Ο Αθανάσιος Γκότοβος μιλάει για το θέμα των Τσάμηδων στη συνέντευξη που παραχώρησε στην Κατερίνα Σχισμένου! - Libër i ri i bazuar në arkivat gjermane për krimet e Çamëve!

Τεράστιο ενδιαφέρον εκδηλώθηκε  μετά την έκδοση του νέου βιβλίου του πανεπιστημιακού Θανάση Γκότοβου -Τσαμουριά- και πολλές συζητήσεις και προβληματισμοί έχουν προκληθεί σε κάθε επίπεδο με τα στοιχεία που φέρνει ο κ.Γκότοβος στο φως. Ήταν για μας άγνωστα και αρκετά αδιευκρίνιστα και νομίζω πως η συνέντευξη που μας παραχώρησε ο κ. Γκότοβος θα λύσει όχι μόνο πολλές απορίες αλλά συνεισφέρει και στη γνώση και αλήθεια μιας περιοχής που έχει περάσει τόσα πολλά αλλά και σε ρωγμές της ιστορίας που αρχίζουν να φωτίζονται… 1.Τι ακριβώς σημαίνει Τσαμουριά; Η περιοχή του σημερινού νομού Θεσπρωτίας, ένα τμήμα του νομού Πρέβεζας και τμήμα της Βορείου Ηπείρου, στα βόρεια της Κονίσπολης, ονομαζόταν επί Τουρκοκρατίας Τσαμουριά. Υπάρχουν διάφορες εκτιμήσεις για την ετυμολογία της λέξης και επομένως για την αρχική σημασία της. Καμία από αυτές δεν είναι μέχρι σήμερα γενικώς αποδεκτή. 2.Είναι μια σελίδα με αρκετά σκοτάδια στην οποία ρίχνετε φως και μάλιστα τόσο φως σε μια  περίοδο που και πάλι προκύπτουν αλυτρωτικές τάσεις από την όμορη χώρα.  Γιατί όμως αυτή την περίοδο; Τι νομίζετε πως το προκαλεί; Η περίοδος της Κατοχής είναι όντως μια από τις πιο σκοτεινές και αιματηρές περιόδους για τη Θεσπρωτία και την Πρέβεζα, διότι τότε επιχειρήθηκε εκεί ο «καθαρισμός» της περιοχής από το χριστιανικό στοιχείο, δηλαδή είτε ο φυσικός αφανισμός (δολοφονίες, εκτελέσεις, στέρηση των προς το ζήν) είτε η φυγή μέσω της τρομοκράτησης του χριστιανικού πληθυσμού από ένοπλα τμήματα μουσουλμάνων Τσάμηδων, υπό την επίβλεψη των κατοχικών δυνάμεων, ιταλικών μέχρι το καλοκαίρι του 1943 και γερμανικών αργότερα και μέχρι το καλοκαίρι του 1944). Τα γεγονότα αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά, με κορυφαία την εκτέλεση των 49 της Παραμυθιάς και την καταστροφή των χωριών του Φαναρίου. 3.Διαβλέπετε κάποιο κίνδυνο από την όλη αυτή αφύπνιση; Αν οι αλυτρωτικές φωνές στη γειτονική χώρα ήταν προϊόντα μιας περιθωριακής ομάδας, τα πράγματα δεν θα ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικά.  Όταν, όμως, αποτελούν κυβερνητικό Πρόγραμμα, αλλά και δεσπόζουσα ιδεολογία σε πνευματικούς θεσμούς της χώρας αυτής (π.χ. Ακαδημία), και όταν συντονίζονται με επιθετικές πολιτικές άλλης γειτονικής χώρας, τότε τα πράγματα αλλάζουν.  Η Ελλάδα δεν πρέπει να θεωρεί τον μετακομμουνιστικό αλβανικό αλυτρωτισμό ως επικοινωνιακό παιχνίδι για εσωτερική (αλβανική) κατανάλωση, αλλά ως πραγματική απειλή, ως εχθρική ενέργεια της ηγεσίας της γειτονικής χώρας απέναντι στη χώρα μας.  Ο αλβανικός αλυτρωτισμός, άλλωστε, έχει δημιουργήσει και σε άλλες περιοχές των Βαλκανίων ζητήματα (π.χ. Κόσοβο, ΦΥΡΟΜ), η Τσαμουριά είναι ένα από τα μέτωπά του. Άλλωστε δεν υπάρχει σχεδόν καμία πρώην κομμουνιστική χώρα στην οποία να μην έχουν εκδηλωθεί μετά την κατάρρευση του καθεστώτος ακραίες εθνικιστικές και αλυτρωτικές τάσεις στην Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια. 4.Πόσο δύσκολο ήταν να βρεθούν και να καταγραφούν πηγές και μαρτυρίες για την Τσαμουριά; Στην πρώτη περίοδο, αμέσως μετά τα γεγονότα, δεν ήταν πολύ δύσκολο να βρεθούν και να καταγραφούν μαρτυρίες. Ωστόσο οι ερευνητές της εποχής εκείνης είχαν άλλη μεθοδολογία και έτσι δυστυχώς δεν συγκέντρωσαν αυτούσιες μαρτυρίες με τη μορφή συνεντεύξεων, αλλά περιορίστηκαν στα συμπεράσματα και στις καταγραφές. Επειδή, όμως, η ελληνική διοίκηση κατά τη διάρκεια της Κατοχής από ένα σημείο και μετά είχε παραλύσει στην περιοχή, επίσημη καταγραφή των συμβάντων δεν υπήρξε, παρά μόνο μετά την απελευθέρωση. Αντιθέτως, η γερμανική στρατιωτική διοίκηση διενεργούσε λεπτομερέστατες καταγραφές των συμβάντων σε καθημερινή βάση. Από τις καταγραφές αυτές προκύπτει μια πολύ ρεαλιστική εικόνα για τους υπευθύνους της καταστροφής και τη δράση τους. Τα στοιχεία αυτά φυλάσσονται στα γερμανικά στρατιωτικά αρχεία στις πόλεις Κόμπλενς και Φράϊμπουργκ της Γερμανίας. Όσοι ενδιαφέρονται να τα μελετήσουν πρέπει να ταξιδέψουν μέχρι εκεί. Δυστυχώς τα αρχεία αυτά δεν έχουν ψηφιοποιηθεί, ώστε να έχει κανείς πρόσβαση και εξ αποστάσεως. 5.Πώς θα περιγράφατε την προσωπικότητα του Dr.Nuri Dino του πρωτεργάτη της Ξίλια; Για την ίδια την προσωπικότητα του Νουρί Ντίνο δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Τα γερμανικά αρχεία, αλλά και κάποιες μαρτυρίες Γερμανών αξιωματικών που τον γνώρισαν από κοντά και έγραψαν μετά τον πόλεμο αναμνήσεις από την εποχή εκείνη, υπογραμμίζουν τη φανατική προσήλωση στην ιδέα της Μεγάλης Αλβανίας, τη φιλοδοξία του να γίνει νομάρχης Θεσπρωτίας και αργότερα Αργυροκάστρου, την ικανότητά του να δίνει στις γερμανικές αρχές χρήσιμες πληροφορίες για την ελληνική αντίσταση και το μεγάλο μίσος του για τους Έλληνες και την Ελλάδα. 6. Όπως αναφέρετε και μέσα στο βιβλίο σας υπήρχαν και σε άλλες βαλκανικές και όχι μόνο περιοχές παρόμοιες ενέργειες επιθετικού μειονοτικού εθνικισμού, όπως στην Βοσνία, Κόσσοβο, Τσεχία, Πολωνία, Ρουμανία, Ουκρανία, Ρωσία, Βαλτική....ποιά η διαφορά τους με τις πολύπαθες περιοχές της Θεσπρωτίας; Δύο είναι οι πιο σημαντικές διαφορές.  Η πρώτη αφορά την έκταση της δράσης του μειονοτικού εθνικισμού στη Θεσπρωτία, όπου μεγάλο μέρος του χριστιανικού πληθυσμού κατά τη διάρκεια της Κατοχής αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την περιοχή, ενώ οι δολοφονίες και οι εκτελέσεις πρέπει να ξεπερνούν τον αριθμό 525 που δίνει μια επίσημη εμπιστευτική έκθεση (η έκθεση Ζάκκα) το 1948.  Η δεύτερη αφορά τη διαδικασία εξόδου των Μουσουλμάνων Τσάμηδων, όταν τα ένοπλα τμήματά τους, χωρίς τη στήριξη πλέον των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων, ήρθαν αντιμέτωπα με τις συμμαχικές δυνάμεις, εκπροσωπούμενες από τους πολεμιστές του Ζέρβα, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, μαζί με τον άμαχο πληθυσμό (γυναικόπαιδα).  Η φυγή των γερμανικών και φιλογερμανικών μειονοτήτων στην Ανατολική Ευρώπη προς τη Γερμανία ήταν ιδιαίτερα αιματηρή και ο κόκκινος στρατός ιδιαίτερα σκληρός.  Η εκκένωση της Θεσπρωτίας από τον αλβανομουσουλμανικό πληθυσμό το καλοκαίρι και το Φθινόπωρο του 1944, παρά τα περιορισμένης έκτασης έκτροπα που σημειώθηκαν κατά την απελευθέρωση ορισμένων πόλεων λίγους μήνες πριν την απόφαση της ηγεσίας των Αλβανοτσάμηδων για εκκένωση της περιοχής, υπήρξε συντεταγμένη και δεν συνοδεύτηκε από ωμότητες των μονάδων του Ζέρβα εναντίον του άμαχου πληθυσμού. 7.Υπήρξε ποτέ δίκη και καταδίκη αυτών των εγκληματιών πολέμου που σήμερα θα λογοδοτούσαν σε διεθνή δικαστήρια; Γνωρίζουμε την τύχη τους; Σε ό,τι αφορά την πλευρά των Μουσουλμάνων Τσάμηδων που είχαν εμπλακεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής σε εγκλήματα, υπήρξαν δίκες και καταδίκες από το 1945 μέχρι το 1948.  Μόνο που οι δικαστικές αποφάσεις δεν εκτελέστηκαν ποτέ, διότι οι καταδικασθέντες βρίσκονταν τότε σε αλβανικό έδαφος και δεν εκδόθηκαν ποτέ στην Ελλάδα για να εκτίσουν την ποινή. Από την πλευρά των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων καταδικάστηκε ένας μόνο, ο στρατηγός Hubert Lanz στις λεγόμενες παρεπόμενες δίκες της μεγάλης δίκης της Νυρεμβέργης, αλλά ποτέ δεν εξέτισε ολόκληρη τη δωδεκαετή ποινή φυλάκισης. Το 1951 αποφυλακίστηκε ύστερα από αμερικανική παρέμβαση.  Παρότι η Ελλάδα, με πρωταγωνιστή τον Ηπειρώτη δικαστή Ανδρέα Τούση, επί μία δεκαετία – μέχρι το 1959 - προσπάθησε να υποχρεώσει τους Γερμανούς εγκληματίες πολέμου να λογοδοτήσουν για τη δράση τους, η δυτικογερμανική κυβέρνηση προέβαλε σθεναρή αντίσταση και ουσιαστικά τους προστάτευσε τόσο από την ελληνική,  όσο και από τη γερμανική δικαιοσύνη. Πρόκειται για ένα θλιβερό κεφάλαιο στις μεταπολεμικές ελληνογερμανικές σχέσεις που δεν έχει ακόμη πλήρως ερευνηθεί. Άλλωστε δεν είναι το μόνο. 8.Τι σημαίνει τελικά ιστορική καταγραφή για μια περιοχή που βίωσε μαι πρωτοφανή βία από μια μειονότητα; Είναι υποχρέωση της επιστήμης να δώσει μια ρεαλιστική εικόνα των συμβάντων της εποχής αυτής στην περιοχή κατά τη διάρκεια της Κατοχής, καθώς και των αιτίων που τα προκάλεσαν. Θα ήταν, νομίζω, ασέβεια προς τη μνήμη όσων έχασαν τότε τη ζωή τους εξ αιτίας της φασιστικής και ναζιστικής βίας των κατοχικών στρατευμάτων και των συμμάχων τους αν υιοθετούσαμε μια στάση απάθειας ή λήθης απέναντι στα γεγονότα. 9. Ποτέ σε κανένα σχολικό βιβλίο ιστορίας δεν έχει διδαχθεί αυτή η ιστορική πτυχή. Πόσο αναγκαία την κρίνετε και γιατί; Είναι αναγκαία από παιδαγωγικής πλευράς, τόσο για τη δημιουργία γνήσιας ιστορικής συνείδησης, όσο και για τη συμμετοχή των νέων, και αργότερα των πολιτών, στο δημόσιο διάλογο για τα ζητήματα αυτά, όταν ανακινούνται για οποιονδήποτε σκοπό.  Η δική μας άγνοια ή λειψή πληροφόρηση γύρω από τα γεγονότα και τις αιτίες τους είναι πολύτιμοι βοηθοί για τους επιτήδειους που, για τους δικούς τους λόγους, επιχειρούν να διαδώσουν μια στρεβλή εικόνα για αυτά που συνέβησαν στην Ήπειρο κατά τη διάρκεια της Κατοχής.  Η έκφραση «περασμένα, ξεχασμένα» μπορεί να είναι χρήσιμη για ορισμένες περιπτώσεις, για άλλες όμως έχει μεγάλο κόστος. Η ιστορία δεν πρέπει ποτέ να ξεχνιέται αλλά ούτε και να την προσπερνάμε. Αξίζει πολλές φορές να στεκόμαστε και ν΄ αφουγκραζόμαστε όσα έχει να μας πει και να μας μεταφέρει από το παρελθόν, γιατί το παρόν είναι η συνέχεια και η προοπτική του μέλλοντος. Το βιβλίο Τσαμουριά του Θανάση Γκότοβου κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις. https://romiazirou.blogspot.com Κατερίνα Σχισμένου

Interes tepër të veçantë krijoji libri i ri i pedagogut Thansi Gkotovo-Çamëria- dhe të shumta janë pyetjet që kanë lindur në çdo nivel nga të dhënat që nxjerr në dritë z Gkotovo. Shumë prej tyre ishin për ne të panjohura dhe mjaft të paqarta  dhe mendoj se me intervistën që na dha z Gkotovos do të t'iu japë përgjigje mjaft prej pyetjeve tona por që ofron në dije dhe në të vërtetat që lidhen me një zonë që ka kaluar shumë dhe mbi të çara të historisë të cilat kanë filluar të ndriçohen.... 1. Çfarë do të thotë Çamëri? Zona e Prefekturës së sotme të Thesprotisë, është një pjesë e prefekturës së Prevezës dhe pjesë e Epirit të Veriut, në Veri të Konispolit, quhej në periudhën e pushtimit osman, Çamëri. Ka mjaft vlerësime për etimologjinë e fjalës dhe si rrjedhim për kuptimin e saj fillestar. Asnjëra prej atyre nuk është deri më sot e pranuar gjërësisht. 2. Është një faqe me mjaft errësira tek të cilat ju hidhni dritë dhe bile kaq shumë dritë në një periudhë që përsëri shfaqen tendenca irredentiste nga vendi fqinj. Por pse kjo periudhë? Çfarë mendoni se e shkakton? Periudha e Pushtimit është me të vërtetë një prej periudhave më të errëta dhe më të përgjakshme për Thesprotinë dhe për Prevezën, sepse atëhere u tentua atje "pastrimi" i zonës nga elementi i krishter, dmth sa zhdukja fizike (vrasje, ekzekutime, mungesë e të mirave bazë për jetën) sa dhe largimi nëpërmjet terrorizimit të elementit të krishter nga grupe të armatosura të çamëve myslymanë, nën mbikqyrjen e forcave pushtuese, ato italiane deri në verë të vitit 1943 dhe më vonë të atyre gjermane deri në verë të vitit 1944). Këto ngjarje janë pak të njohura, me kulm ekzekutimin e 49 intelektualëve të Paramithisë dhe shkatërrimin e fshatit Fanari. 3. Shikoni ndonjë rrezik nga gjithë ky zgjim? Nëse zërat irredentiste nga vendi fqinj janë produkte të një grupi margjinal, gjërat nuk janë kaq shumë shqetësuese. Por, kur, ato janë pjesë e programit qeveritar dhe ideologji mbizotëruese në institucionet shpirtërore të këtij vendi (psh të Akademisë) dhe kur ato koordinohen me politika agresive të një vendi tjetër fqinj, atëhere gjërat janë ndryshe. Greqia nuk duhet që irredentizmin postkomunist  shqiptar ta konsiderojë si një lojë për konsum të brendshëm (shqiptar), por si një kërcënim real, si një veprim armiqësor të udhëheqjes së vendit fqinj ndaj vendit tonë. Përtej kësaj, irredentizmi shqiptar,  ka krijuar në zona të tjera të Ballkanit probleme (psh Kosovë, FYROM), dhe Çamëria është një prej fronteve të tij. Nuk ekziston asnjë vend ish-komunist tek i cili të mos jenë shfaqur pas rrënies së pushteit, tendenca ekstreme irredentiste dhe nacionaliste, në Evropën Lindore dhe në Ballkan. 4. Sa e vështirë është që të gjenden dhe të regjistrohen burimet dhe dëshmitë për Çamërinë? Në fazën e parë, menjëherë pas ngjarjeve, nuk ishte shumë e vështirë që të gjendeshin dhe të regjistroheshin dëshmi. Ndërkaq studiuesit e kësaj periudhe kishin një tjetër metodologji dhe nuk mblodhën dëshmitë reale me formën e intervistave, por u mjaftuan në konkluzionet dhe në regjistrimet. Por, mqs udhëheqja helene gjatë Pushtimit, që në një pikë e tutje, në këtë zonë ishte e paralizuar, regjistrim zyrtar nuk pati , përveç se pas çlirimit. Në kundërshtim, komanda ushtarake gjermane kryente regjistrime tepër të hollësishme të ngjarjeve në bazë të përditëshme. Nga këto regjistrime del një imazh tepër real për përgjegjësit e shkatërrimit dhe të aktivitetit të tyre. Këto të dhëna ruhen në arkivin ushtarak gjerman në qytetet Komblens dhe Fraiburg të Gjermanisë. Ata që interesohen që t'i studiojnë duhet që të udhëtojnë deri atje. Fatkeqësisht këto arkiva nuk janë digitalizuar, në mënyrë që të ketë mundësi dikush që t'i shikojë nga distanca. 5. Si do ta përshkruanit personalitetin e Dr Nuri Dino të  liderit të KSILIA? Për vetë personalitetin e Nuri Dinos nuk kemi shumë informacione. Arkivat gjermane, por dhe disa dëshmi të oficerëve gjermanë që e njohën nga afër dhe shkruan pas luftës kujtimet nga ajo periudhë, theksojnë përkushtimin e tij fanatik mbi idenë e Shqipërisë së Madhe, ambicien e tij që të bëhej Prefekt i Thesprotisë dhe më vonë i Gjirokastrës, aftësinë e tij që t'iu jepte institucioneve gjermane informacione për rrezistencën helene dhe urrejtja e tij e madhe për Grekët dhe Greqinë. 6. Ashtu siç përmendni dhe në librin tuaj ekzistonin dhe në vendet të tjera ballkanike veprime të ngjashme të nacionalizmit agresiv minoritar, si në Bosnjë, Kosovë, Çeki, Poloni, Rumani, Ukrainë, Rusi, Baltik.... cili është ndryshimi i tyre me zonat e shumëmunduara të Thesprotisë? Dy janë ndryshimet më të rëndësishme. I pari ka lidhje me dimensionin e aktivitetit të nacionalizmit minoritar në Thesproti, ku një pjesë e madhe e popullatës së krishterë gjatë periudhës së pushtimit u detyrua që të braktisë  zonën ndërsa vrasjet dhe ekzekutimet me siguri e tejkalojnë numrin 525 sipas një raporti konfidencial (raporti Zakka) 1948. I dyti ka lidhje me procesin e eksodit të Çamëve Myslymanë, kur çetat e tyre të armatosura, tashmë pa mbështetjen e forcave pushtuese gjermane, u përballën me forcat aleate, të cilat përfaqësoheshin nga luftëtarët  e Zervës, u detyruan që të tërhiqeshin, bashkë me popullatën e paarmatosur (gra e fëmijë). Largimi i minoriteteve gjermane dhe filogjermane në Evropën Lindore drejt Gjermanisë ishte mjaft i përgjakshëm dhe ushtria e kuqe mjaft e ashpër. Evakuimi i Thesprotisë nga popullata shqiptaro-myslymane në Verë dhe në Vjeshtë të 1944-ës, megjithë incidentet e kufizuara në masë,  që ndodhën gjatë çlirimit të disa qyteteve, pak muaj pas vendimit të udhëheqjes së shqiptaro-çamëve për evakuim të zonës, ishte e koordinuar (e rregullt) dhe nuk u shoqërua nga veprime të egra nga njësitë e Zervës ndaj popullatës së pambrojtur. 7. Ka pasur ndonjëherë gjyq apo dënim të atyre kriminelëve të luftës që sot do të japin llogari në gjykatat ndërkombëtare? A e dinë fatin e tyre? Përsa i përket Çamëve Myslymanë që kanë lidhje me krimet e kryera gjatë periudhës së Pushtimit, pati gjyqe dhe dënime nga viti 1945 deri në vitin 1948. Vetëm se vendimet e gjykatave nuk u ekzekutan kurrë, sepse të dënuarit gjendeshin atëhere në territor shqiptar dhe nuk u ekstraduan kurrë në Greqi që të kryenin dënimin. Nga ana e forcave pushtuese gjermane u dënua vetëm një person, gjenerali Hubert Lanz në të ashtuquajturat gjyqet shtesë të gyqit të madh të Nyrembergut, por asnjëher nuk kreu të gjithë dënimin e tij 12 vjeçar. Në vitin 1951 u lirua pas ndërhyrjes amerikane. Megjithëse Greqia, me protagonist gjyqtarin epirot AnderaTushi, për një dhjetëvjeçar- deri në vitin 1959- u përpoq që të detyronte kriminelët gjermanë të luftës që të jepnin llogari për aktivitetin e tyre, qeveria gjermanoperendimore krijoi një rrezistencë të fortë dhe në esencë i mbrojti sa nga drejtësia greke sa dhe nga ajo gjermane. Bëhet fjalë për një kapitull të trishtë të marrdhënieve gjermano-greke të pasluftës e cila akoma nuk është studiuar. Nuk është dhe e vetmja. 8. Por çfarë do të thotë si përfundim regjistrimi histoik për një zonë që ka përjetuar një dhunë të paparë nga minoriteti? Është detyrim i shkencës që të japë një pamje sa më reale të ndodhive të kësaj periudhe  në këtë zonë gjatë Pushtimit, pasi dhe të shkaqeve që e shkaktuan. Mendoj se do të ishte, mungesë respekti në ndaj kujtimit të të gjithë atyre që humbën jetën për shkak të dhunës fashiste dhe naziste të ushtrive pushtuese dhe të aleatëve të tyre nëse ne adoptonim një pozicion apatik ose harrues ndaj ngjarjeve. 9. Asnjëherë në asnjë libër shkollor të historisë nuk është mësuar ky aspekt historik. Sa të nevojshme gjykoni dhe pse? Është e nevojshme nga pikëpamja pedagogjike, sa për krijimin e një ndërgjegjieje të vërtetë historike, sa dhe për pjesmarrjen e të rinjëve dhe më vonë të qytetarëve, në dialogun publik për këto çështje, që ngacmohen për çfarë do lloj qëllimi. Mosdija jonë ose mungesa e informacionit rreth këtyre ngjarjeve dhe shkaqet e tyre janë ndihmës të çmuar për mashtruesit, të cilët për arsyet e tyre, përpiqen që të përhapin një imazh të shtrembër për ato sa ndodhën në Epir gjatë Pushtimit. Shprehja "të kaluara, të harruara" mund të jetë me vlerë për disa raste, por për raste të tjera ka një kosto të lartë. Historia nuk duhet kurrë që të harrohet por as dhe të tejkalohet. Ja vlen shumë herë të qëndrojmë dhe të  dëgjojmë ato sa ka për të na thënë dhe të na çojnë në të kaluarën, sepse e tashmja është vazhdimi  dhe prespektiva e së ardhmës. Libri Çamëria e Thanasi Gkotovos u botua nga shtëpia Botuese "Botime Alternative" Nga Katerina Skismenou Përgatiti Përktheu © Pelasgos Koritsas.