Παραλείψεις και ενέργειες για τους άταφους ήρωες του Έπους 1940-41

του Γεωργίου Ι. Σούρλα,
πρ. Υπουργού – Αντιπροέδρου της Βουλής

  Η έναρξη των διαδικασιών για την αναζήτηση και τον ενταφιασμό των πεσόντων, κατά το Έπος 1940-41 , στην Β. Ήπειρο δεν μας απαλλάσσει από τις ευθύνες για την μεγάλη αυτή εκκρεμότητα 78 χρόνων.

  Το μαρτύριο  των ηρώων δεν σταμάτησε με την τελευταία τους πνοή, αλλά συνεχίζεται 77 ολόκληρα χρονιά για τους 7.976 πεσόντες και επιβάλλεται να ασχοληθούμε με τα επιγενόμενα του Έπους.

  Αν επισκεφθείς τα πεδία των μαχών της βορείου Ηπείρου, βρίσκεσαι μπροστά σε διάσπαρτα οστά, προσωρινούς τάφους, ομαδικούς όπως αυτός στην Κλεισούρα, που άρχισε η εκταφή μετά την Συμφωνία Ελλάδος – Αλβανίας με 620 μαχητές, στην Πρεμετή με 1400 κα.  Εκ των πραγμάτων δημιουργούνται ερωτηματικά. Τι έγινε πριν και μετά τον πόλεμο, τι κάνουμε εμείς οι Αλβανοί, οι Ιταλοί; Πώς φθάσαμε σε μια κατάσταση πού χαρακτηρίζεται από έλλειψη σεβασμού στους νεκρούς, στερείται ανθρώπινης ευαισθησίας,  θρησκευτικού και πατριωτικού καθήκοντος.

Η ΑΝΑΛΓΗΤΗ  ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ

  Για τον εντοπισμό και προσωρινή ταφή των πεσόντων και την περισυλλογή των οστών ενδιαφέρθηκαν οι Βορειοηπειρώτες αμέσως μετά την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων με κίνδυνο της ζωής τους, γιατί οι αλβανικές αρχές είχαν απαγορεύσει ρητά κάθε ανάλογη ενέργεια. Το σκληρό ολοκληρωτικό καθεστώς όχι μόνο δεν ενδιαφέρθηκε από στοιχειώδη ανθρώπινη ευαισθησία να περισυλλέξει τα οστά, αλλά τιμωρούσε όποιον αποπειράτο να αψηφήσει τις εντολές του.

  Δεν κατανόησαν ότι ο μοναδικός τρόπος για να εξιλεωθούν  για την στάση τους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα έναντι των Ιταλών, ήταν να φροντίσουν τουλάχιστον τους νεκρούς του πολέμου. Δεν ήταν τόσο το γεγονός ότι είχαν υποδεχθεί με πανηγυρισμούς τους Ιταλούς (μικρή και εξαρτημένη χώρα άλλωστε χωρίς προγονικές παρακαταθήκες) – όσο το ότι συγκρότησαν ομάδες εθελοντών, που στάθηκαν στο πλευρό των ιταλικών δυνάμεων στις επιθέσεις του εναντίον του ελληνικού στρατού.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΙΣ

  Ενώ στο σχέδιο προετοιμασίας για την αναχαίτιση των ιταλικών δυνάμεων είχε προβλεφθεί ότι οι νεκροί θα ήταν πολλοί, δεν ελήφθησαν τα απαραίτητα μέτρα πριν τις επιχειρήσεις, αλλά ούτε και αργότερα εφαρμόστηκαν οι στρατιωτικοί κανονισμοί και οι διεθνείς υποχρεώσεις. Δεν είχε ληφθεί, για παράδειγμα, μέριμνα για τον εφοδιασμό των Ελλήνων στρατιωτών με μεταλλικές ταυτότητες, όπως έφεραν όλοι οι Ιταλοί, αλλά μόνο των Ελλήνων αξιωματικών, ένα μέτρο που θα διευκόλυνε την αναγνώριση ακόμη και σήμερα.

  Κατά τη διάρκεια του πολέμου δεν εφαρμόσθηκαν για την ταφή των νεκρών οι προβλέψεις των στρατιωτικών κανονισμών, έτσι ώστε να είναι εφικτή αργότερα η αναγνώριση των χώρων ταφής με τα στοιχεία του κάθε μαχητή κατά την εκταφή.

ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΣΥΛΛΟΓΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ

  Οι Ιταλοί, μετά τη σύμπτυξη του ελληνικού στρατού, τον Μάιο του 1941, όντας κυρίαρχοι στην Αλβανία, αφού συγκρότησαν ειδική μονάδα του Μηχανικού δυνάμεως 500 Ιταλών στρατιωτικών, 20 ιερέων και 1000 Αλβανών, προχώρησαν σε συστηματική έρευνα για τον εντοπισμό των νεκρών τους, που διήρκεσε έως τον Νοέμβριο του 1942. Κατασκεύασαν κατ' αρχήν νεκροταφεία, στα οποία συγκέντρωσαν Ιταλούς και όσους Έλληνες πεσόντες εύρισκαν κατά τη διάρκεια των ερευνών τους.
Στη συνέχεια οι Ιταλοί, από το 1960 έως το 1965, ύστερα από άδεια των αλβανικών αρχών, παρέλαβαν τα οστά των συγκεντρωμένων στα νεκροταφεία πεσόντων τους και τα μετέφεραν στην Ιταλία.

  Ο προσδιορισμός των νεκρών βασίστηκε, κυρίως, στις μεταλλικές ταυτότητες, που έφεραν, όμως, μόνο οι Ιταλοί στρατιώτες και οι Έλληνες αξιωματικοί. Τα οστά των Ελλήνων, που δεν αναγνωρίστηκαν, τοποθετήθηκαν σε ξύλινα κιβώτια, που έφεραν μεταλλική πινακίδα, που έγραφε «Άγνωστος Έλληνας πολεμιστής».

ΆΓΝΟΙΑ Η ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ

  Ένα έγγραφο του ΓΕΣ, αλλά και μαρτυρίες καθημερινές, επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι τη θέση της άγνοιας πήρε στη συνέχεια η αδιαφορία. Σε έγγραφο του 1ου Επιτελικού Γραφείου του ΓΕΣ, το υπ’ αριθ. Φ.485/20/49802/6-6-79 αναφέρεται: «Δεν είναι πρακτικώς δυνατόν σήμερον να ευρίσκονται άταφοι, έστω και λείψανα πεσόντων προς ανακομιδήν τούτων εις την Ελλάδα, λόγω του διαρρεύσαντος έκτοτε μακρού χρόνου».

  Αυτή ήταν η απάντηση σε επιστολή του Πανηπειρωτικού Συνδέσμου Εποποιίας Καλαμά - Καλπακίου - Αώου «Το Όχι 1940-41».

ΜΕΤΑ ΑΠΟ 60 ΧΡΟΝΙΑ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ

  Το ελληνικό Κράτος ασχολήθηκε επισήμως, με την ανεύρεση πρόχειρων τάφων και την αναζήτηση άταφων οστών πεσόντων του ελληνικού στρατού στη Βόρειο Ήπειρο, για πρώτη φορά το 1990. Οι ενέργειες, όμως, δεν απέδωσαν, λόγω της αρνητικής στάσης της αλβανικής πλευράς.

  Το 1997 επιτεύχθηκε μία καταρχήν συμφωνία για την κατασκευή νεκροταφείων στην Κλεισούρα και την Κορυτσά και τη συντήρηση του υπάρχοντος στο Βουλιαράτι.

ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ

  Μετά από αυτές τις εξελίξεις το 2004, ξεκίνησε ένα οδοιπορικό καταγραφής στοιχείων, πληροφοριών, μαρτυριών και προσωπικών διαπιστώσεων στα πεδία των μαχών της Β. Ηπείρου.  Στοιχεία, που αποτυπώθηκαν σε δύο βιβλία, εργαλεία ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και παρεμβάσεων που παρουσιάστηκαν σε 80 και πλέον εκδηλώσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό. Ένας αγώνας 13 χρόνια, με ποικίλες αντιδράσεις και διακυμάνσεις, αλλά σταθερά προσηλωμένος στην επιδίωξη αποκατάστασης αυτής της εκκρεμότητας.

  Ήρθε η ώρα του τιμητικού ενταφιασμού, αλλά και η ώρα του καθήκοντος να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες τους για μια Ελλάδα ελεύθερη και περήφανη.


  Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Kontranews (18.2.2018).