ο μεγαλύτερος δωρητής του στρατού μας» δήλωσε ο Ζάεφ, «και ο μεγαλύτερος υποστηρικτής για την ένταξή του στο ΝΑΤΟ». Συμφωνίες συνεργασίας για την εκπαίδευση του στρατού έχουν υπογραφεί από την προηγούμενη δεκαετία (π.χ. το 2010 η Τουρκία χρηματοδότησε συμφωνία αγοράς όπλων). Το Μαυροβούνιο επιχορηγήθηκε επίσης για την αγορά εξοπλισμού το 2019.
Η Τουρκία προσελκύει Βαλκάνιους πελάτες στην πολεμική της βιομηχανία δωρίζοντας δείγματα εξοπλισμού και «επιχορηγώντας» τις συμφωνίες αγοράς όπλων με οικονομικές επενδύσεις
Ιδρύματα
Τουρκικά ιδρύματα, ινστιτούτα, οργανώσεις, ΜΚΟ κ.λπ. έχουν μια πολυδιάστατη δραστηριότητα, με επενδύσεις σε τομείς εκπαίδευσης, αποχέτευσης, παροχής νερού κ.ά. Στο Μαυροβούνιο χρηματοδότησε έργα, στη Βοσνία δομές υγείας και στο Κόσοβο… την απαλοιφή αρνητικών όρων για την Οθωμανική περίοδο στα σχολικά βιβλία! Περίπου 500 έργα αποκατάστασης, αξίας 20.000.000 ευρώ, έχουν αναληφθεί από την Τουρκία στην Αλβανία. Σε δύο προστατευόμενες από την UNESCO βυζαντινές-χριστιανορθόδοξες καστρουπόλεις, το Αργυρόκαστρο και το Μπεράτι (Πουλχεριούπολη), έχει επιδοθεί στην αποκατάσταση Οθωμανικών μνημείων.
Η SEMA χρηματοδοτεί ένα Ισλάμ φιλικό προς την Τουρκία, σύμφωνα με τις μυστικές υπηρεσίες των Σκοπίων – των οποίων η ηγεσία αρνιόταν το 2012 το χτίσιμο νοσοκομείου με αντίτιμο την αποκατάσταση τζαμιών. Το ALSAR δίνει χρήματα στην εκπαίδευση διοργανώνοντας φιλανθρωπικά events. Το Diyanet μοιράζει κρέας στην Αλβανία, στο Κόσοβο, στη Σερβία και στη Βοσνία στις γιορτές Κουρμπάν-Μπαϊράμ, ενώ το Τουρκικό Ίδρυμα Ανθρωπιστικής Βοήθειας διανέμει κάρβουνο και τρόφιμα.
Από τον Γκιουλενισμό στον Ερντογανισμό
Ο Ερντογάν στα Βαλκάνια πιέζει να κλείσουν οι γκιουλενικές θρησκευτικές-εκπαιδευτικές δομές και να του παραδοθούν οι Γκιουλενιστές. Στην Αλβανία, ορισμένα από τα 12 «γκιουλενικά» σχολεία που λειτουργούσαν έκλεισαν, και εκδόθηκαν στην Τουρκία μια σειρά καταζητούμενοι ως μέλη της FETO. Ο πρώην μέντορας του Ερντογάν –και νυν «τρομοκράτης» Γκιουλέν– καταγγέλθηκε από τον εκπρόσωπο της Αλβανίας στον ΟΗΕ το 2021. Η απαγωγή 6 Γκιουλενιστών από το Κόσοβο το 2017 συνοδεύτηκε αργότερα από την προτροπή καθαίρεσης του ηγέτη της μουσουλμανικής κοινότητας στην Αλβανία.
Το μνημείο στα Τίρανα για τους νεκρούς του τουρκικού πραξικοπήματος το 2016 είναι εμβληματικό. Το τουρκο-σκοπιανό εμπορικό επιμελητήριο διέκοψε οριστικά τις σχέσεις του με επιχειρήσεις Γκιουλενιστών το 2016. Η τουρκική πρεσβεία στα Σκόπια καταδίκασε την επιχορήγηση της γκιουλενικής εφημερίδας «Zaman», και αιτήθηκε το κλείσιμο σχολείων. Η άρνηση του πρωθυπουργού Γκρουέφσκι είχε ως αντίποινο την άρση αναγνώρισης των πτυχίων της χώρας το 2017. Εξάλλου, το μνημόνιο κατανόησης Σερβίας-Τουρκίας είχε αποτέλεσμα την έκδοση των Κούρδων αγωνιστών, Αγιάζ και Πίρογλου.
Μεταναστευτικό-φιλοξενία και διακίνηση συμμάχων της Τουρκίας
Αλβανός αρθρογράφος χαρακτήρισε «χώρο υγειονομικής ταφής» τη χώρα του μετά από αίτημα του Ερντογάν να φιλοξενηθούν εκεί ηγέτες της Μουσουλμανικής Αδελφότητας Αιγύπτου. Η χώρα φιλοξενεί ήδη 3.500 φιλοαμερικανούς Ιρανούς Μουτζαχεντίν εδώ και 8 χρόνια. Εκκρεμεί ακόμα το αίτημα για εγκατάσταση 30.000 μεταναστών από την Τουρκία σε εδάφη της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας στον αλβανικό Νότο.
Σε μια προσπάθεια προσέλκυσης της Βουλγαρίας, την περίοδο ακριβώς των γεγονότων του Έβρου το 2020, ο Ερντογάν δήλωσε ότι δεν θα στείλει μετανάστες στη Βουλγαρία. Σε ερώτηση κροατικής εφημερίδας για τους τζιχαντιστές των Βαλκανίων, ο Σύρος ηγέτης Άσαντ, καταγγέλλοντας την Τουρκία, ανέφερε: «Δεν λαμβάνουν υπόψη τους ούτε την εθνική διάσταση, ούτε τα πολιτικά σύνορα. Έτσι, ο κίνδυνος για τη χώρα σας και για την Ευρώπη, δεν προέρχεται μόνο από Ευρωπαίους τρομοκράτες»…
Επενδύσεις-Εμπόριο
Η Τουρκία διοργανώνει εκθέσεις και επιχειρηματικά φόρουμ με τις βαλκανικές χώρες. Το εμπόριο με τα Δυτικά Βαλκάνια δεκαπλασιάστηκε: είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εταίρος μετά τη Γερμανία και την Ιταλία. Είναι επίσης ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στην Αλβανία, με περισσότερες από 600 εταιρείες, που απασχολούν 15-20.000 χιλιάδες Αλβανούς. Στα Σκόπια το 2014 οι επενδύσεις έφταναν το μισό δισεκατομμύριο ευρώ, και 4.000 πολίτες εργάζονταν στις τουρκικές εταιρείες (το 2018 οι Τούρκοι επενδυτές αιτήθηκαν στην κυβέρνηση να μην αυξηθεί ο βασικός μισθός…). Την ίδια χρονιά το εμπόριο Βουλγαρίας-Τουρκίας, ανερχόταν στα 3 δισεκατομμύρια ευρώ, με ανοδικές τάσεις.
Το εμπόριο Τουρκίας-Σερβίας ήταν περίπου 2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021, και αναμενόταν να αυξηθεί στα 5. Οι τουρκικές εταιρείες έχουν περίπου 50 έργα στη Σερβία και απασχολούν 10.000 άτομα. Η Σερβία, η Βοσνία και η Τουρκία υπέγραψαν Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου από το 2013. Πρόσφατα υπογράφτηκαν πρωτόκολλα σχετικά με τα ταξίδια με τη χρήση μόνο ταυτοτήτων (300.000 Σέρβοι τουρίστες φέτος). Μετά το 2010 οι σερβικές επιχειρήσεις προμηθεύονται πρώτες ύλες από τη Τουρκία, μεταποιούν και πωλούν σε προνομιακή τιμή, χωρίς δασμούς, προϊόντα στην Ε.Ε., την Τουρκία και τις χώρες CEFTA (Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη).
Το Κόσοβο την προηγούμενη δεκαετία υποδέχτηκε επενδύσεις ύψους 82.500.000 ευρώ από 900 εταιρίες, με αντίτιμο την αναγνώριση της τουρκικής γλώσσας και προνόμια στην τουρκική μειονότητα. Πριν αναλάβει τα ηνία ο Κούρτι, υπογράφτηκαν 31 συμφωνίες στον τομέα της οικονομίας. Στη Βοσνία, η Τουρκία είναι η τέταρτη μεγαλύτερη επενδύτρια (876.000.000 δολάρια σε διάφορους τομείς), με εισαγωγές κρεάτων και αλεύρων και με υλοποίηση έργων υποδομής. Στο Μαυροβούνιο το 2019 πολλαπλασιάστηκαν οι επενδύσεις στον τουρισμό (περίπου 1.600, ύψους 130.000.000 ευρώ).
Τέλος Γ Μέρος
...
του Γιώργου Κυριακού
Στο Α΄ μέρος αναφερθήκαμε στην ιστορική επάνοδο της Τουρκίας στα Βαλκάνια. Στο Β΄μέρος αναλύσαμε τις αντικρουόμενες τάσεις της χερσονήσου απέναντι στον νεο-οθωμανισμό του Ερντογάν. Στο Γ΄ μέρος αρχίσαμε να εξετάζουμε τις «επενδύσεις» της Τουρκίας στα κενά που αφήνει η Δύση. Με αυτό το θέμα, που συνεχίζεται στο παρόν φύλλο, ολοκληρώνεται η σειρά άρθρων για την τουρκική παρουσία και επιρροή στη βαλκανική γειτονιά μας.
Εκπαίδευση – Ισλάμ – Τουρκοσίριαλ
«Θα δωρίσουμε ένα τουρκικό λεξικό σε κάθε οικογένεια στα Σκόπια. Εργαζόμαστε ειδικότερα για τα Σκόπια, τη Βοσνία, το Κοσσυφοπέδιο και την Αλβανία», δήλωνε ο Νταβούτογλου το 2015. Στα Βαλκάνια, τουρκικά «κολέγια», που διδάσκουν αγγλικά και τοπικές γλώσσες, λειτουργούν παράλληλα με τα σχολεία που χρηματοδοτεί η Άγκυρα για την προώθηση πολιτικών αλλά και οικονομικών κερδών, και γενικότερα με στόχο την εξάπλωση της επιρροής του Ερντογανισμού. Οι συχνές παρουσίες Τούρκων πολιτικών στις μουσουλμανικές γιορτές σε βαλκανικές χώρες συνοδεύονται από διαλέξεις.
Το 2012 το τουρκικό «Ίδρυμα Ανθρωπιστικής Αρωγής» προέβη στη διοργάνωση ομαδικής περιτομής 500 αγοριών στα Τίρανα… Το Ίδρυμα της (τουρκικής) Προεδρίας μοιράζει κρέας στη θρησκευτική γιορτή Κουρμπάν. Τα αλβανικά πανεπιστήμια συνδιοργανώνουν συνέδρια για τις αλβανοτουρκικές σχέσεις και ιδρύονται παραρτήματα τουρκικών πανεπιστημίων. Πρόσφατα καθιερώθηκε η επιλογή της τουρκικής ως δεύτερης γλώσσας στην αλβανική δημόσια εκπαίδευση. Αντίθετα, για χρόνια (μέχρι και φέτος το καλοκαίρι) τα πτυχία τετραετών σπουδών από τα ελληνικά πανεπιστήμια αναγνωρίζονταν μόνο ως… bachelor!
Το 2017, οι τοπικές αρχές και ο Σύλλογος Αλβανών Σμύρνης υπέγραψαν πρωτόκολλο για μαθήματα στην αλβανική γλώσσα. Τα εγκαίνια τζαμιού στα Τίρανα, φέτος, με αποχή του συνόλου της αλβανικής μουσουλμανικής κοινότητας (KMSH), τελέστηκαν από τουρκόφωνους ιερείς. Στη Βοσνία, μέσω του «Τουρκικού Ιδρύματος Πολιτισμού», 11.000 Βόσνιοι έχουν παρακολουθήσει μαθήματα τουρκικής γλώσσας από το 2009 μέχρι σήμερα, ενώ σε ορισμένα βοσνιακά σχολεία η τουρκική κατέστη δεύτερη ξένη γλώσσα. Στο Κόσοβο, οργανώσεις διοργανώνουν μαθήματα τουρκικής γλώσσας, ενώ ο Δήμος Προύσας είχε αναλάβει τα έξοδα περιτομών. Το 2011 ιδρύθηκαν εκεί τουρκικά τμήματα Νομικής και Πολυτεχνικής Σχολής, με διπλώματα αναγνωρισμένα στην Τουρκία. Η συνεργασία πανεπιστημίων Σκοπίων-Τουρκίας και η διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας δημιούργησαν ένα νέο πεδίο δράσεων, όπως η «ετήσια γιορτή της τουρκικής γλώσσας». Τα τουρκικά σχολεία χρηματοδοτούνται από το Πολιτιστικό Κέντρο «Yunus Emre».
Η Βουλγαρία διατηρεί μουσουλμανικά σχολεία και ένα Ισλαμικό Ινστιτούτο με δικαιώματα υπηκοότητας και 2.400 υποτροφιών για σπουδές βάσει της συμφωνίας του 1999. Αστυνομικοί σπουδάζουν στην Τουρκία και το τουρκικό Υπουργείο Δικαιοσύνης «υποστήριξε» τον δικαστικό τομέα της χώρας. Το 1994 άνοιξε το Μουσείο Κεμάλ.
Ήδη από την προηγούμενη δεκαετία, τα τουρκοσίριαλ άλωσαν τους δέκτες των Βαλκανίων. Ο υπεύθυνος για τα Βαλκάνια, Ιζέτ Πίντο, δήλωνε: «Ακόμη και τα μωρά έχουν πάρει ονόματα από τις τουρκικές σειρές». Και πρόσθετε: «Τα σίριαλ μας έχουν δημιουργήσει ένα κύμα τουριστών από τα Βαλκάνια». Το 2015 τα τουρκικά σίριαλ κατέλαβαν τη δεύτερη θέση στις διεθνείς εξαγωγές του τομέα, αμέσως μετά τις ΗΠΑ…
Στη διεθνή ομπρέλα του Ερντογάν
Η Αλβανία κατήγγειλε την FETO (την οργάνωση του Φετουλάχ Γκιουλέν, πρώην συμμάχου και νυν αντιπάλου του Ερντογάν) στον ΟΗΕ ως «τρομοκρατική», και ταυτόχρονα εξέφρασε ανησυχίες για την… «απομόνωση των Τουρκοκυπρίων»! Ως μέλος του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας καταφέρθηκε, καθ’ υπόδειξη Ερντογάν, εναντίον της αναγνώρισης της Ιερουσαλήμ ως ισραηλινής πρωτεύουσας σε Σύνοδο του ΟΗΕ. Η Τουρκία επενδύει στη «γενοκτονία» των Τσάμηδων, ενώ τα μέλη του Συλλόγου Αλβανών Σμύρνης αυτοαποκαλούνται «Türkiye Arnavutlari».
Από την άλλη, παρόλο που οι Κοσοβάροι έχουν αναγνωρίσει το Ισραήλ, ο Ερντογάν πιέζει για την είσοδο του Κοσόβου στο ΝΑΤΟ, προσελκύοντάς το με επενδύσεις. Στα Σκόπια ο Νταβούτογλου δήλωσε ότι «η Τουρκία είναι η πρώτη χώρα που αναγνώρισε τη Μακεδονία». Μάλιστα το 2011 ονομάστηκε σε «Μακεδονία» ένα πάρκο στην Άγκυρα. Ο Ερντογάν δήλωνε ότι η εν λόγω χώρα δεν θα αλλάξει το όνομά της, υποβάλλοντας και τη συνεργασία, στις ΗΠΑ, του «μακεδονικού» λόμπι με το τουρκικό. Το κόμμα ΑΚΡ του Ερντογάν άνοιξε παραρτήματα στα Σκόπια και στη Βοσνία το 2017.
Οι κάθε είδους τουρκικές επενδύσεις στις βαλκανικές χώρες εξαρτώνται από την αγορά τουρκικού πολεμικού υλικού από τις «ωφελούμενες» κυβερνήσεις, ή από την αποδοχή τους για παρεμβάσεις της Άγκυρας σε ιστορικά και θρησκευτικά ζητήματα
Η Βουλγαρία, παρ’ όλες τις ενστάσεις της για τον ισλαμισμό, για τους αυτονομιστές Τούρκους, για την ισλαμική εκπαίδευση και το μεταναστευτικό, παρόλο που απέλασε Τούρκο διπλωμάτη, και παρόλο που ενίσχυσε αντιτουρκικές παρατάξεις (ΑΤΑΚΑ, VMRO), υποστηρίζει το αίτημα(;) της Τουρκίας να ενταχθεί στην Ε.Ε. Επιπλέον, της έχει επιτρέψει τον έλεγχο της τουρκικής μειονότητας (τα κόμματα της οποίας αποσπούν σταθερά 10% σε εθνικές εκλογές). Ο Μεγάλος Μουφτής της Βουλγαρίας εξέφρασε την υποστήριξή του προς τους, «υιοθετημένους» από την Άγκυρα, Τατάρους της Κριμαίας.
Ο Ερντογάν έχει συγκροτήσει εδώ και μια δεκαετία, μαζί με τον Σέρβο πρόεδρο Βούτσιτς και τον Σερβοβόσνιο ηγέτη Ντόντικ, την «Τριμερή για τη Σταθερότητα στη Βοσνία». Ο Βούτσιτς δήλωνε με νόημα ότι «δεν βρισκόμαστε στο έτος 1389 [χρονιά της ιστορικής Μάχης του Κοσσυφοπεδίου, στην οποία οι Σέρβοι πολέμησαν τους Οθωμανούς]. Σήμερα θέλουμε τις καλύτερες σχέσεις με την Τουρκία». Αν και οι Ντόντικ και Βούτσιτς είχαν καταγγείλει τον Ερντογάν (ο Σέρβος πρόεδρος μάλιστα είχε ακυρώσει 3 σερβοτουρκικές συμφωνίες) για τις ατάκες «η Βοσνία είναι μια από τις 81 επαρχίες μας» και «το Κόσοβο είναι Τουρκία», σήμερα έχουν αναπτύξει στρατηγικές σχέσεις. Ο Ερντογάν επιθυμεί τη διαμεσολάβηση μεταξύ Κοσόβου-Σερβίας, προσπάθεια που απωθεί ο Κοσοβάρος πρωθυπουργός Κούρτι. Ο Βούτσιτς στέκεται σε μια πολύπλοκη διελκυστίνδα ανταπόδοσης: η αναγνώριση του Κοσόβου από την Ελλάδα ίσως προκαλέσει την αναγνώριση των κατεχομένων της Κύπρου από τη Σερβία…
Πανδημία και φυσικές καταστροφές
«Ψάχνω για το φως στις καρδιές σας»: με αυτούς τους στίχους από το Κοράνι ο Ράμα μίλησε στους Τούρκους επενδυτές στο σεισμόπληκτο Δυρράχιο. Η Τουρκία οικοδόμησε 520 κατοικίες, καταστήματα και υποδομές. Αντίστοιχα, το 2016 η Τουρκία εργαλειοποίησε τη βοήθεια για τις πλημμύρες στα Σκόπια, στέλνοντας είδη πρώτης ανάγκης, ενώ στις φωτιές του 2017 έστειλε πυροσβεστικά αεροπλάνα. Η Ε.Ε. μοίρασε το πενιχρό ποσό των 411 εκατομμυρίων ευρώ για την αντιμετώπιση της πανδημίας σε όλα τα Δυτικά Βαλκάνια, ενώ η Τουρκία επένδυε σε αποστολές ιατροφαρμακευτικού εξοπλισμού και ρωσικών-κινεζικών εμβολίων. Τόνοι ιατρικής βοήθειας παραδόθηκαν στα Δυτικά Βαλκάνια το 2020. Την ίδια χρονιά η τουρκική κυβέρνηση ξεμπλόκαρε τα βουλγαρικά φορτηγά στα σύνορα, και περιέθαλψε σε τουρκικά νοσοκομεία Βούλγαρους καρκινοπαθείς. Αδιευκρίνιστος αριθμός ρωσικών και κινεζικών εμβολίων εισήχθησαν από την Τουρκία στα Βαλκάνια (πλην Κοσόβου).
Υποδομές
Τουρκικές εταιρίες έχουν επενδύσει δισεκατομμύρια ευρώ σε αυτοκινητόδρομους, καθώς και σε δημόσια νοσοκομεία – χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό στο Φιέρ της Αλβανίας, που οικοδομήθηκε εν μέσω πανδημίας μέσα σε μόλις 68 ημέρες (για την κατασκευή του δούλεψαν 1.200 εργαζόμενοι σε 3 βάρδιες, 7 ημέρες την εβδομάδα!). Επενδύουν επίσης σε ιδιωτικά νοσοκομεία μέσω ΣΔΙΤ, στην παραγωγή εμβολίων, και στον έλεγχο των τηλεπικοινωνιών, των αεροδρομίων και των τραπεζικών συστημάτων. Οι επενδύσεις αυτές βέβαια εξαρτώνται από την αγορά τουρκικού πολεμικού υλικού από τις «ωφελούμενες» βαλκανικές χώρες, ή από την αποδοχή τους για παρεμβάσεις της Άγκυρας σε ιστορικά και θρησκευτικά ζητήματα. Η Τουρκία βρίσκεται παντού!
Τέλος Δ Μέρος
edromos.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου