Συνέντευξη του Αρχιεπισκόπου Ιωάννη στην Εφημερίδα "Το Βήμα"! - Intervistë e Kryepiskopit Joan në Gazetën "To Vima" (e plotë)

 

Ο διάδοχος του Αρχιεπισκόπου Αναστάσιου, αναφέρει στο ΒΗΜΑ τη πορεία και το μέλλον της Εκκλησίας της Αλβανίας, ενώ παραθέτει τα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή του Σε έναν κατάμεστο από κόσμο Ναό, αυτόν της Αναστάσεως του Κυρίου στα Τίρανα, πραγματοποιήθηκε εχθές Σάββατο, 29 Μαρτίου, η ενθρόνιση του νέου Αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας κ. Ιωάννη. Ο διάδοχος του Αρχιεπισκόπου Αναστάσιου, καλείται να κρατήσει το πηδάλιο της Εκκλησίας της Αλβανίας στα ήρεμα ύδατα που την οδήγησε ο προκάτοχος του.   «Θα συνεχίσουμε σε αυτό που μας έλεγε πάντα ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος: Εμείς θα κάνουμε μόνο αυτό που είναι καλό για την Εκκλησία, και, όταν έλεγε για την Εκκλησία, εννοούσε αυτό που είναι καλό για όλα τα μέλη της» τονίζει ο κ. Ιωάννης μέσα από την συνέντευξη του στο «Βήμα».   Αναφέρεται στην πορεία και το μέλλον της Εκκλησίας της Αλβανίας με προεξάρχοντες στόχους τη διαφύλαξη της ενότητάς της και την ενίσχυση της θρησκευτικής συνύπαρξης, ενώ για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Οικουμενικού Πατριαρχείου και Πατριαρχείου Μόσχας πιστεύει ότι «αν υπάρχει καλή θέληση, όλα μπορούν να επιτευχθούν. Από τις διαιρέσεις και τις διχόνοιες όλοι είμαστε χαμένοι, κανείς δεν κερδίζει».   Η κοίμηση του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου σας άφησε μια βαριά κληρονομιά. Μπορείτε να περιγράψετε τα συναισθήματά σας ως διάδοχός του και ποιες είναι οι σκέψεις σας για το μέλλον της Εκκλησίας της Αλβανίας;   «Η εκδημία του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αναστασίου άφησε ένα μεγάλο κενό στην Εκκλησία μας. Αισθανόμασταν ασφαλείς, όταν τον είχαμε, επειδή κάθε πρόβλημα που προέκυπτε το έλυνε εκείνος. Αλλά, καταλαβαίνουμε ότι δεν μπορούσαμε να τον έχουμε σωματικά για πάντα. Παρόλο που είμαστε λυπημένοι που χάσαμε έναν πατέρα και έναν εξαιρετικό ποιμένα, έχουμε και μια μεγάλη παρηγοριά, επειδή θα έχουμε μια ισχυρή φωνή κοντά στον Θεό, που θα προσεύχεται για την Εκκλησία που αγάπησε τόσο πολύ. Όσον αφορά το μέλλον, νομίζω ότι θα προσπαθήσουμε να συνεχίσουμε, όσο μπορούμε, το έργο του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, καθώς και το πνεύμα που εκείνος διέδωσε μέσα στην Εκκλησία, επικεντρώνοντας σε ορισμένες κατευθύνσεις: στη διαφύλαξη της διδασκαλίας του Κυρίου, που μεταδόθηκε από τους Αποστόλους μέχρι τις μέρες μας· στην ενότητα της Εκκλησίας· στην ενίσχυση της θρησκευτικής συνύπαρξης· στη φροντίδα για όλους, -ιδιαίτερα για εκείνους που είναι φτωχοί, ασθενείς, ζουν στη μοναξιά και στο περιθώριο- και στην προώθηση του διαλόγου, τόσο του διορθόδοξου, όσο και του διαλόγου με όλους τους άλλους».   Γεννηθήκατε σε ένα μπεκτασικό περιβάλλον. Μέλη της οικογένειάς σας φυλακίστηκαν από το αθεϊστικό καθεστώς. Πότε λάβατε το κάλεσμα του Χριστιανισμού και ποιες δυσκολίες έπρεπε να ξεπεράσετε από τότε;   «Το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσα ήταν πολύ διαφορετικό από ό,τι γίνεται αντιληπτό απ’ έξω. Δεν μπορεί να κατανοηθεί χωρίς τη γνώση όλων των ιστορικών, πολιτιστικών και πολιτικών συνθηκών της χώρας μας. Οι πρόγονοί μου ήταν χριστιανοί, αλλά κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας μετατράπηκαν σε Μπεκτασή. Μια μεγάλη διάδοση του μπεκτασισμού έγινε στην εποχή του Αλή Πασά Τεπελενλή, ο οποίος ήταν και ο ίδιος Μπεκτασή, ιδιαίτερα στο Νότο της Αλβανίας, όπου βρίσκεται και η περιοχή των γονέων μου. Αλλά, η μεταστροφή δεν έγινε αμέσως και δεν είχε θρησκευτικούς λόγους. Οι κύριοι λόγοι ήταν: οι διακρίσεις, το βαρύ φορολογικό σύστημα, καθώς και η επιθυμία για διάφορα οφέλη. Δεν αποκλείονται όμως και άλλοι λόγοι, προσωπικοί ή συλλογικοί. Οι χριστιανοί, ίσως ένιωθαν πιο οικεία αποδεχόμενοι τον μπεκτασισμό, επειδή και δεν έρχονταν σε σύγκρουση με το επίσημο Ισλάμ και ταυτόχρονα μπορούσαν να διατηρήσουν πολλές από τις πρακτικές τους. Αλλά, στην εποχή και στο περιβάλλον που μεγάλωσα εγώ, δεν ασκούσαν κάποια πίστη. Δεν ήταν ότι εγώ ασκούσα μια πίστη και μετά μεταστράφηκα. Η πρώτη μου επαφή με την πίστη συνέβη το 1974, όταν ήμουν στο τέταρτο έτος του Γυμνασίου (Λυκείου). Τυχαία έπεσε στα χέρια μου η Καινή Διαθήκη, κάτι σπάνιο εκείνη την εποχή. Όταν τη διάβασα, κάτι άλλαξε βαθιά στην ψυχή μου. Ο τρόπος που ήταν γραμμένη, τα απλά αλλά πολύ βαθιά λόγια του Κυρίου με έπεισαν για την αλήθεια της. Αυτές είναι ψυχολογικές αλήθειες. Ακόμη και όταν κάποιος σου λέει κάτι, πολλές φορές, ο τρόπος που σου το λέει σε πείθει ότι είναι αληθινό. Έτσι το Ευαγγέλιο ήταν η πρώτη μου πίστη. Τότε αποφάσισα να βαπτιστώ, κάτι που πραγματοποιήθηκε λίγο αργότερα».       Η υποψηφιότητά σας για τον αρχιεπισκοπικό θρόνο αντιμετωπίστηκε με αντιδράσεις, με το σκεπτικό ότι το ελληνικό στοιχείο της χώρας σας θα περιθωριοποιηθεί. Ποια είναι η απάντησή σας σε αυτές τις ανησυχίες;   «Δεν γνωρίζω ότι αντιμετωπίστηκε με αντιδράσεις, είναι η πρώτη φορά που το ακούω αυτό. Γι’ αυτό, αυτή η ερώτηση, μου φαίνεται παράξενη, διότι μέσα στην Εκκλησία δεν υπήρξαν αντιδράσεις, μάλιστα έγινε δεκτή με μεγάλο ενθουσιασμό. Όταν λέω μέσα στην Εκκλησία, συμπεριλαμβάνονται όλα τα μέλη της: Μέλη της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας είναι όλοι οι βαπτισμένοι στην Ορθόδοξη Εκκλησία και είναι κάτοικοι της Αλβανίας, χωρίς διάκριση καταγωγής. Πιστεύω ότι κανείς στην Εκκλησία μας δεν αισθάνεται περιθωριοποιημένος και δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, διότι τίποτα δεν έχει αλλάξει μέσα στην Εκκλησία. Αν έχετε πληροφορίες για ανησυχίες, όποιοι και αν είναι αυτοί, με όλο το σεβασμό που έχουμε για κάθε άνθρωπο ή ομάδα ανθρώπων, νομίζω ότι δεν είναι ζήτημα μέσα στην Εκκλησία. Θα συνεχίσουμε σε αυτό που μας έλεγε πάντα ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος: Εμείς θα κάνουμε μόνο αυτό που είναι καλό για την Εκκλησία, και, όταν έλεγε για την Εκκλησία, εννοούσε αυτό που είναι καλό για όλα τα μέλη της».   Οι σχέσεις μεταξύ του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του Πατριαρχείου της Μόσχας βρίσκονται, σήμερα, σε σημείο ρήξης κάνοντας πολλούς να μιλούν ακόμη και για σχίσμα. Κατά τη γνώμη σας, πώς μπορεί να επιλυθεί αυτή η κατάσταση και ποια στάση σκοπεύετε να κρατήσετε σχετικά με όλα αυτά;   «Πιστεύω ότι, αν υπάρχει καλή θέληση, όλα μπορούν να επιτευχθούν. Από τις διαιρέσεις και τις διχόνοιες όλοι είμαστε χαμένοι, κανείς δεν κερδίζει. Σχετικά με τη στάση μας, έχουμε μια γνωστή απόφαση της Συνόδου και δεν έχουμε τίποτα άλλο να προσθέσουμε. Όμως, η Εκκλησία μας θα είναι πάντοτε έτοιμη να δώσει την υποστήριξη και τη μικρή της συμβολή στην επίλυση αυτού του περίπλοκου ζητήματος, προς δόξαν Θεού και για το καλό ολόκληρης της Ορθόδοξης Εκκλησίας».       Η γειτονιά μας δεν παύει να βιώνει διάφορες μορφές αναταραχών που απειλούν την ειρήνη και την ευημερία των αντίστοιχων κοινωνιών. Ποια είναι η στάση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας απέναντι σε αυτόν τον κίνδυνο και ποιες κοινές πρωτοβουλίες και προσπάθειες, αν υπάρχουν, σχεδιάζετε σε συνεργασία με τις άλλες θρησκευτικές κοινότητες της χώρας σας;   «Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας έχει προσπαθήσει για τη διατήρηση της ειρήνης και της ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ των διαφόρων λαών, ιδιαίτερα με τους γείτονες. Δεν έχουμε αρκεστεί μόνο στα λόγια, αλλά έχουμε κάνει σημαντικές και συνεχείς προσπάθειες για την αποφυγή συγκρούσεων, στο βαθμό που μπορούσαμε. Για τον λόγο αυτό έχει συσταθεί το Διαθρησκειακό Συμβούλιο της Αλβανίας, στο οποίο συμμετέχουν οι επικεφαλής των θρησκευτικών κοινοτήτων στη χώρα μας. Η Εκκλησία μας, υπό την καθοδήγηση του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, ήταν ενεργή σε όλες τις πρωτοβουλίες για διάλογο και κατανόηση με όλους. Θα προσπαθήσει να αναπτύξει περαιτέρω τη συνεργασία με τις θρησκευτικές κοινότητες, τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας. Επίσης, η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας θα συνεχίσει να είναι φιλική, και επιθυμεί να ζει ειρηνικά με όλους, ακολουθώντας τη συμβουλή του Αγίου Παύλου: «εἰ δυνατόν, τὸ ἐξ ὑμῶν μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες». (Ρωμ. 12:18).   «Τα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή μου και μου άλλαξαν πορεία»   Σεβασμιότατε, όταν σε νεαρή ηλικία αποφασίσατε να επιστρέψετε στη χώρα σας από τη Βοστώνη, όπου σπουδάσατε Θεολογία, σας πέρασε ποτέ από το μυαλό ότι μια μέρα θα βρισκόσασταν στο σημερινό αξίωμα;   «Η πρώτη μου επαφή με τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο ήταν το 1992. Ένας από τους καθηγητές μου, ο Μητροπολίτης Βρεσθένης και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Δημήτριος, καθώς ήταν στενός φίλος με τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο, από τα πρώτα νεανικά τους χρόνια, μου μίλησε για τη δραστηριότητά του στην Ελλάδα και την ιεραποστολή του στην Αφρική. Μέσω αυτού συνδέθηκα με τον Αρχιεπίσκοπο, στον οποίο είπα ότι, όταν τελειώσω τις σπουδές μου θα επιστρέψω στην Αλβανία. Εκείνος χάρηκε και μου έδωσε συγχαρητήρια. Εκείνη την εποχή η κατάσταση στην Αλβανία ήταν δύσκολη, αλλά σκέφτηκα ότι στην Αμερική ένας ιερέας περισσότερο ή λιγότερο θα ήταν το ίδιο, ενώ στην Αλβανία υπήρχε μεγάλη ανάγκη για κληρικούς. Επιπλέον, ήταν η χώρα μου, η χώρα όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα και ένιωθα μια υποχρέωση. Αυτοί ήταν οι λόγοι για τους οποίους επέστρεψα. Όσον αφορά τη δεύτερη ερώτηση, είναι δύσκολο να απαντήσω, διότι πλέον πολλές απαντήσεις, ακόμη και αν είναι ειλικρινείς, έχουν γίνει τυποποιημένες και μη πιστευτές. Τις δύο πρώτες δεκαετίες μετά την επιστροφή μου ποτέ δεν μου πέρασε από το μυαλό, διότι δεν ήθελα ένα τέτοιο βάρος. Αλλά ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος επέμενε, λέγοντάς μου συχνά, ότι πρέπει να αναλάβω αυτή την ευθύνη, όμως εγώ δίσταζα για πολλούς λόγους. Μετά από μια μακρά επιμονή από την πλευρά του, πριν από περίπου δύο χρόνια, του είπα ότι, αν είναι το θέλημα του Θεού και αν η Εκκλησία με επιλέξει, δεν θα το αρνηθώ».   Ποια ήταν τα καθοριστικά γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή σας;   «Το πρώτο καθοριστικό γεγονός ήταν η συνάντηση με το Ευαγγέλιο, που άλλαξε όλη την πορεία της ζωής μου και ευχαριστώ συνεχώς στην καρδιά μου τον Θεό για αυτό το ανεκτίμητο δώρο. Αργότερα η συνάντηση και η φιλία μου με έναν μεγάλο πιστό και λόγιο, τον κ. Πέτρο Ζέϊ, ο οποίος έγινε ο ανάδοχός μου. Με αυτόν συνταξιδέψαμε στα δύσκολα χρόνια της κομμουνιστικής καταδίωξης, ως μέλη μιας μικρής υπόγειας εκκλησίας. Προσεύχομαι πάντα για την ανάπαυση της ευγενικής ψυχής του. Σημαντικά γεγονότα στη ζωή μου, ήταν επίσης, η ευκαιρία που μου δόθηκε να φύγω από την Αλβανία και να σπουδάσω στη Βοστώνη και η συνάντηση με τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο, ο οποίος έγινε παράδειγμα για μένα και για τον κλήρο στην Αλβανία, για το πώς πρέπει να είναι ένας ορθόδοξος κληρικός. Ευχαριστώ συνεχώς τον Θεό που γνώρισα και έζησα με αυτούς τους σπάνιους ανθρώπους».

Pasardhësi i Kryepiskopit Anastas, flet për gazetën "To Vima" mbi rrugëtimin dhe të ardhmen e Kishës së Shqipërisë, ndërsa rrëfen ngjarjet që shënuan jetën e tij. Në një Kishë të mbushur plot me njerëz, atë të Ngjalljes së Krishtit në Tiranë, u zhvillua dje të shtunën, më 29 mars, fronizimi i Kryepiskopit të ri të Tiranës, Durrësit dhe gjithë Shqipërisë, z. Joan. Pasardhësi i Kryepiskopit Anastas është thirrur të mbajë timonin e Kishës së Shqipërisë në ujërat e qeta ku e kishte drejtuar paraardhësi i tij.       “Do të vazhdojmë në atë që na thoshte gjithmonë Kryepiskopi Anastas: Ne do të bëjmë vetëm atë që është e mirë për Kishën, dhe, kur fliste për Kishën, ai nënkuptonte atë që është e mirë për të gjithë anëtarët e saj”, thekson imzot Joani në intervistën e tij për “To Vima”.     Ai flet për rrugëtimin dhe të ardhmen e Kishës së Shqipërisë, me qëllime kryesore ruajtjen e unitetit të saj dhe forcimin e bashkëjetesës fetare, ndërsa për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Patriarkanës Ekumenike dhe Patriarkanës së Moskës beson se “nëse ekziston vullnet i mirë, gjithçka mund të arrihet. Nga ndarjet dhe përçarjet të gjithë dalim të humbur, askush nuk fiton.”     Vdekja e të ndjerit Kryepiskop të Shqipërisë Anastas ju la një trashëgimi të rëndë. A mund të përshkruani ndjenjat tuaja si pasardhës i tij dhe cilat janë mendimet tuaja për të ardhmen e Kishës së Shqipërisë?     “Largimi në përjetësi e Kryepiskopit të ndjerë Anastas la një boshllëk të madh në Kishën tonë. Ne ndiheshim të sigurt kur e kishim pranë, sepse çdo problem që shfaqej e zgjidhte ai. Por, e kuptojmë se nuk mund ta kishim trupërisht përjetësisht. Edhe pse jemi të trishtuar që humbëm një atë dhe një bari të jashtëzakonshëm, kemi edhe një ngushëllim të madh, sepse do të kemi një zë të fortë pranë Zotit, i cili do të lutet për Kishën që e deshi aq shumë. Sa i përket të ardhmes, mendoj se do të përpiqemi të vazhdojmë, sa të mundemi, veprën e Kryepiskopit Anastas, si dhe frymën që ai përçoi në Kishë, duke u përqendruar në disa drejtime: në ruajtjen e mësimeve të Zotit, që janë përcjellë nga Apostujt deri në ditët tona; në unitetin e Kishës; në forcimin e bashkëjetesës fetare; në kujdesin për të gjithë – veçanërisht për ata që janë të varfër, të sëmurë, jetojnë në vetmi dhe në margjinat e shoqërisë – dhe në nxitjen e dialogut, si të dialogut ndër-ortodoks, ashtu edhe të dialogut me të gjithë të tjerët.”             Jeni lindur në një mjedis bektashian. Anëtarë të familjes suaj u burgosën nga regjimi ateist. Kur e morët thirrjen e Krishtërimit dhe cilat vështirësi duhej të kapërcenit që nga ajo kohë?     «Mjedisi në të cilin u rrita ishte shumë ndryshe nga sa perceptohet nga jashtë. Nuk mund të kuptohet pa njohur të gjitha rrethanat historike, kulturore dhe politike të vendit tonë. Paraardhësit e mi ishin të krishterë, por gjatë sundimit osman u kthyen në bektashinj. Përhapja e madhe e bektashizmit ndodhi në kohën e Ali Pashë Tepelenës, i cili ishte vetë bektashi, veçanërisht në jug të Shqipërisë, ku ndodhet edhe rajoni i prindërve të mi. Por, konvertimi nuk ndodhi menjëherë dhe nuk pati arsye fetare. Arsyet kryesore ishin: diskriminimet, sistemi i rëndë i taksave, si edhe dëshira për përfitime të ndryshme. Megjithatë, nuk përjashtohen edhe arsye të tjera, personale apo kolektive. Të krishterët ndoshta ndiheshin më rehat duke pranuar bektashizmin, sepse nuk binin në konflikt me Islamin zyrtar dhe njëkohësisht mund të ruanin shumë nga praktikat e tyre. Por, në kohën dhe në mjedisin ku jam rritur unë, nuk ushtrohej ndonjë besim. Nuk është se unë ushtroja një fe dhe më pas u konvertova. Kontakti im i parë me fenë ndodhi në vitin 1974, kur isha në vitin e katërt të gjimnazit. Rastësisht më ra në dorë Dhjata e Re, diçka e rrallë në atë kohë. Kur e lexova, diçka ndryshoi thellë në shpirtin tim. Mënyra se si ishte shkruar, fjalët e thjeshta por shumë të thella të Zotit, më bindën për të vërtetën e saj. Këto janë të vërteta psikologjike. Edhe kur dikush të thotë diçka, shpeshherë mënyra se si ta thotë, të bind që është e vërtetë. Kështu, Ungjilli ishte besimi im i parë. Atëherë vendosa të pagëzohesha, diçka që u realizua pak më vonë.»                   Kandidatura juaj për fronin kryepiskopal u përball me reagime, me mendimin se elementi grek në vendin tuaj do të margjinalizohet. Cila është përgjigjja juaj ndaj këtyre shqetësimeve?     «Nuk e di që është përballur me reagime, është hera e parë që e dëgjoj këtë. Prandaj kjo pyetje më duket e çuditshme, sepse brenda Kishës nuk pati reagime, përkundrazi u prit me entuziazëm të madh. Kur them brenda Kishës, përfshihen të gjithë anëtarët e saj: Anëtarë të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë janë të gjithë të pagëzuarit në Kishën Ortodokse dhe që janë banorë të Shqipërisë, pa dallim prejardhjeje. Besoj se askush në Kishën tonë nuk ndihet i margjinalizuar dhe nuk ka arsye për shqetësim, sepse asgjë nuk ka ndryshuar brenda Kishës. Nëse keni informacion për shqetësime, kushdo qofshin ata, me gjithë respektin që kemi për çdo njeri apo grup njerëzish, mendoj se nuk është çështje që lidhet me Kishën. Do të vazhdojmë në atë që na thoshte gjithmonë Kryepiskopi Anastas: Ne do të bëjmë vetëm atë që është e mirë për Kishën, dhe, kur fliste për Kishën, ai nënkuptonte atë që është e mirë për të gjithë anëtarët e saj.»           Marrëdhëniet ndërmjet Patriarkanës Ekumenike dhe Patriarkanës së Moskës ndodhen sot në një pikë përçarjeje, duke bërë që shumë të flasin madje edhe për një shizmë. Sipas jush, si mund të zgjidhet kjo situatë dhe çfarë qëndrimi keni ndërmend të mbani lidhur me të gjitha këto?      «Besoj se, nëse ekziston vullnet i mirë, gjithçka mund të arrihet. Nga ndarjet dhe përçarjet të gjithë jemi humbës, askush nuk fiton. Lidhur me qëndrimin tonë, ekziston një vendim i njohur i Sinodit dhe nuk kemi asgjë tjetër për të shtuar. Megjithatë, Kisha jonë do të jetë gjithmonë e gatshme të japë mbështetjen dhe kontributin e saj, sado të vogël, për zgjidhjen e këtij problemi të ndërlikuar, për lavdinë e Perëndisë dhe për të mirën e mbarë Kishës Ortodokse.»         Lagjja jonë nuk pushon së përjetuari forma të ndryshme trazirash që rrezikojnë paqen dhe mirëqenien e shoqërive përkatëse. Cili është qëndrimi i Kishës Ortodokse të Shqipërisë ndaj këtij rreziku dhe cilat iniciativa apo përpjekje të përbashkëta, nëse ka, planifikoni në bashkëpunim me komunitetet e tjera fetare të vendit tuaj?       «Kisha Ortodokse e Shqipërisë ka bërë përpjekje për ruajtjen e paqes dhe bashkëjetesës paqësore ndërmjet popujve të ndryshëm, veçanërisht me fqinjët. Nuk jemi mjaftuar vetëm me fjalë, por kemi ndërmarrë përpjekje të rëndësishme dhe të vazhdueshme për të shmangur konfliktet, në masën që kemi mundur. Për këtë qëllim është krijuar Këshilli Ndërfetar i Shqipërisë, në të cilin marrin pjesë drejtuesit e komuniteteve fetare në vendin tonë. Kisha jonë, nën udhëheqjen e Kryepiskopit Anastas, ka qenë aktive në të gjitha nismat për dialog dhe mirëkuptim me të gjithë. Ajo do të përpiqet të zhvillojë më tej bashkëpunimin me komunitetet fetare, si brenda ashtu edhe jashtë vendit. Gjithashtu, Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë do të vazhdojë të jetë miqësore dhe dëshiron të jetojë në paqe me të gjithë, duke ndjekur këshillën e Shën Palit: «nëse është e mundur, sa për ju, jetoni në paqe me të gjithë njerëzit». (Rom. 12:18).        «Ngjarjet që shënuan jetën time dhe më ndryshuan drejtimin»   Fortlumturi, kur në moshë të re vendosët të ktheheni në vendin tuaj nga Bostoni, ku studiuat Teologji, ju shkoi ndonjëherë në mendje se një ditë do të gjendeshit në detyrën që mbani sot?     «Kontakti im i parë me Kryepiskopin Anastas ishte në vitin 1992. Njëri nga profesorët e mi, Mitropoliti i Vreshtenisë dhe më pas Kryepiskop i Amerikës, Dimitrios, i cili ishte mik i ngushtë i Kryepiskopit Anastas që nga vitet e rinisë së tyre, më foli për veprimtarinë e tij në Greqi dhe për misionin e tij në Afrikë. Përmes tij u lidha me Kryepiskopin, të cilit i thashë se, kur të mbaroja studimet, do të kthehesha në Shqipëri. Ai u gëzua dhe më uroi. Në atë kohë, situata në Shqipëri ishte e vështirë, por mendova se në Amerikë një prift më shumë apo më pak nuk bënte diferencë, ndërsa në Shqipëri kishte një nevojë të madhe për klerikë. Për më tepër, ishte vendi im, vendi ku linda dhe u rrita, dhe ndjeja një detyrim. Këto ishin arsyet për të cilat u ktheva. Sa i përket pyetjes së dytë, është e vështirë të përgjigjem, sepse shumë përgjigje, edhe kur janë të sinqerta, sot janë bërë të standardizuara dhe nuk duken të besueshme. Gjatë dy dekadave të para pas kthimit tim, kurrë nuk më shkoi në mendje, sepse nuk doja një barrë të tillë. Por Kryepiskopi Anastas këmbëngulte, duke më thënë shpesh se duhet ta merrja këtë përgjegjësi, megjithëse unë ngurroja për shumë arsye. Pas një këmbënguljeje të gjatë nga ana e tij, rreth dy vite më parë, i thashë se, nëse është vullneti i Zotit dhe nëse Kisha do të më zgjedhë, nuk do ta refuzoj.»           Cilat ishin ngjarjet përcaktuese që shënuan jetën tuaj?   «Ngjarja e parë përcaktuese ishte takimi me Ungjillin, që ndryshoi të gjithë rrjedhën e jetës sime, dhe falënderoj vazhdimisht në zemrën time Zotin për këtë dhuratë të paçmuar. Më vonë, takimi dhe miqësia ime me një besimtar të madh dhe dijetar, z. Petro Zëi, i cili u bë kumbari im. Me të udhëtuam së bashku në vitet e vështira të përndjekjes komuniste, si pjesëtarë të një kishe të vogël në ilegalitet. Lutem gjithmonë për pushimin e shpirtit të tij fisnik. Ngjarje të rëndësishme në jetën time ishin gjithashtu mundësia që m’u dha për të dalë nga Shqipëria dhe për të studiuar në Boston, si dhe takimi me Kryepiskopin Anastas, i cili u bë një shembull për mua dhe për klerin në Shqipëri, për mënyrën se si duhet të jetë një klerik ortodoks. Falënderoj vazhdimisht Zotin që pata fatin t’i njihja dhe të jetoja me këta njerëz të rrallë.»