Περί της ονομασίας της Κοριτσάς! - Mbi emrërtimin e qytetit të Korçës!!

 

Γ΄. Γραφὴ τῆς λέξεως «Κοριτσάς»   Ως οἱ κατατάσσοντες αὐτὴν εἰς τὴν Μακεδονίαν, οὕτω καὶ οἱ γρά· φοντες αὐτὴν δι' υ σφόδρα ἁμαρτάνουσι. Διότι ἡ ἐπιτόπιος ὀνομασία τῆς πόλεως ταύτης εἶνε Κόρτσα καὶ ἐναλλαγῇ τοῦ Κ εἰς Γκ ἐγένετο παραφθαρὲν τουρκιστί Γκιόρτζα καὶ δι' εὐφωνικού γράμματος (χαρεκέ) προφερομένη Γκιόριτζε, καθ᾿ ὅσον τὰ ὀνόματα ταῦτα ταυτίζον ται διά τινος προφορικῆς ἀλλοιώσεως· ἄλλως τε οὐδεὶς των κατοίκων τῶντε Χριστιανῶν καὶ τῶν Μωαμεθανών μεταχειρίζεται ἐν τῇ ἐγχων ρίῳ λαλιᾳ οὔτε τὴν λέξιν Κοριτσὰν οὔτε Κοριτζὰν οὔτε τὴν βαρίαρόφωνον Γκιόρτζαν οὔτε Κόρτζαν εἰμὴ μόνον τὴν μετά το δισύλλαβον λέξιν «Πάύρτααν», δι᾿ ἧς πὰς τις ἐννοεῖ ἐκεῖ τὸν ἄλλον, (Γαλλιστὶ δὲ καὶ Γερμανιστί γραπτέον Κoritza). Δύο δὲ λόγοι οὐσιωδέστατοι καὶ ἀντιθέτως κείμενοι ὑπάρχουσι πρὸς ἀπόδειξιν ὅτι δέον να γραφῇ ἡ λέξις μόνον «Κοριτσά», (οὐδέποτε δὲ Κορυτσὰ ἢ Κορυτσά ἢ Κοριτζὰ ἢ Κοριτζὰ ἢ Κορυτζά ἢ Κόρτζα ἢ Γκιόρτζα.) ῾ΕΙ δι' ἐπενθέματος τοῦ ι. Η γνωστοτάτη ἐπιτόπιος καὶ ἐν παγκοίνῳ χρήσει ὀνομασία, ὡς εἴρηται, εἶνε «Κόρτσα» ἀγνώστου παρα- γωγῆς· αὕτη δ' ἐξελληνισθεῖσα ἔλαβεν εὐφωνίας χάριν ἓν ἐπένθεμαι καὶ ἐγένετο τῇ προσθήκῃ αὐτοῦ ὀξυτόνως « Πάοριτσά», καθ' ὅσον τὸ ἢ μόνον εἶνε τὸ πρώτιστον καὶ ἁπλούστατον εὐφωνικὸν γράμμα, ὡς συνέβη εἰς τὰς λέξεις καπΙνὸς ἐκ τοῦ καπνός, πυκινὸς ἐκ τοῦ πυκνὸς κτλ. Τουναντίον δὲ τὸ φωνῆεν ο μαρτυρεῖ συνήθως πολλὰς ἀλλοιών σεις καὶ συμφώνων ἐκπτώσεις καὶ ἀλλοίαν προφορὰν ἀντίστοιχον τῷ γαλλικέῷ στοιχείῳ τι, ὅπερ διασώζεται ἤδη ἐν τῇ ἐπιτοπίῳ λαλιῷ· διὸ ἔπρεπε νὰ ἐλέγετο τότε πρότερον Κοριτσὰ καὶ ἔπειτα Κορυτσά, ὡς παρὰ τοῖς ἀρχαίοις "Ελλησι τὸ ὁ ἐπροφέρετο ὡς τὸ γαλλικόν τι. ᾿Αλλὰ πᾶς τοιοῦτος λόγος γελοιωδέστατος, καθ' ὅσον καὶ ἡ κτίσις τῆς πόλεως ταύτης χρονολογείται μόνον ἀπὸ 406 ἐτῶν, καὶ οἱ κάτοικοι παντελῶς τότε ἡγνόουν οὐ μόνον τοιαύτας παραγωγάς, ἀλλὰ καὶ αὐτὴν τὴν ἑλληνικὴν γλῶσσαν. Η δι' ἀφαιρέσεως τοῦ τ. Πιθανὸν τουναντίον νὰ ἐσχηματίσθη ἐκ τῆς ἀλβανικῆς λέξεως Γκορίτσα  (ἀγρία ἀχρὰς ἀγριοαχλαδιά, ἥτις ἀλλαχοῦ καλείται Γόρτσα), ἐναλλαγῇ δὲ τοῦ Ε'κ εἰς Γκ ἐγένετο ἐλληνοπρεπῶς ἡ λέξις Κοριτσά, ὅπως γράφεται, ἔπειτα δὲ ἀφαιρέσει τοῦ ι ἐγένετο Κόρτσα  ὡς ἐν τῇ συνήθει ἐγχωρίω γλώσσῃ προφέρεται. Φαίνεται δὲ ὅτι ὁ τόπος οὗτος ἦτο ἄλλοτε πλή ρης ἀγρίων ἀχράδων (άγριαχλαδότοπος), ὧν καὶ σήμερον βρίθουσι πλεῖστα χωρία τοῦ λεκανοπεδίου τούτου, διότι ὑπῆρχον πολλαὶ γκό- ριτσαι (άγριοαχλαδιαῖς) πρίν κατοικηθῇ ὁ τόπος οὗτος διὰ τὸ πολὺ δενδρῶδες καὶ δασώδες τοῦ τόπου, καθ' ὅσον καὶ σήμερον πολλαὶ θέ σεις ἐν Κοριτσᾷ μαρτυροῦσαι τοῦτο καλοῦνται «Πολύδενδρον» (Σέλγετ ἔ σούμα), « Συδενδρία Στεφάνου» (Σέλγετε ε Στεφανίτσητ), « Συδενδρία Γοργούζη», «Κτῆμα τοῦ δάσους» (Ορμάν Τσιφλίκι), Συδενδρία Τσάτση ( Σέλγετ ε Τσάτσητ). "Αλλως τε πολλαὶ ὑπάρχουσι τόπων καὶ πόλεων ὀνομασίαι δηλωτικαὶ δένδρων ἢ χόρτων, ἀναθέων καὶ καρπῶν, ὡς Μαραθὼν ἐκ τοῦ μαράθου, Μυκῆναι ἐκ τῶν μυκήτων, Κερασοῦς ἐκ τῆς κεράσου, Οἰνοῦς ἐκ τοῦ οἴνου, Ελαιοῦς ἐκ τῆς ἐλαίας, Μυρικοῦς ἐκ τῆς μυρίκης, Σελινοῦς ἐκ τοῦ σελίνου, Μύρ τος νῆσος ἐκ τῆς μύρτου, Ρόδος ἐκ τοῦ ῥόδου, Ελάτεια ἐκ τῆς ἐλά· του, Μηκώνη ἐκ τοῦ μήκωνος καὶ Σικυὼν ἐκ τοῦ σίκυος· ἀλλὰ καὶ νεώτεραι πόλεις Πλάτανος ἐκ τῆς πλατάνου, Κρανέα ἐκ τῶν κράνων, Καστανέα ἐκ τῶν καστάνων, Κυπαρισσία ἐκ τῆς κυπαρίσσου, Βυθκούκιον ἔκ τινος εἴδους πτελέας (Βύδἰκούκε) κτλ. Εν τούτοις ὅμως κατὰ τὴν δευτέραν ταύτην παραγωγὴν ἡ λέξις Γκορίτσα ὑπέστη ἐνα ταῦθα τὴν ἐναλλαγὴν καὶ ἐγένετο Κοριτσὰ καὶ ἐπιτοπίως Κόρτσα, δὲν ἔμεινε δὲ Γκορίτσα, ὡς εἰς ἄλλα μέρη συνέβη το τοιοῦτον. Πλὴν τῶν δύο τούτων κυριωτάτων καὶ ἐλλόγων παραγωγών παρατάσσονται ὑπὸ τῶν ἐνδιαφερομένων καὶ ἄλλαι ἐπτὰ ἀλλόκοτοι καὶ ἄλογοι, ἀστήρικτοι καὶ ἀβάσιμοι παραγωγαί, ὢν ἡ ἀμέσως πρώτη καὶ ἑπομένη εἶνε λογικωτέρα πως καὶ πιθανωτέρα τῶν ἐξ ἄλλων. 1) Κοριτσὰ ὠνομάσθη δῆθεν ἐκ τῆς λέξεως Γκούρ, ἥτις ἀλβανιστί σημαίνει λίθον καὶ Γκουρίτς ἢ Γκουρίτσετο λιθάρια καὶ Γκουρίτοκατ -- λιθαράκια. Εντεύθεν δὲ προϊόντος του χρόνου ἀποβολή του άρκτικοῦ γ· καὶ συστολῇ τῆς διφθόγγου ἐγένετο Κοριτσὰ καὶ ἐπιτοπίως Κόρτσα, διότι ὁ τόπος πιθανὸν τότε νὰ ἦτο πλήρης λιθαρίων. ᾿Αλλ' ή παραγωγή αὕτη δὲν δύναται νὰ στερηθῇ καὶ ὑποστάσεώς τινος, καθ' ὅσον ἐκεῖ πλησίον καὶ ὀλίγον Βὰ κεῖται ἡ Γκόρα, ἥτις προήλθε πράγματι ἐκ τῆς ἀλβανικῆς λέξεως Γκούρα, (Γκούρ καὶ Γκούρας λίθος) διὰ τὸ πολὺ τοῦ μέρους λιθώδες, ὡς διακρίνονται συνήθως τὰ τοιαύτα ἐδάφη τῆς Ἠπείρου καὶ ᾿Αλβανίας (ἢ Σκυπερίας), ἔπειτα δ' ἐξεσλαυίσθη ὡς Γκόρα σημαίνουσα ὀρεινόν μέρος. 2) Κοριτσὰ ὠνομάσθη δῆθεν κατά τινα μυθώδη παράδοσιν ἀπὸ ἕν «κορίτσι» ἑνὸς ἐκεῖ ἄρχοντος ἀνατολικοῦ δόγματος, ὅπερ μὴ στέργον νὰ συζήσῃ μετά τινος νέου ἐν μεγάλῃ οἰκογενείᾳ ἐπ᾽ ἴσης ἀνήκοντος ἀλλὰ ἰσχυροτέρου καὶ δυτικοῦ δόγματος, ἐφόνευσεν αὐτὸν κατὰ τὴν πρώτην τοῦ γάμου ἑσπέραν· οὕτω δὲ ἀπεδόθη τὸ ὄνομα Κοριτσὰ ἐκ τῆς ἡγεμονίδος ταύτης κόρης, διὰ τῆς συνδρομῆς καὶ προθυμίας τῆς ὁποίας ὡς κυριάρχου καὶ ἰδιοκτήτου ιδρύθη πόλισμα. ᾿Αλλὰ καὶ κατὰ τὴν ἀβάσιμον ταύτην παραγωγὴν δέον νὰ γραφῇ διὰ ι, διότι διὰ ε (κορίτσι) γράφεται καὶ ἡ λέξις αὕτη, 3) Ἐπειδὴ ὁ ἐκ τῆς Κοριτσαίας περιοχῆς καταγόμενος μέγας σταυλάρχης καὶ πορθητὴς τῆς Ψαμαθίας) Κοτζά Ιμπραχώρης (= Μιραχώρ Ἐβέλ) ἐπανελθὼν ἀδείᾳ τοῦ διαδόχου τοῦ Πορθητοῦ, τοῦ καλουμένου Σουλτάνου Βαγιαζήτ τοῦ Β΄, ἔκτισε τότε τὴν πόλιν Κοριτσὰν τῷ 1490 ἐπὶ τῆς κατὰ τινα πιθανότητα ὑπαρχούσης ἐκεῖ ὅλως μικρᾶς καὶ ἀσήμου μεσαιωνικῆς κώμης καὶ κατὰ τὸν ἐνδέκατον αἰῶνα ἰδρυθείσης, «Εὐπισκοπῆς» δὲ τότε καλουμένης καὶ κατάφυ· τον Μονὴν τῆς ᾿Αγίας Παρασκευής ἐχούσης καὶ εἰς τέμενος ταύ- της ἔπειτα μεταποιηθείσης, ἐσχηματίσθη δῆθεν ἐκ τοῦ Κοτζᾶ τούτου Κόρτζα καὶ ἐντεῦθεν ἔπειτα Κόρτσα καὶ Κοριτσά. ᾿Αλλὰ καὶ κατὰ τὴν βεβιασμένην ταύτην παραγωγὴν πάλιν δέον νὰ γραφῇ διὰ ι, ἂν καὶ αὕτη οὐδεμίαν ἔχει ὑπόστασιν, καθ' ὅσον ἔπρεπε τότε νὰ ὀνομα- σθῇ διὰ τοῦ κυρίου ὀνόματος ἢ ἐπιθέτου τοῦ οἰκιστοῦ καὶ ὄχι νὰ παραφθαρῇ καὶ αὐτὸς ὁ τίτλος. 4) Ἐκ τῆς ἀρχαίας Εορδίας ἐξ ἧς δῆθεν κατὰ φθογγολο γικὴν ἀλλοίωσιν  κατήντησεν ἡ τουρκική λέξις Πόρδζια, Γκιόρτζα, ἔπειτα δ' ἐγένετο Κόρτζα, Κόρτσα καὶ Κοριτσά, ἐναντίον δῆλα δὴ τοῦ φυσικοῦ καὶ κανονικοῦ, ὁπότε πάλιν ἔπρεπε διὰ ε νὰ γραφῇ. ᾿Αλλ' ἡ Κοριτσὰ ὑπήγετο εἰς τὴν χώραν τῶν Δασσαρητῶν καὶ οὐχὶ εἰς τὴν τῶν Ἑορδῶν (Δεβολιτῶν σήμερον), διότι ούτοι κείνται εἰς τὸ ᾿ αὐ- τῆς καὶ πέραν τοῦ Εορδαϊκοῦ ποταμοῦ, ὅτοι σήμερον ἀπὸ τοῦ ᾿Ελβασανίου μέχρι Πογραδετσίου, συμπεριλαμβανομένης καὶ τῆς Σπαθίας. Οὐ μὴν ἀλλ᾽ οὔτε τὴν λέξιν ᾿ΙΒορδίαν ἐγνώριζον τότε ὁ σταυ- λάρχης τοῦ Βαγιαζήτου καὶ οἱ περὶ αὐτόν, οὔτε ἐσχηματίσθη τὸ πρῶτον ἡ τουρκική, διότι ὡς ἐρρήθη ἀνωτέρω οὐδ᾽ αὐτοὶ οἱ Μωαμεθανοί 'Αλβανοί μεταχειρίζονται ἔτι καὶ νῦν ἐν τῇ ὁμιλίᾳ καὶ διαλέξει τὴν λέξιν «Π΄κούρτζα», ἥτις εἶνε ἄγνωστος εἰς πάντας τοὺς ἀδαεῖς τῆς Τουρκικῆς, καὶ δι' ἧς ὠνομάσθη ὁ τόπος ὑπὸ τῆς Τουρκικῆς κυβερνήσεως τουλάχιστον ἕνα αἰῶνα βραδύτερον μετὰ τὴν οἰκισμὸν αὐτοῦ  ἄλλως τε καὶ οὕτω παρεφθαρμένως ὠνομάσθησαν ὑπὸ τῆς κυριάρχου δυναστείας καὶ πολλαὶ ἄλλαι πόλεις καὶ τοποθετίαι. 5) Ἐκ τῆς πόλεως «Καουρέστου», ἥτις ἀναφέρεται ἔν τινι χρυσοβούλλῳ Βασιλείου τοῦ Βουλγαροκτόνου, διατάσσοντος «κληρικούς τεσσαράκοντα καὶ παροίκους τριάκοντα ὑπηρετεῖν εἰς τὰ πέντε πολίσματα τῆς Καστορίας, ἤτοι εἰς αὐτὴν τὴν Καστορίαν, εἰς τὴν Κούρεστου, τὴν Κολώνην, τὴν Δεάβολιν, τὴν Βοῶσαν καὶ τὸν Μώρον. Ἐπειδὴ δὲ μεταξὺ τῆς Καστορίας, Δεβόλης , Κολώνης (Κολωνείας) καὶ Μώρου (Εμπορίας) κεῖται ἡ Κοριτσά, συμπεραίνεται ἐντεῦθεν ὅτι διὰ τοῦ ὀνόματος «Κούρεστος» τὴν Κοριτσὰν ἐννοεῖ τὸ χρυσόβουλλον, κληθεῖσαν οὕτω ὕστερον κατὰ παραφθοράν. ᾿Αλλά νὰ παραφθαρῇ ἡ λέξις Κούρεστος εἰς Κόρτσαν καὶ Κοριτσὰν εἶνε ὅλως ἀπίθανον· ἄλλωστε καὶ τῆς Κουρέστου ἡ ἀκριβής θέσις δὲν εἶνε τέλεον γνωστή, ἂν ἔκειτο περὶ τὴν σήμερον Κοριτσὰν ἢ κατὰ τὴν κώ- μην Ποϊανὴν εἰς τρίωρον ἀπ' αὐτῆς ΒΔ ἀπόστασιν. (6) ἐκ τῆς λεξεως « κόρυς-κόρυθος» , ὡς αὐτοβούλως ἠθέλησε τις νὰ εἴπῃ, ἀλλὰ τοιαύτην θέσιν σχήματος περικεφαλαίας ἡ πόλις οὔτε εἶχε ποτε, οὔτε σήμερον ἔχει, οὔτε γνωστὴ ἡ λέξις ἦτο εἰς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου πρακτικῶν. Οὕτω λ. χ. ἔν τινι περὶ γάμων διατάγματι τοῦ πατριάρχου Σαμουήλ (1762) εἶνε ὑπογεγραμμένος μεταξύ 48 ἀρχιερέων καὶ ὁ Κοριτσᾶς Γεννάδιος (40)· ἀλλὰ καὶ ὁ Δή- μιτσας, ὡς ἐρρήθη ἀνωτέρω, ἔγραφεν ἐπὶ εἰκοσαετίαν περίπου τὴν λέ- ξιν ταύτην διὰ ι καὶ ὄχι δι' υ. Ἐν ᾧ λοιπὸν ἡ Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησία ἔγραφε πάντοτε τὴν λέξιν διὰ τ, ἀλλὰ καὶ κακῶς διὰ ῾᾽ ἤτοι Κοριτζάν, τουναντίον ὁ ἐκ Βεροίας Μητροπολίτης Κοριτσᾶς Κύριλλος (1835-1845) ἐξαίρεσιν ποιησάμενος ἔγραψεν αὐτοβούλως καὶ ἄνευ λόγου τὴν λέξιν δι' υ, καὶ οὕτω πρῶτος αὐτὸς ἐγνώρισε τὸ πρῶτον τὴν γραφὴν ταύτην, ὡς ἐμφαίνεται ἐν τῷ μητροπολιτικῷ κώδικι Κο- ριτσᾶς, ὅστις κῶδιξ μέγα κῦρος κέκτηται ἐν τῷ ζητήματι τούτῳ τῆς γραφῆς καὶ τῆς ἱστορίας τῆς Μητροπόλεως ταύτης ἐν ἐλλείψει ἄλλων μαρτυριῶν. Τοῦτον δὲ τὸν νεωτερίσαντα Μητροπολίτην ἐπὶ ἀμαθίᾳ ἤδη ἐλεγχόμενον ἐμιμήθησαν καί τινες κάτοικοι «γραμματιζούμενοι » ἐπιδείξεως μόνον χάριν, διότι δῆθεν ἡ δι' υ γραφὴ εἶνε σοφωτέρα τῆς διὰ ι, ἐνῷ οἱ πλεῖστοι τῶν κατοίκων μέχρι σήμερον ἔτι ἐξακολουθοῦσι γράφοντες διὰ ι, ὡς μὴ ἐπιθυμοῦντες οὔτε τὴν φθορὰν τῆς ὀνομασίας τῆς πατρίδος αὐτῶν, οὔτε τὴν φθορὰν τοῦ χαρακτῆρος καὶ τῶν ἠθῶν αὐτῆς. Ἀλλ᾿ ἡ φθορὰ αὕτη τῆς γραφῆς τῆς λέξεως ταύτης οὐδὲν τὸ παράδοξον ἔχει, ἀφ᾿ οἱ ἄλλοι μὲν καὶ τὴν γραφὴν πολλῶν ἄλλων ἔτι λέξεων παρέφθειραν, ὡς τὸν τίτλον Πελαγονίας (ἐκ τῶν Πελαγόνων καὶ Πελιγόνων) εἰς Πελαγωνείας ἢ Πελαγωνίας, τὸν Χαλδίας εἰς Χαλδείας, τὸν Βεροίας καὶ Ναούσης εἰς Βερροίας καὶ Νιαούσης ή Νιαούστης, τὸν Δρυϊνουπόλεως εἰς Δρινουπόλεως, τὴν Ῥωμηλίαν  (ἐκ τοῦ Ῥωμαίος – Τωμῃὸς) εἰς Ῥωμυλίαν ἢ Πουμελίαν, τοὺς κατοίκους. 7) Ἐκ τῆς λέξεως « κόρυζα» δύναται αὐτοβούλως καὶ ἄλλος τις νὰ εἴπῃ αἴφνης· ἀλλὰ τοῦτο εἶνε ὅλως ἄλογον, καθ' ὅσον κόρυζα ση μαίνει παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις τὸν κατάρρουν ἢ τὴν ἀκαθαρσίαν τῆς ῥινός, παρά τισι δὲ τόποις σήμερον τὸν κορεόν Ώστε κατὰ ταῦτα πλὴν τῶν δύο ἐν ἀρχῇ μνημονευθεισῶν παρα γωγῶν, τῶν γινομένων τῇ προσθήκῃ ἢ ἀφαιρέσει τοῦ, ἤτοι «Κόρτσα - Κοριτσά  καὶ «Γκορίτσα - Κοριτσά – Κόρτσα», - πᾶσαι αἱ ἑπόμεναι ἄλλαι ἑπτὰ ἀπορριπτέαι καθ' όλοκληρίαν διὰ τὸ ἀνόητον καὶ ἀβάσιμον· αἱ δὲ δύο μάλιστα τελευταῖαι ἐκ τῆς κόρυθος καὶ κορύζης, καθ᾽ ἂς μόνον τότε ἐδύνατο ἡ λέξις νὰ γραφῇ δι' υ, εἶνε ὅλως βλακώδεις καὶ γελοιωδέσταται . ᾿Αλλ᾿ ἡ λέξις αὕτη πρότερον ἐγράφετο ἀείποτε διὰ ι, δῆλαδὴ ἀπὸ τῆς κτίσεως τῆς Κοριτσᾶς 1490 μέχρι τοῦ 1835, ὡς ἀρίδηλον καθίσταται καὶ ἐκ τοῦ μητροπολιτικοῦ Κώδικος τῆς Κοριτσᾶς καὶ ἐκ τῶν  τῆς Ἱερᾶς Συνόδου πρακτικῶν. Οὕτω λ. χ. ἔν τινι περὶ γάμων διατάγματι τοῦ πατριάρχου Σαμουήλ (1762) εἶνε ὑπογεγραμμένος μεταξύ 48 ἀρχιερέων καὶ ὁ Κοριτσᾶς Γεννάδιος  ἀλλὰ καὶ ὁ Δήμιτσας, ὡς ἐρρήθη ἀνωτέρω, ἔγραφεν ἐπὶ εἰκοσαετίαν περίπου τὴν λέξιν ταύτην διὰ ι καὶ ὄχι δι' υ. Ἐν ᾧ λοιπὸν ἡ Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησία ἔγραφε πάντοτε τὴν λέξιν διὰ ι, ἀλλὰ καὶ κακῶς διὰ ζ᾽ ἤτοι Κοριτζάν, τουναντίον ὁ ἐκ Βεροίας Μητροπολίτης Κοριτσᾶς Κύριλλος (1835-1845) ἐξαίρεσιν ποιησάμενος ἔγραψεν αὐτοβούλως καὶ ἄνευ λόγου τὴν λέξιν δι' υ, καὶ οὕτω πρῶτος αὐτὸς ἐγνώρισε τὸ πρῶτον τὴν γραφὴν ταύτην, ὡς ἐμφαίνεται ἐν τῷ μητροπολιτικῷ κώδικι Κοριτσᾶς, ὅστις κῶδιξ μέγα κῦρος κέκτηται ἐν τῷ ζητήματι τούτῳ τῆς γραφῆς καὶ τῆς ἱστορίας τῆς Μητροπόλεως ταύτης ἐν ἐλλείψει ἄλλων μαρτυριῶν. Τοῦτον δὲ τὸν νεωτερίσαντα Μητροπολίτην ἐπὶ ἀμαθίᾳ ἤδη ἐλεγχόμενον ἐμιμήθησαν καί τινες κάτοικοι «γραμματιζούμενοι » ἐπιδείξεως μόνον χάριν, διότι δῆθεν ἡ δι' υ γραφὴ εἶνε σοφωτέρα τῆς διὰ ι, ἐνῷ οἱ πλεῖστοι τῶν κατοίκων μέχρι σήμερον ἔτι ἐξακολουθοῦσι γράφοντες διὰ ι, ὡς μὴ ἐπιθυμοῦντες οὔτε τὴν φθορὰν τῆς ὀνομασίας τῆς πατρίδος αὐτῶν, οὔτε τὴν φθορὰν τοῦ χαρακτῆρος καὶ τῶν ἠθῶν αὐτῆς. Ἀλλ᾿ ἡ φθορὰ αὕτη τῆς γραφῆς τῆς λέξεως ταύτης οὐδὲν τὸ παράδοξον ἔχει, ἀφ᾿ οἱ ἄλλοι μὲν καὶ τὴν γραφὴν πολλῶν ἄλλων ἔτι λέξεων παρέφθειραν, ὡς τὸν τίτλον Πελαγονίας (ἐκ τῶν Πελαγόνων καὶ Πελιγόνων) εἰς Πελαγωνείας ἢ Πελαγωνίας, τὸν Χαλδίας εἰς Χαλδείας, τὸν Βεροίας καὶ Ναούσης εἰς Βερροίας καὶ Νιαούσης ή Νιαούστης, τὸν Δρυϊνουπόλεως  εἰς Δρινουπόλεως, τὴν Ῥωμηλίαν  (ἐκ τοῦ Ῥωμαίος – Τωμῃὸς) εἰς Ῥωμυλίαν ἢ Πουμελίαν,τὴν Ῥωμανίαν)εἰς Ῥωμουνίαν ἢ Ῥουμουνίαν ἢ Ῥουμανίαν, ἄλλοι δὲ πάλιν διὰ τῆς ἑαυτῶν φαντασμαγορίας ἐγέννησαν τὴν ἐθνοκτόνον λέξιν τῆς « Παλαιᾶς Σερβίας», καὶ τοῦτο διὰ τὴν πιστὴν ἴσως καὶ ἀταλαίπωρον τῶν Γεωγραφιῶν αὐτῶν ἀντιγραφήν.   Περί της Κοριτσάς, Ηλία Δασσαρήτου, Δελτίο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας της Ελλάδος, Πέμπτος (5ος) 1900, Τυπογραφείο των Αδελφών Περρή, Αθήνα σελ   140-147  Ετοίμασε Β.Τ

III. Shkrimi i fjalës "Korça"   Ashtu si ata që rendisin Korçën si pjesë të Maqedonisë, edhe ata që e shkruajnë fjalën me shkronjën "y" gabojnë rëndë. Arsyeja është se emri lokal dhe i saktë i qytetit është Korça, dhe ky emër u deformua në turqisht përmes ndryshimit të shkronjës K në Gk, duke u bërë Gjortza. Për më tepër, përmes një modifikimi tingullor (një harekë), emri shqiptohej si Gjioritze. Këto deformime emërore janë rezultat i ndryshimeve fonetike dhe nuk reflektojnë përdorimin lokal. Në fakt, asnjë nga banorët, qoftë të krishterë apo myslimanë, nuk përdor termat Korica, Koritza, Gjortza, ose Korzha në të folurën e përditshme. E vetmja trajtë që përdoret në mënyrë të njohur lokale është Pavarta, një term që përdoret për të treguar zonën dhe për të përshkruar vendndodhjen. Në gjuhët frënge dhe gjermane, emri duhet të shkruhet si Korça (Koritsa). Ekzistojnë dy argumente kryesore dhe të kundërta që dëshmojnë se emri duhet të shkruhet vetëm si Korça, dhe jo si Korytza, Koritsa, Koritza, Koryza, Korzha, apo Gjortza. 1. Shkrimi me shtesën "i" Emri lokal dhe tradicional, siç është përmendur më parë, është Korça, me një origjinë të panjohur. Për t’i shtuar një tingull më melodioz dhe të këndshëm, kjo fjalë u "greqizua" duke shtuar një "i", duke u bërë Korica, një formë e përmirësuar për qëllime eufonie. Ky proces ishte i zakonshëm në greqisht, ku një shtesë e tillë përdorej për ta bërë një fjalë më të rrjedhshme dhe më të lehtë për t'u shqiptuar. Shembuj të tjerë të kësaj praktike janë: Fjala kapnos (tymi) u bë kapinos. Fjala pyknos (i dendur) u bë pykinos. Nga ana tjetër, zanorja "o" shpesh çon në deformime dhe ndryshime të theksuara në shqiptim. Në këtë kontekst, "o" shpesh barazohet me tingullin francez "u", një element që ruhet edhe në të folurën lokale. Nëse kjo logjikë do të ndiqej, emri fillimisht do të ishte Korica, përpara se të bëhej Korytza, siç ndodhte në greqishten e lashtë. Por një teori e tillë konsiderohet absurde, pasi: 1.     Qyteti i Korçës u themelua vetëm 406 vjet më parë (në kohën kur është shkruar ky tekst), dhe 2.     Banorët e tij nuk kishin njohuri për modifikime të tilla ose për gjuhën greke (me shkrim) në atë kohë. 2. Shkrimi me heqjen e "t" Një mundësi tjetër është që emri të ketë ardhur nga fjala shqipe Gorica, që do të thotë dardhë e egër. Në disa zona, kjo fjalë shfaqet si Gortsa. Përmes një ndryshimi të tingullit "G" në "K", fjala Gorica u bë Korica në formë greqisht. Më pas, përmes heqjes së shkronjës "i", ajo mori formën Korça, siç shqiptohet sot në gjuhën lokale. Kjo teori mbështetet edhe nga karakteristikat e zonës. Historikisht, zona ishte e njohur për dendësinë e pyjeve dhe për praninë e pemëve të dardhës së egër. Shumë vendbanime përreth Korçës kanë pasur dhe ende kanë pyje të pasura me këto pemë. Madje, edhe sot ka toponime që e dëshmojnë këtë, si: Polidendron (Sëlgjet e Sumës), Pylli i Stefanit (Sëlgjet e Stefanit), Pylli i Gorguzit, Çifligu i Pyllit (Orman Çiflik), Pylli i Çatit (Sëlgjet e Çatit). Një model i ngjashëm është i pranishëm edhe në shumë emra vendesh dhe qytetesh që lidhen me pemë, bimë dhe fruta. Për shembull: Marathonas nga marathi (kopër), Mykines nga mykëti (kërpudha), Kerasus nga kerasi (qershia), Oinos nga oini (vera), Elaia nga elaia (ulliri), Myrtos nga mirta (bima myrtë), Rodos nga rodi (trëndafili), Elatea nga elati (pisha), Mikoni nga mikoni (lulja e lulëkuqes), Sikyon nga sikyos (kastraveci). Emra modernë të qyteteve dhe vendbanimeve ndjekin këtë model, si Platanos (nga platani), Kranea (nga thana), Kastanea (nga gështenja), dhe Kyparissia (nga qiparisi). Në përfundim, sipas kësaj teorie të dytë, fjala Gorica u transformua përfundimisht në Korica dhe më pas në Korça, duke qenë se trajta Gorica nuk mbeti në përdorim në këtë zonë, siç ndodhi në disa vende të tjera.   Përveç këtyre dy teorive kryesore dhe të bazuara logjikisht për origjinën e emrit, janë paraqitur edhe shtatë teori të tjera të çuditshme dhe të pabazuara nga të interesuarit, të cilat, megjithatë, janë të pabaza dhe të paqëndrueshme. Nga këto, e para dhe e dyta janë disi më logjike dhe më të mundshme se të tjerat. 1. Teoria e gurit Korça u emërtua gjoja nga fjala “gur”, e cila në shqip do të thotë “gur”, dhe nga trajtat e saj "gurica" ose "guriceta" që nënkuptojnë "gurë të vegjël". Me kalimin e kohës, u hoq fillesa "g", dhe duke u ngushtuar diftongu, u bë Korça ose Koriça, pasi vendi ndoshta ishte plot me gurë. Kjo teori ka një bazë të caktuar për shkak të afërsisë me zonën Gora (nga fjala shqipe “gur”) që lidhet me natyrën e gurëzuar të peizazhit të Epirit dhe Shqipërisë, por më pas u slavizua si Gora, që do të thotë vend malor. 2. Teoria e vajzës së një aristokrati Korça u emërtua sipas një tradite mitologjike nga një "vajzë" e një aristokrati lokal të besimit lindor. Vajza refuzoi të martohej me një të ri të një familjeje të rëndësishme perëndimore, dhe në natën e parë të martesës e vrau atë. Qyteti u emërtua Korça nga kjo vajzë fisnike, përmes ndihmës dhe përkushtimit të saj si themeluese dhe pronare e qytetit. 3. Teoria e Koxha Ibrahori (Mirahor Evel) Një teori tjetër lidhet me Koxha Ibrahori, një guvernator i madh dhe themelues i qytetit. Pasi u kthye me lejen e pasardhësit të Sulltan Mehmetit II, Sulltan Bajazitit II, ndërtoi Korçën rreth vitit 1490 në vendin e një fshati të vogël dhe të parëndësishëm që ndoshta ishte krijuar që në shekullin XI dhe ishte njohur si "Episkopia". Një kishë e zonës, kushtuar Shën Parashqevisë, më pas u shndërrua në xhami. Sipas kësaj teorie, emri "Korça" do të vinte nga Kotja Ibrahim dhe do të ishte deformuar në "Korça". Megjithatë, kjo teori është gjithashtu e pabazë sepse, sipas logjikës, qyteti do të kishte marrë emrin e tij të plotë dhe jo të deformuar. 4. Teoria e lidhjes me qytetin e lashtë të Eordias Sipas kësaj teorie, emri Korça erdhi nga një deformim fonetik i emrit të qytetit antik Eordia. Pretendohet se me kalimin e kohës, emri ndryshoi në trajtat Pordzia, Gjorca dhe më pas në Korça ose Koriça. Kjo teori është kundërshtuar, sepse sipas burimeve historike, Korça ndodhej në territorin e Dassaretëve dhe jo të Eordëve (të njohur sot si Deborë). Për më tepër, as pushtuesit osmanë dhe as banorët lokalë nuk e përdorën ndonjëherë këtë fjalë për të përshkruar qytetin. 5. Teoria e lidhjes me "Koureston" Kjo teori lidhet me një referencë historike nga një dokument perandorak i Bizantit, i lëshuar nga Vasil II Bullgaroktoni. Në këtë dokument përmendet një qytet i quajtur "Kourestus", ku shënohet se aty ndodheshin klerikë dhe banorë që shërbenin në pesë vendbanime përreth Kastorias, përfshirë Koureston, Kolonën, Devollin dhe të tjera. Disa studiues kanë spekuluar se Kourestus mund të jetë Korça, për shkak të afërsisë gjeografike. Megjithatë, është e pamundur që fjala Kourestus të jetë deformuar në Korça, dhe vendndodhja e saktë e Kourestus ende nuk dihet. . Teoria e "korys" (përkrenare) Një teori tjetër sugjeron që emri "Korça" mund të ketë origjinën nga fjala greke "korys" ose "korythos", që do të thotë përkrenare. Kjo ide është propozuar pa ndonjë mbështetje bindëse dhe është përshkruar si një përpjekje e pasaktë për të lidhur emrin e qytetit me një formë të supozuar gjeografike ose simbolike që ngjan me një përkrenare. Megjithatë, kjo teori kundërshtohet për disa arsye kryesore: Qyteti nuk ka asnjë lidhje me një formë që i ngjan një përkrenareje. Si në të kaluarën, ashtu edhe sot, terreni dhe vendndodhja gjeografike e qytetit nuk paraqesin një tipar të tillë simbolik. Fjala "korys" nuk gjendet në praktikat e dokumenteve historike të lidhura me qytetin. Për shembull, në një dekret të Patriarkut Samuel (1762) për martesat, emri i qytetit është shënuar si "Korça" me "i" dhe jo me një formë që lidhet me "korys". Dokumentet kishtare dhe burimet historike mbështesin përdorimin e "Korça" me "i" deri në shekullin XIX. Kjo tregon se nuk ka asnjë lidhje midis emrit të qytetit dhe fjalës "korys". Në fund, kjo teori refuzohet si e paarsyeshme dhe e pabazuar. 7. Teoria e "koryza" (rrjedhje nga hunda) Një tjetër teori, po aq e pabesueshme, propozon se emri "Korça" mund të jetë derivuar nga fjala greke "koryza", që do të thotë rrjedhje nga hunda ose ftohje. Kjo ide është cilësuar si plotësisht e palogjikshme dhe qesharake, pasi fjala "koryza" nuk ka asnjë lidhje me qytetin, historinë, gjeografinë apo kulturën e tij. Argumentet kundër kësaj teorie janë si më poshtë: Konteksti semantik: Fjala "koryza" në greqisht ka një kuptim negativ, duke iu referuar një gjendjeje jo të këndshme si rrjedhja e hundës ose një sëmundje e lehtë. Nuk ka asnjë arsye për ta lidhur këtë fjalë me emërtimin e një qyteti. Mungesa e përdorimit lokal: Nuk ka asnjë provë që kjo fjalë të jetë përdorur ndonjëherë në gjuhën lokale ose në emërtimin e vendeve në rajon. Kundërshtimi historik: Siç përmendet më herët në tekst, emri "Korça" ka qenë gjithmonë i shkruar dhe i përdorur me "i" deri në ndërhyrjet artificiale të disa individëve në shekullin XIX. Nuk ka asnjë dokument historik që sugjeron ndonjë lidhje midis qytetit dhe kësaj fjale. Në fund, kjo teori cilësohet si një spekulim i pabazë, qesharak dhe plotësisht i pavlefshëm, që nuk mund të merret seriozisht në kontekstin e emërtimit të qytetit. Sipas kësaj analize, përveç dy teorive të përmendura në fillim të tekstit, që bazohen në shtimin ose heqjen e pjesëve të emrit – Korça-Korica dhe Gorica-Korica-Korça – të gjitha shtatë teoritë e tjera janë plotësisht të refuzueshme për shkak të absurditetit dhe mungesës së bazës. Sidomos dy teoritë e fundit, ato që lidhen me fjalët korys dhe koryza, konsiderohen si plotësisht të marrëzishme dhe qesharake. Fjala Korça më parë është shkruar gjithmonë me "i", nga themelimi i qytetit në vitin 1490 deri në vitin 1835, siç është vërtetuar qartë nga Kodiku i Mitropolisë së  Korçës dhe nga dokumentet e Kishës së Shenjtë. Për shembull, në një dekret mbi martesat nga Patriarku Samuel (1762), ndër 48 peshkopët që nënshkruan, njëri ishte Gjenadios i Korçës. Edhe Dimitzas, siç përmendet më herët, ka shkruar emrin për rreth njëzet vjet gjithmonë me "i" dhe jo me "y". Gjithsesi, në vitin 1835, Metropoliti i Korçës, Kirilos, duke vepruar në mënyrë të njëanshme dhe pa ndonjë arsye, filloi të shkruante emrin me "y". Ai ishte i pari që e miratoi këtë formë të re, siç tregohet në Kodikun e Mitropolisë të Korçës, një dokument i rëndësishëm që ruan autoritet në lidhje me këtë çështje, për shkak të mungesës së burimeve të tjera. Ky metropolit, i kritikuar tashmë për mungesë dijesh, u pasua nga disa banorë të qytetit, "të shkolluar", të cilët e ndoqën atë vetëm për t'u dukur, duke pretenduar se forma me "y" ishte më "e sofistikuar" se ajo me "i". Megjithatë, shumica e banorëve deri më sot vazhdojnë ta shkruajnë emrin me "i", duke mos dashur as ndryshimin e emrit të vendlindjes së tyre dhe as prishjen e karakterit dhe zakoneve të saj. Ky deformim në shkrimin e emrit nuk është i pazakontë, pasi edhe shumë emra të tjerë kanë ndryshuar në mënyrë të ngjashme: Titulli Pelagonia (nga Pelagonët dhe Peligonët) u bë Pelagonias ose Pelagoneias. Chaldia u bë Chaldeia. Veria dhe Naousa u bënë Verroia dhe Niaousa ose Niaousta. Dryinopolis u bë Drinopolis. Romilia (nga Romaios – Romios) u bë Romylia ose Poumelia. Romania u bë Roumania ose Rumunia. Gjithashtu, disa studiues, duke përdorur imagjinatën e tyre, krijuan terma si "Serbia e Vjetër" për zona që nuk kishin kurrë lidhje të tillë. Kjo erdhi ndoshta për shkak të kopjimeve të gabuara të gjeografive të tyre.     Burimi: Περί της Κοριτσάς (Mbi Korçën) , Ηλία Δασσαρήτου (Ilia Dhasariti) , Δελτίο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας της Ελλάδος, Πέμπτος (5ος) 1900, Τυπογραφείο των Αδελφών Περρή, Αθήνα fq  140-147 Përktheu përgatiti B. T