Άγιος Νικόλαος Μοσχοπόλεως!- Shënkolli i Voskopojës!

 

Άγιος Νικόλαος Μοσχοπόλεως   Η Μοσχόπολης ή Βοσκόπολης   Το 1330 είναι βέβαιο πως ήταν κατοικημένη. Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το ποιοι κατοίκισαν πρώτη που φτάνουν μέχρι το 10 αι  με τον Κουίντο Μάξιμο που έχτισε την πόλη Μόσχο.  Η μεγαλύτερη πιθανότητα είναι να άρχισε να οικίζεται από τους Μουζακαίους τον (Πέτρο ενώ ο Γκίνος -Ιωάννης έχτισε το Γκιονομάδη ) το αργότερο το 1380. Για την ονομασία της υπάρχουν πολλές θεωρίες ο Ποκβίλ αναφέρει ακόμη και ότι ο Σράβων αναφέρει πανάρχαιο ναό ο οποίος οικοδομήθηκε στην πόλη αυτή πριν την εποχή των αργοναυτών. Κατά πάσα πιθανότητα το Βοσκόπι και η Βοσκόπολης έχουν σχέση και η πόλη ονομάστηκε Μοσχόπολης εξαιτίας του πλούτου της. Πριν το 1378 (ο Σκενδέρης) την αναφέρει ως Βοσκόπολης Επρόκειτο για μια πολύ καλά οργανωμένη πόλη που από το 1713 είχε κανονισμό του ιερατείου  με 36 άρθρα που υπέγραφαν 63 εφημέριοι αλλά και τα ρουφέτια των συντεχνιών. Το 1750 είχε 12000 χιλιάδες οικίες και περίπου 60 χιλιάδες κατοίκους με 20 μεγαλοπρεπείς ναούς (19+1 Μονή)   Βασική πηγή πληροφοριών ο Κώδικας της Μονής του Προδρόμου του 1765 Ποτέ δεν κατοίκισαν αλβανοί μέχρι το 1750. Κατοικούνταν κυρίως από ελληνορθόδοξους και ελληνόβλαχους.  Η Μοσχόπολη αποτελεί σημαντικό ιστορικό, πολιτιστικό και τουριστικό κέντρο. Διακρίνεται για τα αρχιτεκτονικά μνημεία της, το γραφικό τοπίο και το εξαιρετικό κλίμα. Βρίσκεται σε μια υψηλή πλαγιά, περίπου 1200 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και εκτείνεται ανάμεσα στα βουνά της Οπάρεως και της Οστροβίτσας. Από την ανατολική πλευρά, τα υψώματα κατεβαίνουν ομαλά και σχηματίζουν μια κοιλάδα, η οποία αποτελεί και τη μοναδική φυσική είσοδο προς τη Μοσχόπολη. Το μέρος είναι πλουσιότατο σε δάση, βοσκοτόπους και υδροπηγές.  Ο σημαντικότερος ποταμός που την διαπερνά είναι ο Άζος. Η Μοσχόπολη γνώρισε στην αρχή του 18ο αιώνα εκπληκτική οικονομική και πνευματική άνθηση. Μεγάλη φήμη απέκτησαν η «Νέα Ακαδημία» (1744), η Βιβλιοθήκη και το Τυπογραφείο της, το πρώτο των Βαλκανίων. Το εκπαιδευτικό αυτό ίδρυμα συνέβαλε στη διάδοση της παιδείας και στη διαμόρφωση ζωηρής πνευματικής κίνησης. Την πόλη κοσμούσαν περίπου είκοσι ναοί, οι οποίοι διακρίνονταν για τα επιβλητικά επίχρυσα ξυλόγλυπτα τέμπλα τους, τους ξυλόγλυπτους άμβωνες και τους δεσποτικούς θρόνους, τα περίτεχνα διαμερίσματα των ψαλτών, αλλά και τις πολυσύνθετες τοιχογραφίες τους, στοιχεία που τους προσέδιδαν αδιαμφισβήτητη μεγαλοπρέπεια και παράλληλα αντανακλούσαν τον πλούτο και τη δύναμη της πόλης. Μέχρι το 1670, η Μοσχόπολη υπαγόταν απευθείας στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδος, ενώ ακολούθως εντάχτηκε στη δικαιοδοσία της Μητρόπολης Κορυτσάς. Στις αρχές του 18ου αιώνα, η πόλη είχε δεκατέσσερις συνοικίες, που κάλυπταν έκταση 1800 στρεμμάτων. Το επίκεντρο των συνοικιών αποτελούσαν τα συγκροτήματα των θρησκευτικών ιδρυμάτων. Παρά την άνθησή της, η κοινωνία της Μοσχόπολης δεν μπόρεσε να αντιδράσει στις καταστροφές του 1769 τουρκαλβανούς Κολονιάριδες και του 1916  από τους τουρκαλβανούς με αρχηγό τον αιμοσταγή Αλβανό Σαλί Μπούτκα  και δεν μπόρεσε, ακολούθως, να φτάσει στο επίπεδο ανάπτυξης, που είχε πριν από αυτές. Εκατοντάδες οικογένειες Μοσχοπολιτών αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην Κορυτσά, στα Ιωάννινα, στο Δελβινάκι, στα Αμπελάκια, στο Μοναστήρι, στην Αχρίδα, στη Βουδαπέστη, στη Βιέννη, στην Κλεισούρα και σε άλλα αστικά κέντρα. Ο ναός του Αγίου Νικολάου, λαμπρός και επιβλητικός, δεσπόζει στο κέντρο της Μοσχόπολης. Στο άνω μέρος της εσωτερικής πύλης του ναού διαβάζουμε. Ανιστορήθη ο ναός ούτος τω 172θ / επί του λογιωτάτου Μητροπολίτου Κοριτζάς κ. Νικηφόρου δια χειρός Κωνσταντίνου και Αθανασίου εκ Κοριτζάς. Αρχιτεκτονικά πρόκειται για μία τρίκλιτη βασιλική, με εσωτερικές διαστάσεις 19,7 x 11 μ. Αποτελείται από τον κυρίως ναό, τον νάρθηκα και το προστώο στη νότια πλευρά. Ο νάρθηκας, τραπεζοειδούς σχήματος, έχει στο κεντρικό μέρος μια σειρά κιόνων, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους, όπως και με τους περιμετρικούς τοίχους, με ένα σύστημα τόξων, σχηματίζοντας ορθογώνια διαμερίσματα που στεγάζονται με ημικυλινδρικές καμάρες. Το προστώο, που αναπτύσσεται σε όλη τη νότια πλευρά του κυρίως ναού, είναι ανοικτό με μια τοξοστοιχία πάνω σε χαμηλούς πέτρινους κίονες, οι οποίοι στηρίζονται σε χαμηλό πεζούλι. Ο πύργος του κωδωνοστασίου υψώνεται νοτιοανατολικά πάνω από την είσοδο του προαύλιου χώρου του ναού. Στον χώρο αυτό πριν από το έτος 1916, έτος που καταστράφηκαν από τους αλβανούς και ύστερα από τους γάλλους όλοι οι ναοί, υπήρχαν και άλλα κτίσματα, όπως το παρεκκλήσι του Αγίου Ευθυμίου και κελιά που εξυπηρετούσαν πιθανότατα τις ανάγκες μοναχών. Η τοιχοδομία του ναού είναι επιμελημένη, κατασκευασμένη με λαξευμένες πέτρες που συνδέονται με ασβεστοκονίαμα, σχηματίζοντας πολύ λεπτούς αρμούς. Τα επίπεδα των στρώσεων της τοιχοποιίας τονίζονται στην ανατολική πλευρά, όπου βρίσκεται κόγχη με τυφλά αψιδώματα και απολήξεις με πλίνθινη διακοσμητική ταινία σχήματος ψαροκόκαλου. Σε αντίθεση με την τοιχοδομία του κυρίως ναού, η τοιχοδομία του προστώου έχει πλούσιο διάκοσμο που επιτυγχάνεται χάρη στον συνδυασμό πλίνθων και πωρόλιθων, καθώς και λόγω της χρήσης ποικίλων θεμάτων, γείσων και ταινιών. Σύμφωνα με τις κτητορικές επιγραφές, ο ναός διακοσμήθηκε το έτος 1726 από τον ζωγράφο Δαβίδ Σεληνιτζιώτη, γνωστό από τα έργα του στο Άγιο Όρος, στην Καστοριά, τη Θεσσαλονίκη και αλλού, με βοηθούς τον Κωνσταντίνο και Χρήστο. Το προστώο αγιογραφήθηκε το έτος 1750 από τους αδελφούς Κωνσταντίνο και Αθανάσιο, που λόγω του επαγγέλματός τους, ο καθένας έλαβε την επωνυμία Ζωγράφος. Για περισσότερα από σαράντα χρόνια, οι αδελφοί Ζωγράφοι απέκτησαν μεγάλη φήμη, που αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι κατόρθωσαν να αναλάβουν αρκετές παραγγελίες για την εικονογράφηση κάποιων από των πιο σημαντικών μνημείων της εποχής τους. Στα αριστερά της εσωτερικής πύλης εικονίζεται ο άρχοντας Μοσχοπολίτης Ευθύμιος Γκίτας ο οποίος είχε πρωτοστατήσει στην ανέγερση του ναού, να προσφέρει τον ναό στον ένθρονο Άγιο Νικόλαο, με την επιγραφή ανάμεσά τους «Ἠγάπησα, Κύριε, τὴν εὐπρέπειαν τοῦ Οἴκου Σου καὶ μὴ συναπολέσῃς μετὰ τῶν ἁμαρτιῶν τὴν ψυχή μου». Η πρώτη φάση της εικονογράφησης του ναού πραγματοποιήθηκε, όταν αρχιεπίσκοπος Αχρίδας και Μητροπολίτης Κορυτσάς ήταν ο Ιωάσαφ, διαπρεπής και επιφανής ιεράρχης με καταγωγή από Μοσχόπολη και η δεύτερη ολοκληρώθηκε επί Μητροπολίτου Κορυτσάς Νικηφόρου. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Αγίου Νικολάου της Μοσχόπολης σώζεται μέχρι σήμερα στον ομώνυμο ναό του χωριού Βλάστη, στον Νομό Κοζάνης. Θρυλείται πως μεταφέρθηκε στην περιοχή, ύστερα από την καταστροφή της πόλης, το έτος 1769 από τον ιερέα Γεώργιο Σίνα. Ετοίμασε ©Πελασγός Κορυτσάς

Shënkolli i Voskopojës   Moskopoli ose Voskopoli (Voskopoja)   Në vitin 1330 është e sigurt që ishte një vend i banuar. Ka mjaft teori në lidhje me cilët ishin banorët e saj të parë që arrijnë deri në shek e 10-të me Quinto Massimo i cili ndërtoi qytetin Mosko. Mundësia më e madhe është të ketë filluar banimi i zonë nga Muzakat (Petroja pasi Gjino-ja ndërtoi Gjinomadhin)  jo më vonë se viti 1380. Për emërtimin e qytetit ka disa teori me Pokvilin i cili përmend se Straboni ka raportuar në lidhje me një tempull tepër të lashtë i cili u ndërtua në këtë qytet para kohës së argonautëve. Mundësia më e madhe Voskopi dhe Voskopoja kanë lidhje dhe qyteti më vonë u quajt Moskopoli për shkak të pasurisë që ai qytet përqëndroi. Para vitit 1378 (K Skenderi) e përmend si Voskopoli (Voskopojë e shqipëruar). Bëhet fjalë për një qytet të organizuar shumë mirë i cili nga viti 1713 kishte një rregullore të klerikëve të saj me 36 nene të cilën e nënshkruanin 63 famulltarë por dhe rufetet e artizanateve. Në vitin 1750 kishte 12000 banesa dhe përreth 60000 banorë me 20 tempuj madhështorë  19 dhe 1 Manastir. Burimi kryesor i informacioneve është Kodiku i Manastirit të Shën Prodhromit i vitit 1765. Kurrë nuk banuan shqiptarë deri në vitin 1750. Banoheshin kryesisht nga greko-orthodhoksë dhe grekovllahë orthodhoksë. Voskopoja përbën një qendër të rëndësishme historike, kulturore dhe turistike. Dallohet për monumentet e saj arkitektonikë, peisazhin piktoresk dhe klimën e shkëlqyer. Gjendet në një pllajë të lartë përafërsisht 1200 m mbi nivelin e detit dhe shtrihet ndërmjet maleve të Oparit dhe Ostrovicës. Nga ana lindore e saj, majat zbresin butëisht dhe krijojnë një fushë, e cilapërbën dhe të vetmen hyrje natyrale drejt Moskopolit-Voskopojës. Vendi është tepër o pasur me pyje, kullota dhe burime uji. Lumi më i rëndësishëm që e përshkruan është Azos. Voskopoja njohu gjatë fillimit të shek të 18të një lulëzim të mahnitshëm ekonomik dhe shpirtor. Famë të madhe mori “Akademia e Re” 1744, biblioteka  dhe shtypshkronja e saj, e para në Ballkan. Ky institucion arsimor ndihmoi në përhapjen e e arsimit dhe krijimit të një lëvizje të theksuar shpirtërore. Qytetin e zbukuronin përafësisht 20 tempuj të cilët dalloheshin për ikonastaset dhe fronin e dhespotit të tyre të gëdhendura në dru me ngjyrë ari, ndarjet artistike për psaltët por dhe për ikonat e tyre murale me kompozime të shumta, elementë që iu falnin një madhështi të padiskutueshme dhe në të njejtën kohë reflektonin pasurinë dhe fuqinë e qytetit. Deri në viti 1670, Voskopoja ishte nën vartësinë kishtare të drejtpërdrejtë të Ohirt, ndërsa në vijim u vendos nën Mitropolinë e Korçës. Në fillim e shek . të 18-të  qyteti kishte 14 lagje, që mbulonin një sipërfaqe prej 1800 hektarësh. Qëndrën e çdo lagjeje e përbënin komplekset e institucioneve fetare. Pavarësisht lulëzimit të saj, shoqëria e Voskopojës nuk mundi të reagonte ndaj shkatërrimeve të vazhdueshme në vitin 1769  nga turkoshqiptarët kolonjarë dhe më vonë në vitin 1916 nga turkoshqiptarët me udhëheqës kriminelin gjakëdashës Sali Bukta dhe si rrjedhim nuk mundi në vijim që të rikthehej në gjendjen e saj të mëparshme, të para shkatërrimit. Me qindra familje Voskopojarësh u detyruan që të emigrojnë në Korçë, Janinë, Delvinak, në Ampelakia, Manastir, Ohër, Budapest, Vjenë, Klisura dhe qëndra të tjera të kohës. Kisha e Shën Nikollës (Shënkolit) madhështore dhe mbizotëruese ndodhet në qëndër të Voskopojës. Në pjesën e sipërme të hyrjes së brendshme të kishës lexojmë. U ndërtua kjo kishë në vitin 172θ / në kohën e Mitropolitit të Korçës z Nikiforo nga ora e Konstandin dhe Athanasit nga Korça. Nga pikëpamja Arkitekturore bëhet fjalë për një bazilikë me tre klite, me dimensione të brendshme  19,7 x 11 m. Përbëhet kryesisht nga naosi kryesor, narteksi dhe parahajati i anës jugore. Narteksi, me formë trapezi, ka në pjesën kryesore një sërë kollonash, të cilat lidhen ndërmjet tyre, ashtu si dhe me murret perimetrike, me një sistem harqesh, duke krijuar ndarje drejtkëndore që stehohen me kamara gjysmëcilindrike. Parahajati, që zhvillohet përgjatë gjithë pjesës jugore të naosit kryesor, është i hapur me elementë harqesh të njëpasnjëshme mbi kollona të ulta prej guri, të cilat mbështeten në një sofat të ulët. Kulla e kambanarisë lartësohet në juglindje mbi hyrjen e oborrit të tempullit. Në këtë ambient para vitit 1916, vit kur u shkatërruan nga shqiptarët dhe më pas u plaçkitën nga francezët të gjitha kishat, ekzistonin ndërtime të tjera si Pareklisi i Shën Efthimit dhe dhoma të cilat ekizton mundësia që të përdoreshin nga murgjit.   Ndërtimi i murrit është kryer me kujdes, është realizuar me gurrë të skalitur të cilat lidhen me llaç gëlqereje, duke krijuar lidhje të holla. Nivelet e shtresave të murreve theksohen nga ana lindore, ku gjendet maja e kamarës me harqe të verbër dhe anën fundore të tyre në formë shiriti prej balte në formën e skeletit të peshkut. Në kundërshtim me mënyrën e ndërtimit të pjesës kryesore, përbërja e murrit të parahajatit ka një dekorim të pasur i cilia arrihet falë ndërthurrrjes së plintave prej balti dhe gurëve prej shtufi, por dhe për shkak të përdorimit të skenave larmishme, kornizave dhe shiritave.   Sipas mbishkrimeve ky tempull u dekorua në vitin 1726 nga piktori David Senlenitzioti, i njohur nga veprat e tij në Malin e Shenjtë, në Kostur, në Thessaloniki dhe gjetkë me ndihmës Kosntandinin dhe Kriston. Parahajati u pikturua në vitin 1750 nga vëllezërit Konstantin dhe Athanas, të cilit për shkak të profesionit të tyre morën epitetin Zografos (piktorë). Për më tepër se 40 vjetë vëllezërit Zografi fituan një famë të madhe e cila vërtetohet dhe nga fakti se ja dolën mbanë që të marrin mjaft porosi për pikturimin e disa prej monumenteve më të rëndësishme të kohës së tyre. Në të majtë të hyrjes së brendshme shfaqet arkondi, fisniku Moskopolit Efthim Gkita, i cili udhëheq  ndërtimin e kishës, duke ofruar tempullin tek Shën Nikolla i ulur në fron, me mbishkrimin ndërmjet tyre “ E desha o Zot, bukurinë e Shtëpisë Sate dhe mos e humb nga mëkatet shpirtin tim”. Faza e parë e pikturimit të afreskeve të kishës u realizua, kur Kryepiskop i Ohrt dhe Mitropolit i Korçës ishte Joasafi, një hierark i njohur dhe i rëndësishëm me origjinë nga Voskopoja dhe faza e dytë u plotësua kur Mitropolit i Korçës ishte Nikofori. Ikonastasi prej druri i Shën Nikollës së Moskopolit ndodhet i plotë deri më sot në Kishën me të njejtin emër të fshatit Vlasti, në Prefekturën e Kozanit. Rrëfehet sipas traditës, se u transferua nga zona, pas shkatërrimit të qytetit në vitin 1769 nga prifti Gjeorgjio Sina.   Përgatiti, përktheu: ©Pelasgos Koritsas