Ηρακλής Ρεράκης, Καθηγητής ΑΠΘ, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενώσεως Θεολόγων«Ο Αλβανίας Αναστάσιος, ως Ορθόδοξος Επίσκοπος» - Iraklis Rerakis, Profesor në Universitetin Aristotel të Selanikut, President i Unionit Panhelenik të Teologëve "Anastasi i Shqipërisë, si Peshkop Ortodoks"

 

Ηρακλής Ρεράκης, Καθηγητής ΑΠΘ, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενώσεως Θεολόγων   «Ο Αλβανίας Αναστάσιος, ως Ορθόδοξος Επίσκοπος»                             Σε όλους όσους παρακολουθήσαμε το τελευταίο ταξίδι του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, από την Ελλάδα στην Αλβανία, με τελικό προορισμό τον Ναό της Αναστάσεως των Τιράνων, μας έκανε εντύπωση ότι οι πιστοί, μικροί – μεγάλοι, που έσπευσαν να τον αποχαιρετήσουν, έψαλλαν το «Χριστός Ανέστη», το τροπάριο που εκφράζει την πίστη των Χριστιανών στη νίκη κατά του θανάτου και στην βεβαιότητα της αιωνιότητας. Και αυτό, διότι δεν έχουν ξεχάσει, ούτε θα ξεχάσουν, ότι ο Αναστάσιος, από το 1992 έως σήμερα, ήταν ο Αρχιεπίσκοπος, που τους βοήθησε να βγουν από τον θάνατο και να περάσουν στη ζωή και την Ανάσταση: Ο ίδιος αναφέρει: «Είχαμε και άλλοτε διωγμούς της θρησκείας, αλλά αυτό που συνέβη στην Αλβανία ήταν κάτι το μοναδικό. Η Εκκλησία διαλύθηκε εντελώς. Ανάλογα φαινόμενα δεν έχουμε στην ιστορία. Δεν υπάρχει άλλο κράτος, που να ανακηρύχθηκε με το Σύνταγμά του αθεϊστικό. Ο Ενβέρ Χότζα ήθελε να πρωτοτυπήσει. Οι περισσότεροι ναοί γκρεμίστηκαν ή μετατράπηκαν σε στάβλους, αχυρώνες, μηχανουργεία, κινηματογράφους κ.ά. Όλοι οι κληρικοί υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το έργο τους. Το χειρότερο δεν ήταν πως οι ναοί κατεδαφίστηκαν, αλλά ότι οι διώκτες προσπάθησαν να ξεριζώσουν από τις καρδιές των ανθρώπων τη δυνατότητα να πιστεύουν. Από τα παιδικά έως τα πανεπιστημιακά χρόνια, η εκπαίδευση ήταν συστηματικά αθεϊστική. Ο ανελέητος διωγμός οδήγησε τη χώρα σε πνευματική κατάρρευση. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Ντοστογιέφσκι, αν δεν υπάρχει Θεός, όλα επιτρέπονται. Στη χώρα αυτή είχαν σταυρώσει και είχαν θάψει τον Χριστό για 23 χρόνια. Τελικά, όμως, ο Χριστός Ανέστη». Το αθεϊστικό καθεστώς είχε διώξει και τις άλλες θρησκευτικές κοινότητες της Αλβανίας. Ο Αναστάσιος, συνεπής στη χριστιανική πίστη του, που σέβεται την ελευθερία του άλλου, άπλωσε χέρι συνεργασίας και σεβασμού σε όλους τους θρησκευόμενους της Αλβανίας, καθώς πίστευε ότι «κάθε ανθρώπινο πρόσωπο είναι Εικόνα του Θεού, άρα πρόσωπο σεβαστό». Είναι  πολύ σοφή η ερμηνεία που δίνεται από τον Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαο στην οικουμενικότητα της προσωπικότητάς του Μακαριωτάτου και στη σχέση που είχε με τις θρησκείες: «Ήταν σαφής στην πίστη του, δεκτικός στις σχέσεις του, οικουμενικός στην ομολογία του, ανοιχτός σε άλλους πολιτισμούς, σε ξένες νοοτροπίες, σε ποικίλες θρησκείες, όχι σχετικοποιώντας την πίστη του, αλλά εμπνεόμενος από τη βίωσή της, μπόρεσε να ταπεινωθεί στην ποικιλότητα, που οικονομεί ο Θεός και στη διαφορετικότητα, που ανέχεται. Ο οικουμενικός λόγος του δεν είναι συγκρητιστικός· Είναι ιεραποστολικός, είναι λόγος μαρτυρίας. Η τόλμη του στο αντίκρισμα της παγκόσμιας πρόκλησης δεν γεννάται από κενό πίστεως, που πρέπει να καλυφθεί, αλλά από πλήρωμα ορθόδοξου βιώματος, που πρέπει να διαδοθεί, να μοιραστεί. Η οικουμενική αγάπη του δεν προδίδει έλλειμμα Ορθόδοξης ευαισθησίας, αλλά αγάπη εκκλησιαστικής ευθύνης και ομολογίας». Αγαπούσε, αδιάκριτα, όλους τους ανθρώπους, γιατί όλους τους θεωρούσε δημιουργήματα του Θεού, με τυπωμένα πάνω τους τα χαρίσματα του «κατ’ εικόνα» Θεού και την προοπτική του «καθ’ ομοίωσιν» Θεού. Η στάση του ήταν εκείνη της συνεννόησης και της ειρηνικής συνύπαρξης: «Πρέπει να έχουμε καλές σχέσεις διότι μόνο με σεβασμό προσεγγίζεις τον άλλο», έλεγε, εξηγώντας πώς απέφυγε οποιαδήποτε σύγκρουση, αφού, θρησκευτικά, η Αλβανία έχει Ορθοδόξους, Καθολικούς, Μουσουλμάνους αλλά και Μπεχτασήδες:  «Μιλώ για συνύπαρξη και όχι για θρησκευτική ανοχή, καθώς η έννοια αυτή έχει υπεροπτική προσέγγιση. Επιδιώκουμε σχέσεις αρμονικές κατανοήσεως και συνυπάρξεως. Ο άλλος μπορεί να είναι διαφορετικός, αλλά δεν σημαίνει ότι είναι αντίπαλος ή εχθρός.    Βρισκόμαστε σε "διάλογο ζωής". Προφανώς, δεν κάνουμε καμιά έκπτωση στις ιδέες, στις πεποιθήσεις μας. Είμαστε αυτό που είμαστε, αλλά, όχι σε σχέση συγκρουσιακή». Ο Αναστάσιος κλήθηκε στην Αλβανία, από τον Θεό, να μαζέψει τον πληγωμένο λαό Του μέσα από τα ερείπιά του. Για 33 χρόνια, δίδασκε, ανακαίνιζε, χειροτονούσε, δημιουργούσε και θυσιαζόταν, κτίζοντας, όπως έλεγε, με τις πέτρες, που πετροβολούσαν το ποίμνιό του. Παρά τις δυσκολίες που συνάντησε, παραδίδει, μεταβαίνοντας στην αιώνια ζωή, μια ζωντανή Εκκλησία με πολυάριθμους ναούς και πνευματικά κέντρα, μεγαλοπρεπή καθεδρικό ναό στο κέντρο των Τιράνων, ιδρύματα και εξαιρετικό πνευματικό, εκκλησιαστικό, εκπαιδευτικό και κοινωνικό έργο. Ως Επίσκοπος του Θεού, αγωνιζόταν να είναι, όπως σημειώνει ο Απ. Παύλος, άκακος, ανεπίληπτος, άρτιος, «προς παν έργον αγαθόν εξηρτισμένος», πάντοτε, «εις τόπον και εις τύπον Θεού», κατά τον Ιγνάτιο τον Θεοφόρο, εκτελώντας την αποστολή του, κατά τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό, να αρπάξει τον κόσμο και να τον δώσει στον Θεό: «αρπάσαι κόσμον και δούναι Θεώ». Μέσα από τη ζωή και τη διδασκαλία του, προσφέρει μια «πολυδιάστατη αγάπη, που δεν περιορίζεται από σύνορα, προκαταλήψεις ή άλλες διακρίσεις». Αυτά που έκανε και δίδασκε, πίστευε προφητικά ότι είναι το θέλημα του Θεού. Κάθε άνθρωπος του Θεού με ό, τι κάνει, μοιάζει στον κόκκο του σίτου, έλεγε: «Aν ο κόκκος τού σιταριού δεν πέσει στη γη και πεθάνει, αυτός μονάχος μένει· αν, όμως, πεθάνει, φέρνει πολύ καρπό» (Ιω.12, 24). Το θέμα είναι, πού θέλει ο Θεός, τελικά, να σε φυτέψει για να πεθάνεις;». Ο Αναστάσιος ήταν ένας φωτισμένος από τον Θεό κληρικός. Ο Φωτισμός ή η Προφητεία δίνεται, ως χάρισμα, μόνον στους καθαρούς.  Αυτοί, δεχόμενοι τον Φωτισμό, γίνονται πνευματοφόροι και μπορούν  να ερμηνεύουν τα πνευματικά μηνύματα του Θεού. Πνευματικός άνθρωπος και Προφήτης είναι εκείνος που νικά τα πνευματοκτόνα πάθη, που θέλουν να μετατρέπουν τον άνθρωπο σε υπηρέτη του διαβόλου και εχθρό του Θεού. Ο άνθρωπος, όμως, χωρίς τη ζωηφόρο πνοή του Θεού, γίνεται σαρκικός. Αυτό που τον ελευθερώνει, όπως σημείωνε ο Αναστάσιος, είναι η πίστη, «το οξυγόνο που κάνει τον άνθρωπο να ζει και να κινείται σ αυτόν τον κόσμο με το Πνεύμα του Θεού, που του χορηγεί την αιώνια ζωή και τον εισάγει από αυτήν τη ζωή στη Αιώνια Βασιλεία του Θεού».  Ο Αναστάσιος σκορπούσε την παρουσία του  ζωντανού Θεού της Ορθοδοξίας, της αγάπης και της ειρήνης σε όλους τους ανθρώπους. Ήταν ο εμπνευστής, ο πατέρας, ο οδηγός, ο άκακος, ο φιλάνθρωπος, ο φιλόθεος, ο φιλόκαλος, ο επί σκοπών (Επίσκοπος),  που φυλάει το ποίμνιο από το πονηρό και ακάθαρτο πνεύμα, που ως λέων ωρυόμενος  ζητάει να καταπιεί τον πιστό άνθρωπο και να καταστρέψει το αιώνιο μέλλον του, που είναι να ζει κοντά στον Θεό. Η παρουσία ενός τέτοιου Ιεράρχη του Θεού σε έναν τόπο αποτελεί ευλογία για αυτόν τον τόπο, καθώς, με τον ένθεο ζήλο και την αέναη επικοινωνία του με τον Θεό, με ό, τι λέει, ό, τι σκέπτεται, ό, τι κάνει, ό, τι προσπαθεί, δεν αφήνει χώρο στο κακό, στην πλάνη, στη σύγχυση, στο θάνατο. Διότι, όπου υπάρχει ζωντανή η πίστη στον Σταυρωθέντα και Αναστάντα Χριστόν, από τον οποίο πηγάζει μόνον ζωή, τα οψώνια της αμαρτίας αφανίζονται, ο θάνατος δεν ευδοκιμεί, πεθαίνει χωρίς τροφή. Ο προφητικός Ιεράρχης, μεταφέρει την παρουσία, την αγάπη και το έλεος του Θεού στο ποίμνιό του και με τη χαρά του Θεού αιχμαλωτίζει και σκλαβώνει τις καρδιές του ποιμνίου του. Ο Αναστάσιος,  με τον προφητικό του λόγο έλεγε: «Υπάρχουν μήτρες στη χριστιανική πίστη, που γεννούν ανθρώπους με ευαισθησίες. Η πίστη δεν θέτει περιορισμούς, ανοίγει ορίζοντες, μιλάει για το νόημα της ζωής, δίνει ουσία στις σχέσεις με τους άλλους. Ακόμα και το σύμπαν έχει ένα πλαίσιο. Δεν αισθάνομαι, λοιπόν, την πίστη ως περιορισμό, αλλά ως μία δύναμη ελευθερίας από τον εγωκεντρισμό. Το αντίθετο της ειρήνης δεν είναι ο πόλεμος, αλλά ο εγωκεντρισμός, το αντίδοτο του οποίου είναι μόνο η αγάπη. Μόνο η εξουσία της αγάπης μπορεί να νικήσει την αγάπη για εξουσία». Αυτή η γνήσια και αληθινή αγάπη είναι εκείνη, που φωλιάζει στις καρδιές των ανθρώπων δίχως να γνωρίζει σύνορα, δίχως να γνωρίζει προκαταλήψεις». Αυτή η αγάπη, ως πρότυπο ζωής, ήταν το κέντρο της ζωής και της διδασκαλίας του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου στο ποίμνιό του. Αιωνία του η μνήμη!

Iraklis Rerakis, Profesor në Universitetin Aristotel të Selanikut, President i Unionit Panhelenik të Teologëve   "Anastasi i Shqipërisë, si Peshkop Ortodoks"   Për të gjithë ne që ndoqëm udhëtimin e fundit të Kryepeshkopit Anastas, nga Greqia në Shqipëri, me destinacion përfundimtar Katedralen e Ringjalljes në Tiranë, na bëri përshtypje fakti që besimtarët, të vegjël e të mëdhenj, që shkuan për ta përshëndetur, psalën "Krishti u Ngjall", troparin që shpreh besimin e të krishterëve në fitoren mbi vdekjen dhe sigurinë e përjetësisë. Dhe kjo, sepse ata nuk e kanë harruar dhe as do ta harrojnë se Anastasi, nga viti 1992 deri më sot, ka qenë Kryepeshkopi që i ndihmoi të dalin nga vdekja dhe të kalojnë në jetë dhe në Ngjallja. Ai vetë pohon: "Edhe më parë kemi pasur persekutime të fesë, por ajo që ndodhi në Shqipëri ishte diçka unike. Kisha u shkatërrua plotësisht. Fenomene të ngjashme nuk gjejmë në histori. Nuk ka asnjë shtet tjetër që të jetë shpallur me Kushtetutë si ateist. Enver Hoxha donte të ishte unik. Shumica e kishave u shkatërruan ose u kthyen në stallë bagëtish, hambarë, punishte mekanike, kinema, e të tjera. Të gjithë klerikët u detyruan të braktisin misionin e tyre. Më e keqja nuk ishte vetëm shkatërrimi i kishave, por fakti që persekutorët u përpoqën të shkulnin nga zemrat e njerëzve vetë mundësinë e besimit. Nga fëmijëria deri në vitet universitare, arsimi ishte sistematikisht ateist. Persekutimi i pamëshirshëm çoi vendin në një rrënim shpirtëror. Siç shkruan karakteristikisht Dostojevskij, "nëse nuk ekziston Zoti, gjithçka lejohet". Në këtë vend ata kishin kryqëzuar dhe varrosur Krishtin për 23 vjet. Por në fund, Krishti u Ngjall." Regjimi ateist kishte persekutuar edhe komunitetet e tjera fetare të Shqipërisë. Anastasi, i qëndrueshëm në besimin e tij të krishterë, që respekton lirinë e tjetrit, shtriu dorën e bashkëpunimit dhe respektit ndaj të gjithë besimtarëve në Shqipëri, pasi besonte se "çdo person njerëzor është Imazh i Zotit, pra një qenie e denjë për respekt". Një interpretim shumë i mençur për universalizmin e personalitetit të Fortlumturisë së tij dhe marrëdhënien që ai kishte me fetë e jep Mitropoliti i Mesogaías dhe Lavreotikís, Nikolla: "Ishte i qartë në besimin e tij, i hapur në marrëdhëniet e tij, universal në dëshminë e tij, i hapur ndaj kulturave të tjera, mentaliteteve të huaja, feve të ndryshme, jo duke relativizuar besimin e tij, por i frymëzuar nga përjetimi i tij, arriti të përkulet me përulësi ndaj diversitetit që drejton Zoti dhe ndryshimeve që Ai i duron. Universalizmi i fjalës së tij nuk është krahasues, është misionar, është një fjalë dëshmie. Guximi i tij për të përballuar sfidën globale nuk buron nga një boshllëk besimi që duhet mbushur, por nga plotësia e përvojës ortodokse që duhet shpërndarë, ndarë. Dashuria e tij universale nuk tregon një mungesë ndjeshmërie ortodokse, por një dashuri të përgjegjshme kishtare dhe pohimi". Ai i donte të gjithë njerëzit pa dallim, sepse të gjithë i konsideronte krijesa të Zotit, të vulosura me dhuntitë e "sipas imazhit të Zotit" dhe me perspektivën e "ngjasimit me Zotin". Qëndrimi i tij ishte ai i mirëkuptimit dhe bashkëjetesës paqësore: "Duhet të kemi marrëdhënie të mira sepse vetëm me respekt mund t'i afrohesh tjetrit", thoshte ai, duke shpjeguar se si shmangu çdo konflikt, pasi nga pikëpamja fetare, Shqipëria ka ortodoksë, katolikë, myslimanë dhe bektashinj: "Flas për bashkëjetesë dhe jo për tolerancë fetare, pasi ky koncept ka një qasje superiore. Ne kërkojmë marrëdhënie harmonike mirëkuptimi dhe bashkëjetese. Tjetri mund të jetë ndryshe, por kjo nuk do të thotë se është kundërshtar apo armik. Ne ndodhemi në një "dialog jete". Natyrisht, nuk bëjmë asnjë lëshim në idetë dhe bindjet tona. Jemi ata që jemi, por jo në një marrëdhënie konfliktuale" Anastasi u thirr në Shqipëri nga Zoti për të mbledhur popullin e Tij të plagosur nga rrënojat e tij. Për 33 vjet, ai mësonte, rinovonte, shuguronte, krijonte dhe sakrifikonte, duke ndërtuar, siç thoshte ai, me gurët që hidhnin mbi grigjën e tij. Pavarësisht vështirësive që hasi, ai lë pas, duke kaluar në jetën e përjetshme, një Kishë të gjallë me shumë kisha dhe qendra shpirtërore, një katedrale madhështore në qendër të Tiranës, institucione dhe një vepër të jashtëzakonshme shpirtërore, kishtare, arsimore dhe sociale. Si Peshkop i Zotit, ai luftonte të ishte, siç thekson Apostulli Pavël, i pastër, i patëmetë, i përkryer, "i pajisur për çdo vepër të mirë", dhe gjithmonë, "në vendin dhe në shembullin e Zotit", sipas Ignatit Teoforit, duke përmbushur misionin e tij, siç thotë Gregori i Nazianzit, për të rrëmbyer botën dhe për ta dorëzuar atë te Zoti: "të rrëmbej botën dhe t’ia jap Zotit". Përmes jetës dhe mësimeve të tij, ai ofron një "dashuri shumëdimensionale, e cila nuk kufizohet nga kufijtë, paragjykimet apo dallimet e tjera". Ajo që ai bënte dhe mësonte, ai e besonte në mënyrë profetike se ishte vullneti i Zotit. Çdo njeri i Zotit, me gjithçka që bën, i ngjan kokrrës së grurit, thoshte ai: "Nëse kokrra e grurit nuk bie në tokë dhe nuk vdes, mbetet e vetme; por nëse vdes, sjell shumë fryt" (Gjoni 12:24). Çështja është: ku dëshiron Zoti, në fund, të të mbjellë që të vdesësh?" Anastasi ishte një klerik i ndriçuar nga Zoti. Ndriçimi ose Profecia jepet, si dhuratë, vetëm për ata që janë të pastër. Këta, duke pranuar ndriçimin, bëhen të mbushur me Frymën e Shenjtë dhe mund të interpretojnë mesazhet shpirtërore të Zotit.   Një njeri shpirtëror dhe Profet është ai që mund të mposhtë pasionet që shkatërrojnë shpirtin, ato që e kthejnë njeriun në shërbëtor të djallit dhe armik të Zotit.   Por njeriu, pa frymën jetësore të Zotit, bëhet mishor. Ajo që e çliron atë, siç theksonte Anastasi, është besimi, "oksigjeni që e bën njeriun të jetojë dhe të lëvizë në këtë botë me Frymën e Zotit, e cila i dhuron jetën e përjetshme dhe e fut nga kjo jetë në Mbretërinë e Përjetshme të Zotit".   Anastasi shpërndante praninë e Zotit të gjallë të Ortodoksisë, të dashurisë dhe të paqes për të gjithë njerëzit. Ishte frymëzuesi, ati, udhërrëfyesi, i thjeshti, filantropi, adhuruesi i Zotit, dashamirësi i bukurisë shpirtërore, peshkopi, ai që ruan grigjën e tij nga shpirti i lig dhe i ndotur, i cili, si një luan që ulërin, kërkon të gllabërojë besimtarin dhe të shkatërrojë të ardhmen e tij të përjetshme, që është të jetojë pranë Zotit. Prania e një hierarku të tillë të Zotit në një vend është një bekim për atë vend, sepse me zjarrin e tij të shenjtë dhe me komunikimin e pandërprerë me Zotin, me gjithçka që thotë, mendon, bën dhe përpiqet, ai nuk lë vend për të keqen, për mashtrimin, për konfuzionin, për vdekjen. Sepse, aty ku ekziston besimi i gjallë në Krishtin e Kryqëzuar dhe të Ngjallur, nga i cili buron vetëm jeta, shpërblimi i mëkatit zhduket, vdekja nuk mund të mbijetojë, por vdes pa ushqim. Hierarku profetik përcjell praninë, dashurinë dhe mëshirën e Zotit tek grigja e tij dhe, me gëzimin e Zotit, ai robëron dhe mbush me dashuri zemrat e besimtarëve të tij. Anastasi, me fjalën e tij profetike, thoshte: "Ka gjire në besimin e krishterë që lindin njerëz me ndjeshmëri të madhe. Besimi nuk vendos kufizime, por hap horizonte, flet për kuptimin e jetës, i jep thelb marrëdhënieve me të tjerët. Edhe universi ka një kornizë. Prandaj, nuk e ndiej besimin si kufizim, por si një forcë lirie nga egoizmi. E kundërta e paqes nuk është lufta, por egoizmi, dhe kundërhelmi i tij është vetëm dashuria. Vetëm autoriteti i dashurisë mund të mposhtë etjen për pushtet". Kjo dashuri e pastër dhe e vërtetë është ajo që mbështillet në zemrat e njerëzve pa njohur kufij, pa njohur paragjykime. Kjo dashuri, si model jete, ishte qendra e jetës dhe mësimeve të Kryepeshkopit Anastasi për grigjën e tij. Kujtimi i tij qoftë i përjetshëm!