ΦΟΡEΣΙEΣ ΚΟΡΥΤΣΑΣ - Veshjet e Korçës

Nxënësit e shkollës Qytetare të Korçës

ΦΟΡEΣΙEΣ ΚΟΡΥΤΣΑΣ `H Κορυτσά έχτίστηχε, άγνωστο πότε, στά χρόνια τής Τουρκοκρατίας καί λίγο - λίγο, όπως όλα τά άστικα κέντρα άπό κατοίκους χριστιανούς, πού έφεύγαν τίς καταδρομές τών γειτονικών εχθρών τους Τουρκαλβανών, Πρόσφυγες ισως τών ερημωμένων μεγαλοπόλεων, τής 'Εμπορίας (Μπόριας) Μπαρτσίον, Σελασφόρου (Σβέσδας) Βυθικουκίου, Μοσχοπόλεως, Σίπισκας, Λινοτόπου, Νιχολίτσας Μπομποστίτσας, όπου δέ βλέπει κανείς παρά ή ερείπια ή λίγες δεκάδες οικογενειών. Μέσα σέ μιά κοιλάδα μήκους δέκα ώρών κα πλάτους δύο ωρών (άπο­στάσεις πεζοδράμου βέβαια) έχει άνατολικά κλάδους τής Πίνδου, δυτικά τά βουνά τής Γχόρας καί Μοσχοπόλεως καί στό βοριά τό Ξηροβούνε. 'Ανα­πτύχθηκε γρήγορα, ώστε στά 1859 νά έχη πληθυσμό 10.000 κατοίκους άπό τούς όποίους 1000 Τουρκαλβανοί 1. Στήν έλληνική έπανάστασι έλαβε μέρος ή Κορυτσά μέ θυσίες τών τέκνων της. Μόνο άπό τήν πόλε τής Κορυτσάς συμμετειχαν 20 νέοι- άλλοι έπεσαν, άλλοι γύρισαν πίσω κι άλλοι έμειναν στήν Ελλάδα : Φίλιππος Γάρος, Σταύρος Υρίας, Χατζή 'Αδάμοc, Ντάσχης Μήτρος Ζαγραντίστης, Χρ. 'Ιωάν. Μήτχος Χα. Βελής τού Τζεμπελή, Τέρπος Ταντσιόλης, Μπάζης Καραμέτας, Λάμπρος Νούχος, Πρεβεζάρης, Κώστα Κόκες, Γρίζης, Βάσος Γιάρης, Κώτσιος Χα. Μπάνης, Κολιοπότσης, Κοτόρης, Κ. Συτόσης, Στήρ­γος, Ντούμης. 'Εξ άλλου άπό τήν επαρχία τής Κορυτσάς πολέμησαν στήν 'Επανά­στασι περί τούς πεντακοσίους. Στις 1822 (19 'Ιουνίου) μεγάλη πυρκαϊά αποτέφρωσε όλη τήν αγορά καί ή πυρκαϊά δέν ήταν τυχαία. Οί τουρκαλβανοί γείτονες τήν ύπέβαλαν σέ φορολογία, άγγαρεία, στρα­τιωτική στάθμευσι καί σέ πρόστιμο, τιμωρία γιά τή συμμετοχή της στόν ελληνικό 'Αγώνα καί δότι εϊχε έξαγοράσει τη λεία από τά χέρια τους 500 άθλιούς πρόσφυγες άπό τή νότιο Ελλάδα. Τό Φεβρουάριο τού 1824 οί έπαρχιώται Τουρκαλβανοί τήν διήρπασαν καί πάλι. Κάτω άπό τό φόβο τών καθημερινών καταδρομών πολλοί φεύγουν γιά τήν Αίγυπτο κατ τή Μολδοβλαχία καί δέν ξαναγυρίζουν. Μέ τίς συνδρομές τούς καί τίς συνεισφορές τών κατοίκων άνεγείρεται στα 1849 ή Μητρόπολις, διορθώνεται τό ύδραγωγείο καί γίνονται τό Ελληνικό Σχολείο, τό άλληλοδιδαχτικό και τό Παρθε­ναγωγείο. Στις 12 'Απριλίού 1858 νέα πυρκαϊά άπετέφρωσε τήν άγοράν καί κατέστρεψε τά συμφέροντα τών χριστιανών εμπόρων άξίας 500.000 άγγλι­κών λιρών. Ο διοικητής της 'Ισέν Βέης απέτρεψε τήν κατάσβεσι τού πυρός άπό αντιπάθεια πρός τούς Χριστιανούς. Όμως η Κορυτσά μέσα απο τις πυρχαϊες και τους σεισμούς (γιατι και άπό τούς σεισμούς έχει δοκιμασθή) άναγεννάται σαν τόν φοίνικα, χάρις στή φιλεργία τών κατοίκων της πού δούλεύαν σ' δλη τή Βαλκανική. Τό αρχαίο Σχολείο τής Κορυτσάς έχτισε στις αρχές τού περασμένου αιώνος ό βαθύπλούτος στήν Πολωνία Κορυτσαίος Παύλος 'Ατζιάς. Στις 8 Αύγούσαου 1859 άπέθνησχε στήν "Ανω Αϊγυπτο ό Γεώργιος Μπάγκας Κορυτσαίος. 'Από τήν περιουσία του άφηκε 50.000 γρόσια γιά τά σχολεία τής πατρίδος του καί 25.000 εις 'Αθήνας. Τή δωρεά συμπληρώνει αργότερα ό 'Ιωάννης Μπάγκας (1885, 1889). * *                            α) 'Ανδρική φορεσιά άίρχοντα - βαροσλή . Ντονλαμάς μακρύς άπό σιαμέζικο ϋφασμα. Τζονμπές μέ καμηλό γούνα (κιούρκ). Ζώνη μεταξωτή. Σελεάχι επάνω άπό τή ζώνη. Σ' αυτό έμπαιναν ασημένια πιστόλια, μακρύ τσιμπούκι και κρεμιόταν άπό λουρί μαχαίρι (μπιτσάκ). Κάλτσες πλεχτές μαύρες. Τσαρούχια τελατίνι μέ φούντες μεγάλες. Φέσι κόκκινο μέ φούντα γεμάτη μαύρη. 'Ωρολόγι κρεμασμένο άπό άσημένια χιοστέχια πού πιανόταν στούς ώμους. Μακρύ κομπολόγι. Οί Κορυτσαίοι άρχοντες διατηρούσαν μακρυά μαλλιά, πού έβγαιναν έξω άπό τό φέσι καί μεγάλα μουστάκια (κ α π α ν τ α ή δ ε ς) 3. β) 'Ανδρική άστο (δάσκαλοι κλπ.) Ντονλαμάς (τσεμπούνι) μακρύς άπό λεπτό σαγιάκι σέ χρώμα καρυδιού.  Φερμελές (ζακέττα) άπό καλή τσόχα μέ μαύρα σούμπουλα (κουμπιά ντυμένα στρογγυλά — κόκκούς) . Ζώνη μάλλινη σέ σκούρες αποχρώσεις. Σελιάχι έπάνω στή ζώνη. Τσιμπούκι μακρύ περασμένο στό σελιάχι άπ' όπου κρέμεται ένα με­γάλο μαντήλι καί τό μαχαιράκι δεμένο μέ ψιλό λουρί. Τουζλούκια (κάλτσες) άπό τσόχα ή σαγιάκι σέ χρώμα λιλά. Παπούτσια γιαννιώτικα ή μέ χαμηλό λαιμό (παντοφλέ). Φέσι κοντό μέ χοντρή φούντα. γ) Νέον παλληκαριο. Φονστανέλλα μέχρι τό γόνατο. Τουζλούκια (κάλτσες) άσπρα. Τζαμαντάνι (γελέκι) μέ χρυσοκέντητες τσέπες. ΙΙοκάμισο φαρδομάνιχο. Σελιάχι μέ πιστόλι. Παλάσκες δυό. `Ωρολόγι κρεμασμένο άπό κιοστέκεα. Κομπολόγι κόκκινο στό χέρι. Τσαρούχια μέ φούντες. Φέσι κοντό μέ φούντα πλατειά δ) Γυναικεία. Φουστάνι απο εκλεχτο υφασμα φερμένο συχνά απο τη Ρωσσία (στο Βυθικούκι ώνομάζονταν μαλεκωφ,) όλοπράσινο. Γελέκι σερμαχέζικο, δηλ. άσημοχέντητο μέ  άσημένια σούμπουλα.  Μπεντένι (μπλούζα) χωρίς μανίκια. Ποκάμισο φαρδομάνικο. Ποδιά άπό σαγιάκι πράσινο. Ζώνη (κολάν) πλατείά σερμακέζικη πάνω άπό τή φούστα καί πάνω άπ' αύτήν παυτες μέ άλυσσιδίτσες. Τσουράπια άσπρα. Παπούτσια (μέστια) πράσινα μέ μύτη πρός τά πάνω γυρισμένη, μέ γραμμές χρωματιστές τού ουράνιου τόξου (άλιβέρε). Φέσι κόκκινο κοντό μέ φλωριά. Η φούντα τόυ άπό μεταξωτό μπρι­σίμι, λιλά, δεμένη άπό τό φέσι μέ χρυσαφένιο κορδόνι., Κάτω απο το φέσι βγαίνει μεταξωτό μαντήλι, πού πέφτει πίσω στο λαιμό. Από το βιβλίο: Αλεξ. Χ Μαμμόππουλου- Ήπειρος Αθήνα 1964, Τόμος Β' σελ 233,234,235 Αποκλειστικά για το Πελασγός Κορυτσάς  Μ. Θ

Veshjet e Korçës Korça u ndërtua, nuk dihet kur ekzaktësisht, në vitet e Perandorisë Osmane dhe pak e nga pak ashtu si të gjitha qëndrat qytetare nga banorët e krishterë, të cilët iknin nga fushatat e armiqëve të afërm, tukoshqiptarëve, refugjatë ndoshta të qyteteve të mëdha të shkatërruara si Mborja, Barçi, Selasfori (Zvezda e sotme), Vithkuqi, Moskopoli (Voskopoja), Shipska, Linotopi, Nikolica, Boboshtica, ku nuk shikon dikush asgjë përveç gërmadhave dhe disa dhjetra familje. Në një fushë prej dhjetë orëve gjatësi dhe dy orëve gjërsi (distanca rruge më këmbë natyrisht) në degëzimin lindor të Pindit, në perëndim malet e Gorës dhe Voskopojës dhe në veri Mali i Thatë, u zhvillua shpejt, në mënyrë të tillë që në vitin 1859 kishte 10.000 banorë nga të cilët 1000 turkoshqiptarë. Gjatë kryengritjes helene mori pjesë Korça me sakrificat e bijëve të saj. Vetëm nga qyteti i Korçës merrnin pjesë 20 të rinj disa ranë në fushën e betejës disa u kthyen prapa dhe të tjerë qëndruan në Greqi: Filip Garo, Stavro Iria, Haxhi Adhamo, Daskë Mitro Zagradishti, Kr. Joani, Mitko Ha. Veliu i Xhembelit, Terpo Tanciolli, Bazi Karameta, Lambro Nuho, Prevezari, Kosta Koka, Grizi, Vaso Jari, Koço Ha. Bani, Kolipoçi, Kotori, K Sitosi, Stirgoja, Dumi. Përveç kësaj nga zona e Korçës luftuan në kryengritje rreth 500 persona. Në vitin 1822 (19 Qershor) një zjarr i madh dogji gjithë tregun dhe zjarri nuk ishte i rastësishëm. Fqinjët turkoshqiptarë i imponuan taksa, punë të rëndomta (angari), stacion ushtark dhe gjoba, ndëshkimi për pjesmarrjen në kryengritjen Helene dhe sepse kishin blerë nga duart e tyre 500 emigrantë të mjerë nga Greqia e jugut. Në shkurt të viti 1824 turkoshqipëtarët e fshatrave e plaçkitën sërish. Nën frikën e sulmeve të përditëshme shumë ikën për në Egjipt në Moldovllahi dhe nuk u kthyen. Me kontributet e tyre dhe ndihmat e banorëve u ngrit në vitin 1849 Mitropolia dhe u rikonstrukturua ujësjellsi  si dhe u krijua Shkolla Greke, alilodidaktikja dhe Shkolla e Vashave. Në 12 Prill 1858 një zjarr i ri bëri hi tregun dhe shkatërroi interesat e tregëtarëve të krishterë në një vlerë prej 500.000 lirave angleze. Komandanti Hysen Beu, nuk lejoi që të shuhej zjarri nga antipatia ndaj të Krishterëve. Por Korça nëpërmjet zjarreve dhe tërmeteve (sepse kishte kaluar dhe tërmete)  ringjallet si Finiksi, falë dashapunësisë së banorëve të saj të cilët punonin në të gjithë Ballkanin. Shkollën e lashtë të Korçës e ndërtoi në fillimet e shekullit të 19-të pasaniku i madh në Poloni, Korçari Pavlos Axhias. Në 8 Gusht të vitit 1859 Vdiq në Egjiptin e Epërm Gjeorgjios Bangas korçari. Nga pasuria e tij la 50.000 grosh për shkollat e vendlindjes së tij (Korçës) dhe 25.000 në Athinë. Dhuratën e plotësoi më vonë Joan Banga (1885-1889). a) Veshja e burave fisnikut-varoshliut (ai që banonte në Varosh në qëndër të qytetit) Dulama e gjatë me copë siameze. Xhonbesh me gunë gamileje (qyrk) Brez prej mëndafshi shallak mbi brez. Në këtë hynin koburet prej argjendi, çibuku i gjatë dhe varej me një ripkë thika (biçaku). Çorape të thurrura të zeza. Caruhia (opinga) lëkure me xhufka të mëdha. Fesi të kuq me xhufkë të zezë e të plotë. Orë të varur me një zinxhir prej argjendi që kapej mbi supe. Një tespie të gjatë. Fisnikët Korçarë mbanin flokë të gjata, që dilnin jashtë fesit dhe mustaqe të mëdha (kapadainj). b) Veshja qytetare (mësues etj) Dulama (cibun) i gjatë prej një shajaku ngjyrë are. Fermelesh (zhaqetë) prej cope të mirë me sumbulla të zeza (kopsa të veshura rrethore - si fara). Brez prej leshi me ngjyra të errëta. Shallak mbi brez. Çibuku i gjatë dhe i kaluar në shallak nga ku varej një shami e madhe dhe me thikën e vogël të lidhur me një ripkë të hollë. Xhuzluke (çorape) prej cope ose prej shajaku në ngjyrë lila. Këpucë janjiote ose me qafë të ulët (pandofle). Fesi të shkurtër me fundë të trashë. c) Djemtë e rinj. Fustanellë deri në gjuri. Tuzlluke (çorape) të bardha. Xhamadan (jelek) me xhepe të qepura me flori. Këmishë me mëngë të gjëra. Shallak me kobure Pallaska dy. Orë të varur nga qiostekët. Tespie të kuqe në dorë. Caruhia (opinga) me xhufkë. Fesi të shkurtër me një xhufkë të gjërë. d) Gratë Fustan nga copë e zgjedhur e sjellë nga Rusia ( në Vithkuq quhej malekof) e gjitha me ngjyrë jeshile. Jeleku sermankez dmth i qëndisur me argjënd me sumbulla të argjënda. Benten (bluza pa mëngë. Këmishë me mëngë të gjëra. Mësallë prej shajaku jeshil. Brez (kolan)  të gjërë sermakez mbi fustanin dhe mbi të pafta me zinxhirka. Çorape të bardha. Këpucë ( mesatare) jeshile me hunë të kthyer për lart, me vija me ngjyra si të ylberti (alibere). Fesi të kuq të shkurtër me monedha. Xhufka e tij ishte prej brisimi (fije mëndafshi) ngjyrë lila, të lidhur nga fesi me kordon të artë. Nën fesin del shamia prej mëndafshi, e cila bie prapa qafës. Libri, Aleks. K Mammopoulou, Epiri, Vëllimi B', Athinë 1964  fq 233,234,235 Përktheu Pelasgos Koritsas Nuk lejohet ripublikimi apo kopjimi pa vendosur burimin.